Wiesława Moczydłowska: Fundacja rodzinna ma być z założenia podmiotem odpowiedzialnym za zarządzanie majątkiem firmy rodzinnej i stanowiącym zabezpieczenie majątkowe grupy osób wskazanej przez fundatora. Kto może być takim fundatorem, czy tylko rodzina?
Mateusz Gogol: Fundatorem w polskiej fundacji rodzinnej może być tylko osoba fizyczna. Może nim być każdy, kto ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz dysponuje odpowiednio dużym majątkiem, który mógłby posłużyć jako wkład założycielski. Fundatorem może być również być grupa osób – niekoniecznie rodzina. Można stać się nim również po śmierci – ustanawiając fundację w testamencie – jednak w takim przypadku fundatorem może być tylko jedna osoba sporządzająca testament. Warto wspomnieć, że prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, a osoba taka może w statucie powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie, określając zakres tego powierzenia.
USTAWA z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej >>
Jak można założyć fundację rodzinną?
Należy złożyć oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim lub w testamencie. Następnie należy sporządzić statut zawierający reguły działania fundacji – jest to najistotniejszy element zakładania fundacji, który będzie w późniejszym okresie głównym czynnikiem warunkującym sukces całego przedsięwzięcia. Następnie należy przekazać majątek na fundusz założycielski w wysokości przynajmniej 100 tys. zł. Ostatnim krokiem jest ustanowienie organów fundacji oraz wpisanie fundacji do prowadzonego przez sąd rejestru fundacji rodzinnych. W okresie przejściowym pomiędzy skutecznie złożonym oświadczeniem o ustanowieniu fundacji a uzyskaniem wpisu w rejestrze sądowym Fundacji mamy do czynienia z identycznym mechanizmem, jak przy zakładaniu spółek kapitałowych – czyli z tymczasowym bytem prawnym, z dopiskiem w organizacji, do którego należy stosować przepisy ustawy o fundacji rodzinnej.
Zgodnie z art. 22 ustawy o fundacji rodzinnej, zarówno akt założycielski, jak i testament w którym ustanawia się fundację, sporządza się w formie aktu notarialnego. Są to jedyne dokumenty umożliwiające ustanowienie fundacji rodzinnej.
Zobacz również: Jakie podatki będzie płacić fundacja rodzinna?>>
Kto może być beneficjentem fundacji rodzinnej?
Może być nim każda osoba fizyczna wskazana w statucie fundacji rodzinnej przez fundatora. Co do zasady celem ustawodawcy było, aby fundacje rodzinne zakładane były w celu zabezpieczenia członków rodziny fundatora, jak i jego samego, jednak nie mamy w tym przypadku w samej ustawie co do tego żadnych ograniczeń, kto może stać się beneficjentem fundacji. Fundator ma w tym przypadku dowolny wybór. Dodatkowo beneficjentem może zostać organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Z dochodów i majątku utworzonej fundacji rodzinnej będzie można finansować np. koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia beneficjentów albo wydatki na cele statutowe organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego.
Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by ustanowić beneficjentem również fundatora. Jest to nawet zalecane rozwiązanie. Beneficjenta umieszcza się na liście beneficjentów i co warto wskazać - prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne. Jedynym wyjątkiem w tym przypadku są wierzytelności beneficjenta wobec samej fundacji.
Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?
Co do zasady, fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić działalność gospodarczą tylko polegającą na przypadkach wskazanych w ustawie np.: zbywaniu mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, najmu, dzierżawy lub udostępnianiu na innej podstawie mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą, nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych itp.
Warto wskazać, że ustawodawca zabezpieczył się dodatkowo aby zniechęcić przyszłych fundatorów lub członków organów fundacji do prowadzenia działalności wykraczającej poza wyżej wymieniony zakres stawkami sankcyjnymi w podatku dochodowym od osób prawnych oraz zastosowaniem odrębnego modelu opodatkowania w tym przypadku otrzymywanego z tej działalności dochodu na zasadach ogólnych.
Jakie jest opodatkowanie fundacji rodzinnej? Zastosowanie będzie tu miał podatek dochodowy czy od spadków i darowizn?
