Podatnicy toczą przed sądami administracyjnymi nierówną walkę z fiskusem

Udział spraw z zakresu podatkowego w ogólnej liczbie spraw rozstrzyganych przez te sądy administracyjne stale rośnie. Na znaczeniu nabierają zwłaszcza sprawy dotyczące interpretacji indywidualnych. Ponad połowa zaskarżonych przez podatników interpretacji jest uchylana przez sądy.

Częstym powodem uchylania przez sądy decyzji i postanowień organów podatkowych jest naruszenie – przy ich wydawaniu – przepisów prawa materialnego. Nierzadko dotyczy to sytuacji, gdy przepisy w danym zakresie są jasne, a ich interpretacja wielokrotnie była już przedmiotem rozstrzygnięć sądów korzystnych dla podatników. Mimo to fiskus uparcie forsuje swoje stanowisko, podważając tym samym zasadę demokratycznego państwa prawa i zaufania obywatela do jego organów.

Podatnik może dochodzić swoich praw przed sądem administracyjnym, jednak postępowanie sądowe zwykle trwa bardzo długo. Nierzadko procedura pochłania dużą ilość czasu również dlatego, że co do zasady sąd nie może zmienić decyzji (lub postanowienia) organu podatkowego, a jedynie ją uchylić; następnie organ wydaje nową decyzję lub postanowienie, które znowu może zostać zaskarżone, co skutkuje ponownym wszczęciem postępowania sądowo administracyjnego. Wielomiesięczne, kilkuletnie lub nawet kilkunastoletnie postępowanie, jest dla podatnika kosztowne, a ponadto wprowadza stan niepewności utrudniający prowadzenie normalnej działalności.

Aby ograniczyć wymienione negatywne skutki praktyk stosowanych przez organy podatkowe, należy wprowadzić radykalne zmiany do Ordynacji podatkowej oraz ustawy o postępowaniu sądowym w administracji. Szczególnie istotne znaczenie może mieć przyznanie sądom administracyjnym kompetencji do zmieniania decyzji i postanowień organów podatkowych, ustanowienie zasady rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika oraz wprowadzenie do ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi pojęcia „oczywistego naruszenia prawa”, którego stwierdzenie przez sąd skutkowałoby obligatoryjnym nałożeniem na organ podatkowy grzywny.

Pozytywnie należy ocenić propozycje Ministerstwa Gospodarki zmierzające do wprowadzenia do Ordynacji podatkowej zasady „in dubio pro tributario” (rozstrzyganie wątpliwości na korzyść podatnika). Niestety propozycja ta do dnia dzisiejszego nie przybrała formy projektu ustawy. Z aprobatą można również przyjąć prezydencki projekt ustawy nowelizującej Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zakresie, w jakim zmierza on do przyznania sądom uprawnienia do orzekania merytorycznego, tj. do rozstrzygania o istocie sprawy, bez ograniczania się – tak jak obecnie – niemal wyłącznie do utrzymywania w mocy lub uchylania decyzji organu. Niemniej jednak wydaje się, że propozycja Prezydenta RP jest zbyt ostrożna, a na dodatek grozi jej dalsze „rozmiękczenie” w związku z uwagami zgłoszonymi przez rząd i zastrzeżeniami podnoszonymi przez niektórych ekspertów.

Zaproponowane sposoby naprawienia niedoskonałości systemu podatkowego mogą być jednak tylko częściowym rozwiązaniem problemów trapiących polskich podatników. Ich źródłem jest bowiem przede wszystkim ogromna skala nieustannie zmieniających się regulacji podatkowych połączona z daleko idącym skomplikowaniem i niejednoznacznością przepisów. Dopiero wyeliminowanie tych barier rozszerzy zakres wolności obywateli i przedsiębiorców oraz przyczyni się do rozwoju gospodarczego Polski.

Grzegorz Keler