1. Definicja sprzedaży premiowej

Powszechnie przyjmuje się, iż definicję sprzedaży premiowej ustala się w oparciu o dostępne reguły wykładni. W związku z tym zauważymy, że pojęcie to składa się z dwóch elementów, wymagających zdefiniowania, mianowicie terminów: sprzedaż oraz premiowa.
Umowa sprzedaży została uregulowana w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – k.c., w przepisie art. 535 i n. Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się zapłacić sprzedawcy cenę. Sprzedaż jest umową dwustronnie zobowiązującą, skutkiem zawarcia takiej umowy jest bowiem zobowiązanie się sprzedawcy do przeniesienia własności rzeczy lub prawa na kupującego oraz zobowiązanie się kupującego do zapłacenia sprzedawcy umówionej ceny. Świadczenie jednej strony jest więc odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. W takim ujęciu umowa sprzedaży ma charakter umowy wzajemnej.
Przez premię z kolei uznać należy nagrodę za coś, dodatkowe wynagrodzenie za wykonanie czegoś (tak w Nowym Słowniku Języka Polskiego, PWN, Warszawa, 2003). Innymi słowy, pojęcie to służy dla określenia świadczenia, które otrzymuje ktoś, kto zachował się w sposób określony przez przyznającego premię.

Z punktu widzenia konstrukcji cechą sprzedaży premiowej jest fakt, iż wydanie nagrody (premii) nabywcy odbywa się na podstawie instytucji prawa cywilnego, jaką jest przyrzeczenie publiczne, do wydania nagrody każdemu, kto dokona określonej czynności (tu dokona zakupu towarów w ilości przekraczającej, jednorazowo bądź w oznaczonym przedziale czasu, określoną ilość).
Co do sposobu rozumienia tego pojęcia głos zabrało Ministerstwo Finansów. Zgodnie z pismem z dnia 6 grudnia 1995 r., PO4/AK-722-1110/95, sprzedaż premiowa polega na tym, że do każdego sprzedawanego w danym okresie wyrobu dołączana jest nagroda. Polega więc ona na uatrakcyjnieniu zakupu danych towarów. Natomiast pismo Ministra Finansów z dnia 29 kwietnia 1998 r., PO 2/HD6065/97/0912, wyjaśnia charakter sprzedaży premiowej jako przyznanie nagrody w określonej wysokości każdemu nabywcy towaru, który spełni wymagane warunki, a zatem nie jest wynikiem przypadku lub odgadywania zaistnienia określonych zdarzeń losowych. Jak wynika z powyższych stanowisk resortu finansów, cechami sprzedaży premiowej jest:

  1. powiązanie przekazania nagrody z faktem zakupu przez osobę otrzymującą premię promocyjnego towaru lub usługi, lub też zakupu za określoną kwotę, bądź zebrania określonej ilości punktów,
  2. gwarancja otrzymania premii po spełnieniu ustalonych warunków

Przy czym może być to nagroda przyznana za dokonanie jednorazowego zakupu, jak również nagroda za przekroczenie poziomu zakupów w określonych ramach czasowych, np. zakupy na przestrzeni kwartału. Sposób przyznawania nagród pozostawiony jest do uznania organizatora, powinien jednak zostać określony w regulaminie, który organizator poda do publicznej wiadomości.

Analizując praktykę organów podatkowych wynikającą z udzielanych podatnikom interpretacji, czy też obserwując argumenty formułowane w toku kontroli podatkowych, można wskazać na cechy, jakie w ocenie aparatu skarbowego charakteryzują sprzedaż premiową. Mianowicie wskazują one, iż ze sprzedażą premiową mamy do czynienia wtedy, gdy:

  1. dochodzi do wydania nagrody z racji nabycia towaru lub usługi,
  2. nagroda przyznawana jest każdemu nabywcy, który spełnia określone przez sprzedającego warunki zakupu,
  3. nagroda nie jest przyznawana w pieniądzach ani towarach lub usługach, które sprzedano nabywcy;
  4. podatnik posiada dowody potwierdzające, że wręczane gratisy faktycznie wspierają podstawową sprzedaż, np. regulamin, w którym określone zostaną warunki i adresaci promocji1.

