Sedno sporu w rozpatrywanej sprawie dotyczyło sposobu rozliczenia ulgi podatkowej w PIT przysługującej rodzicom na dzieci, w sytuacji gdy małżonkowie są rozwiedzeni, a wykonywanie władzy rodzicielskiej zostało przyznane przez sąd powszechny jednemu z nich (matce) wraz z ograniczeniem tej władzy w stosunku do drugiego z rodziców do współdecydowania o istotnych sprawach życiowych.
Do fiskusa zwróciła się matka wychowująca samotnie dwoje dzieci. Kilka lat temu sąd okręgowy rozwiązał jej małżeństwo z wyłącznej winy małżonka. Jej zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. W stosunku do jej byłego małżonka władza rodzicielska została ograniczona do współdecydowania o istotnych sprawach życiowych dzieci. Podatniczka z byłym mężem ustaliła ustnie, że w związku z przebywaniem dzieci pod jej opieką, to ona będzie odpisywała od podatku ulgę na dwoje dzieci. W kolejnych latach podatniczka odpisywała ulgę na dwoje dzieci. Mąż nie. Ostatecznie jednak zdecydował się na odpis i złożył korektę zeznania żądając przyznania mu ulgi na dwoje dzieci.
Podatniczka uważa, że to ona powinna mieć wyłączne prawo do odliczenia od podatku dochodowego kwoty na każde małoletnie dziecko, ponieważ wyłącznie ona wychowuje i opiekuje się dziećmi.
Według fiskusa rodzicom dziecka ustawodawca przyznał jeden limit. W konsekwencji, jeżeli w stosunku do danego dziecka obojgu rodzicom przysługuje władza rodzicielska i władza ta wykonywana jest przez obojga rodziców, to każdy z rodziców ma prawo do odliczenia, w granicach przysługującego limitu ulgi na dziecko. Kwotę tę rodzice dziecka mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej.
Według fiskusa możliwość podzielenia kwoty przez rodziców dziecka w inny sposób niż w proporcji pół na pół należy traktować w kategorii przywileju (wyjątku od generalnej zasady), który ma zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy zgodę na ustalenie dowolnej proporcji kwoty odliczenia wyrażają oboje rodzice.
W ocenie organu wykonywanie władzy rodzicielskiej przez rodzica, w rozumieniu art. 27f ust. 1 ustawy o PIT, ma miejsce zawsze poza sytuacją, gdy zostanie jej pozbawiony wyrokiem sądu.
W sprawie ostatecznie wypowiedział się NSA. Spór wynika z odmiennego rozumieniu użytego w art. 27f ust. 1 ustawy o PIT zwrotu legislacyjnego: "wykonywanie władzy rodzicielskiej". W ocenie organu wykonywanie władzy rodzicielskiej przez rodzica, w rozumieniu art. 27f ust. 1 ustawy o PIT, ma miejsce zawsze poza sytuacją, gdy zostanie jej pozbawiony wyrokiem sądu. NSA nie podziela tego punktu widzenia. Według niego nie można zrównywać zwrotu legislacyjnego "wykonywanie władzy rodzicielskiej", z przesłanką "posiadania władzy rodzicielskiej" w rozumieniu przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Zdaniem NSA należy odróżnić treść władzy rodzicielskiej od jej wykonywania, gdyż samo posiadanie władzy rodzicielskiej, w tym jej powierzenie jednemu z rodziców i pozbawienie drugiego z rodziców, nie oznacza jeszcze jej wykonywania. Władza rodzicielska nie jest tylko przywilejem i uprawnieniem do sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do jego wychowania. O wykonywaniu władzy rodzicielskiej nie świadczy tylko sam fakt jej posiadania, czy spełniania obowiązku alimentacyjnego, ani sporadyczne kontakty z dzieckiem. Wykonywanie władzy rodzicielskiej polega na sprawowaniu faktycznej pieczy nad małoletnim dzieckiem w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój, a w szczególności podejmowanie przez rodzica (rodziców) obowiązków w zakresie zaspokojenia potrzeb fizycznych, edukacyjnych i duchowych dziecka. Wykonywanie władzy rodzicielskiej należy zatem odnieść do konkretnych okoliczności faktycznych, w oparciu o zachowania i konkretną aktywność rodziców wobec dziecka. Samo tylko uiszczanie alimentów na rzecz dziecka (nierzadko wymuszonych orzeczeniem sądowym) czy też sporadyczne spotkania z dzieckiem nie wypełniają tak rozumianego określenia "wykonywanie władzy rodzicielskiej". Gdyby zatem przyjąć, że ulga ta przysługiwała za sam fakt bycia rodzicem, to prawo do niej mieliby także ci rodzice, którzy prawnie posiadają taką władzę, ale faktycznie jej nie wykonują. Interpretacja taka stoi w sprzeczności z podstawowym celem społecznym tej ulgi.
Reasumując, dla nabycia prawa do odliczenia ulgi prorodzinnej, konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, to jest posiadanie władzy rodzicielskiej (nawet ograniczonej na podstawie wyroku sądowego) i jej faktyczne wykonywanie w danym roku podatkowym. Czym innym jest bowiem posiadanie władzy, a czym innym jej wykonywanie, a to oznacza, że utożsamianie ich na gruncie ustawy o PIT nie znajduje uzasadnienia. W celu nabycia prawa do przedmiotowej ulgi podatnik powinien wykazać zatem, że w danym roku podatkowym wykonywał, a nie tylko posiadał władzę rodzicielską, odróżniając treść władzy rodzicielskiej od jej wykonywania
Wyrok NSA z 27 lipca 2016 r., sygn. akt II FSK 2360/15, LEX nr 2076711