Jeżeli w praktyce mamy do czynienia z sytuacją, w której następuje wydanie określonej kwoty pieniędzy, faktycznie mamy do czynienia z rabatem pieniężnym. Podobnie, jeśli wydawana jest nagroda w postaci przedmiotu lub usługi, które są przedmiotem obrotu danego sprzedawcy, mamy do czynienia z rabatem towarowym (naturalnym).
Wskazując na najczęściej występujące w praktyce przykłady akcji promocyjnych traktowanych jako sprzedaż premiowa, można wskazać:

  1. przyznawanie nagród, np. wycieczek, kontrahentom, którzy osiągnęli określony obrót w sprzedaży,
  2. programy lojalnościowe – polegające na zdobywaniu i gromadzeniu przez klientów sklepu punktów za dokonanie zakupów towarów o określonej wartości (powyżej 25 zł), a następnie ich zamienianiu (w momencie uzbierania odpowiedniej ilości punktów) na nagrody ze specjalnego katalogu,
  3. oferowanie dokonania zakupu produktów objętych akcją marketingową i przesłanie odpowiedniej ilości wieczek, opakowań, nakrętek, etykiet z opakowań tychże produktów. Przy czym odpowiednia ilość wieczek etc. uprawnia do odebrania nagrody.

Jednocześnie należy podkreślić, iż każda w ten sposób prowadzona promocja powinna być poprzedzona ustaleniem szczegółowego regulaminu określającego zasady prowadzonej sprzedaży promocyjnej, tj. warunków, jakie musi spełnić kupujący, aby otrzymać określoną nagrodę.
Dodatkowo należy zauważyć, iż akcja promocyjna w postaci sprzedaży premiowej może być skierowana zarówno do podmiotów zawodowo trudniących się dystrybucją towarów, czyli kontrahentów podatnika, jak i do konsumentów – finalnych nabywców produktów bądź usług. Powyższe rozróżnienie w pewnych sytuacjach może przekładać się na zróżnicowanie konsekwencji podatkowych.

2. Konsekwencje podatkowe dla organizatora sprzedaży premiowej

Sprzedaż premiowa polega na uatrakcyjnieniu zakupu danych towarów. Wydatki związane z takim uatrakcyjnieniem sprzedawanych towarów pozostają w bezpośrednim związku z przychodami ze sprzedaży, stanowią więc w całości, stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.) – u.p.d.o.p., koszty uzyskania przychodów2. Jednocześnie Ministerstwo Finansów wyjaśniło, iż nie będą w tym przypadku miały zastosowania postanowienia art. 16 ust. 1 pkt 28 u.p.d.o.p. Pojęcie bowiem „reklamy”, o której mowa w tym przepisie, w zawiązku z brakiem definicji tego słowa w ustawie, należy pojmować zgodnie z jego znaczeniem w języku polskim. Rozszerzanie znaczenia słowa „reklama” na wszelkie działania podatnika zmierzające do zwiększenia przychodów poprzez uatrakcyjnianie towarów produkowanych czy sprzedawanych przez niego, w świetle przedstawionej wykładni językowej, jak również w świetle wykładni celowościowej, nie znajduje uzasadnienia3.

Inne działania o charakterze promocyjnym, których nie można uznać za reklamę, to przykładowo nagradzanie sprzedawców osiągających najlepsze wyniki sprzedaży produktów danego producenta. Innym przykładem może być premiowanie zakupów określonych towarów przez konsumenta, którego dokonuje sprzedawca (ewentualnie hurtownik), np. wydając do zakupionych towarów upominki w sytuacji, gdy upominki zostały sfinansowane przez producenta4. Nie będą one również reprezentacją, a co za tym idzie – w świetle nowych zasad rozliczania wydatków promocyjnych obowiązujących od 1 stycznia 2007 r. nie będą poddane regulacjom art. 16 ust. 1 pkt 28 u.p.d.o.p. Tym samym, w całości stanowić będą koszt uzyskania przychodu.
Kolejny problem podatkowy, jeśli chodzi o organizatora promocji, może być związany z tym, czy kwota podatku VAT należnego od wydanych towarów w związku ze sprzedażą promocyjną, stanowić będzie dla podatnika koszt podatkowy.
Stosownie do powyżej poczynionych uwag, koszty związane z organizowaną promocją produktu nie mają związku z reprezentacją, ani z reklamą. W związku z tym należy zwrócić uwagę na przepis art. 16 ust. 1 pkt 46 lit. b) tiret drugie u.p.d.o.p., który stanowi, iż nie uważa się za koszty uzyskania przychodów podatku od towarów i usług z tym, że jest kosztem uzyskania przychodów podatek należny w przypadku przekazania lub zużycia przez podatnika towarów lub świadczenia usług na potrzeby reprezentacji i reklamy obliczony zgodnie z odrębnymi przepisami. Skoro, jak wyżej wykazano, wydatki na organizację sprzedaży premiowej nie stanowią wydatków w ramach reklamy, to kwota podatku należnego od wydanych towarów w związku ze sprzedażą promocyjną nie może stanowić dla podatnika kosztu uzyskania przychodu.

3. Konsekwencje w podatku od towarów i usług dla organizatora

Bardziej dyskusyjna jest kwestia konsekwencji w podatku od towarów i usług, jakie powstają w związku z wydawaniem nagród w ramach organizacji sprzedaży premiowej. Podstawowe pytanie dotyczy tego, czy wydanie prezentu to czynność podlegająca opodatkowaniu.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.) – u.p.t.u., opodatkowaniu podlegają odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Natomiast art. 7 ust. 2 u.p.t.u. stanowi, że przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u., rozumie się również przekazanie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem, w szczególności: wszelkie inne przekazanie towarów bez wynagrodzenia, w szczególności darowizny, jeżeli podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od tych czynności w całości lub w części.

Jednocześnie, zgodnie z brzmieniem art. 7 ust. 3 u.p.t.u. obowiązującym od 1 czerwca 2005 r., nie dotyczy to przekazywanych drukowanych materiałów reklamowych i informacyjnych, prezentów o małej wartości oraz próbek5. Przy czym warunkiem, aby nieodpłatna dostawa była opodatkowana, jest przekazanie towarów na cele inne niż związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Niewątpliwie działania promocyjne w ramach sprzedaży premiowej związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Tym samym oznaczałoby to, iż każde przekazanie towarów jako nagród, będące przekazaniem na cele związane z prowadzonym przedsiębiorstwem, nie podlega opodatkowaniu. Choć kwestia ta nie była jednoznacznie oceniana zarówno w literaturze, jak i praktyce aparatu skarbowego oraz orzecznictwie. Wydaje się iż w chwili obecnej przeważył słuszny – w mojej ocenie pogląd – iż przekazanie przez podatnika bez wynagrodzenia towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele związane z tym przedsiębiorstwem w świetle art. 7 ust. 2 i 3 u.p.t.u., w brzmieniu obowiązującym od 1 czerwca 2005 r., nie stanowi dostawy towarów, nawet jeżeli podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego w związku z nabyciem tych towarów6.
Definicję prezentów o małej wartości zawiera art. 7 ust. 4 u.p.t.u., który stanowi, że przez prezenty o małej wartości, o których mowa w ust. 3, rozumie się przekazywane przez podatnika jednej osobie towary:

  1. o łącznej wartości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty, o której mowa w art. 21 ust. 1 pkt 68a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z późn. zm.) – u.p.d.o.f., jeżeli podatnik prowadzi ewidencję pozwalającą na ustalenie tożsamości tych osób;
  2.  których przekazania nie ujęto w ewidencji, o której mowa w pkt 1, jeżeli jednostkowa cena nabycia towaru (bez podatku), a gdy nie ma ceny nabycia, jednostkowy koszt wytworzenia, określone w momencie przekazywania towaru, nie przekraczają 10 zł.

Do 20 maja 2010 r. przez prezenty o małej wartości ustawodawca uznawał przekazywane przez podatnika jednej osobie towary o łącznej wartości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty, o której mowa w art. 21 ust. 1 pkt 68a u.p.d.o.f., tj. 100 zł, jeżeli podatnik prowadzi ewidencję pozwalającą na ustalenie tożsamości tych osób. Od 20 maja 2010 r. – z mocą od 1 stycznia 2010 r. – zmieniła się treść art. 21 ust. 1 pkt 68a i zwiększono limit zwolnienia do 200 zł7, o czym jeszcze dalej, ale na potrzeby podatku od towarów i usług ustawodawca nie zdecydował się, z przyczyn fiskalnych, zwiększyć limitu. Oczywiście ma to swoje racje z punktu widzenia interesu finansowego państwa, natomiast przewidziany przez polskie przepisy limit na tle regulacji obowiązujących w innych państwach w dalszym ciągu wypada niezbyt korzystnie.
W praktyce oznacza to, że z wykorzystaniem tzw. prezentów małej wartości można ominąć obowiązek podatkowy w VAT, choć wiązać się to będzie z określonym obowiązkiem ewidencyjnym, a z uwagi na limit kwotowy wskazany przez przepis można mieć uzasadnione wątpliwości czy w szerszym zakresie podatnicy będą z niego korzystali. Jeśli już, to raczej w przypadku promocji organizowanych względem konsumentów.
Choć poczynając od 1 maja 2005 r. zsynchronizowano te przepisy z regulacjami podatku dochodowego od osób fizycznych, jeśli chodzi o wysokość prezentów, z przekroczeniem której powstają konsekwencje podatkowe (o których poniżej), to należy jednak pamiętać, że jeśli chodzi o VAT konsekwencje podatkowe powstaną wówczas, gdy limit zostanie przekroczony w skali roku, jeśli chodzi natomiast o PIT – badane jest to każdorazowo przy okazji poszczególnych prezentów, których wartość w chwili obecnej nie może przekroczyć 200 zł.

4. Konsekwencje podatkowe dla uczestnika sprzedaży premiowej

Ustalenie konsekwencji dla osoby otrzymującej nagrody w ramach sprzedaży premiowej i obowiązków organizatora jako płatnika odbywa się z perspektywy statusu podmiotu, dla którego nagroda jest przewidziana oraz tego, czy podmiot ten jest przedsiębiorcą, który w ramach prowadzonej działalności otrzymuje prezent, czy też konsumentem.
Mianowicie, jeśli uczestnikiem sprzedaży premiowej jest osoba prawa (np. kontrahent), to – zgodnie z przepisem art. 12 ust. 1 pkt 2 u.p.d.o.p. – nagroda oznaczać będzie dla niego nieodpłatne świadczenie, stanowiące przychód „podatkowy”. Wartość tego przychodu powinna być ustalana na podstawie art. 12 ust. 6 u.p.d.o.p., a obowiązki jego wyliczenia spoczywają na uczestniku.
Z punktu widzenia zasad opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych przychodu z tytułu nagród przyznawanych w ramach sprzedaży premiowej i związanych z tym obowiązków płatnika tego podatku, należy na wstępie dokonać podziału osób, którym będą one przyznane, na osoby prowadzące działalność gospodarczą i osoby nieprowadzące tej działalności.
Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 68 u.p.d.o.f. wolna od podatku dochodowego jest wartość wygranych w konkursach i grach organizowanych i emitowanych (ogłaszanych) przez środki masowego przekazu (prasa, radio i telewizja) oraz konkursach z dziedziny nauki, kultury, sztuki, dziennikarstwa i sportu, a także nagród związanych ze sprzedażą premiową – jeżeli jednorazowa wartość tych wygranych lub nagród nie przekracza kwoty 760 zł. Przy czym dalsza część przepisu wskazuje, iż zwolnienie od podatku nagród związanych ze sprzedażą premiową nie dotyczy nagród otrzymanych przez podatnika w związku z prowadzoną przez niego pozarolniczą działalnością gospodarczą, stanowiących przychód z tej działalności.
Mając na względzie te przepisy oraz zróżnicowanie zasad opodatkowania w zależności do przypisania przychodu do określonego źródła, należy zauważyć, iż zasady opodatkowania nagród będą uzależnione od stosunku prawnego łączącego osobę nagrodzoną z podatnikiem.
Co do zasady, świadczenia z tytułu nagród w ramach sprzedaży premiowej podlegają opodatkowaniu zryczałtowanym podatkiem dochodowym, o którym mowa w art. 30 ust. 1 pkt 2 u.p.d.o.f