Na chwilę obecną opodatkowanie fundacji rodzinnej przedstawia się bardzo korzystnie, szczególnie porównując je do zagranicznych przykładów z Niemiec czy Szwecji. Fundacja opodatkowana jest w formie estońskiego CIT, co oznacza, że dopóki fundacja nie będzie wypłacać żadnych świadczeń na rzecz beneficjentów lub w ramach przekazania im mienia wskutek likwidacji nie będzie ona opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych. Natomiast w przypadku wypłacania świadczeń na rzecz beneficjentów lub jej likwidacji stawka podatku dochodowego od osób prawnych w tym przypadku będzie wynosić 15 proc. Warto również wskazać, że w zakresie, w jakim fundacja rodzinna będzie prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza dozwolony zakres, nie będzie ona zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych, a więc zostanie opodatkowana na zasadach ogólnych, z tym zastrzeżeniem, że stawka będzie wynosić w tym przypadku 25 proc. CIT. Nie może przy tym korzystać z ulg i odliczeń w przepisach z zakresu art. 17 – 18f ustawy o CIT, w szczególności: m. in. ulgi na działalność badawczo-rozwojową, ulg wprowadzonych przez Polski Ład oraz z ulg na złe długi. Wyłączenie opodatkowania wypłat dokonywanych przez fundację ma w tym wypadku przeciwdziałać podwójnemu opodatkowaniu uzyskiwanych dochodów – raz w momencie ich uzyskania, a po raz drugi w momencie ich wypłaty.
W przypadku podatku od spadków i darowizn będziemy mieli do czynienia z wyłączeniem a nie zwolnieniem z opodatkowania. By skorzystać z takiego wyłączenia należy spełnić następujące warunki – musimy mieć do czynienia ze spełnieniem świadczenia przez fundację na rzecz beneficjenta wpisanego na listę beneficjentów fundacji.
Jak będzie opodatkowane nabycie przez osoby fizyczne od fundacji rodzinnej świadczeń oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej?
Beneficjenci należący do osób najbliższych fundatorowi będą zwolnieni z podatku dochodowego od otrzymanych świadczeń, co powoduje, że opodatkowanie wystąpi jedynie na poziomie fundacji rodzinnej. Świadczenia i mienie likwidacyjne będą zwolnione z podatku, jeżeli będą przekazywane osobom z tzw. „0” grupy podatkowej. Zaliczani są do niej: małżonkowie, zstępni (córka, syn, wnuki, prawnuki), wstępni (matka, ojciec, dziadkowie), pasierbowie, rodzeństwo, ojczym i macocha.
W przypadku, gdy beneficjentami są osoby nie znajdujące się w kręgu osób zwolnionych z podatku, będziemy mieli do czynienia z podwójnym opodatkowaniem - najpierw 15 proc. podatek dochodowy od osób prawnych od fundacji oraz 15 proc. podatek od osób fizycznych zapłacony przez beneficjenta. Fundacja rodzinna w przypadku wypłacanych świadczeń pieniężnych beneficjentom pełni rolę płatnika. Co istotne mamy do czynienia z brakiem daniny solidarnościowej od wypłacanych świadczeń na rzecz beneficjentów.
Jeżeli fundacja rodzinna jest rozwiązywana za życia fundatora, fundator jest wyłącznie uprawnionym do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji, chyba że statut fundacji stanowi inaczej, w szczególności określa beneficjentów uprawnionych do otrzymania mienia. Natomiast w przypadku śmierci fundatora i braku beneficjenta uprawnionego do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, mienie to przypada spadkobiercom fundatora.
Sprawdź w LEX: Czy polska spółka będzie musiała zapłacić 19% podatku dochodowego od dywidendy wypłaconej do fundacji rodzinnej w Lichtenstein? >
Ustawa o fundacji rodzinnej nowelizuje również przepisy prawa spadkowego dotyczące zachowku. Jakie?
Gdy fundacja powołana zostaje w testamencie, za zobowiązania spadkowe odpowiada wówczas jak spadkobierca. Natomiast w przypadku gdy fundacja jest ustanowiona aktem założycielskim, przed śmiercią spadkodawcy, fundusz założycielski dolicza się do spadku, a uprawniony do zachowku nie może uzyskać od spadkobierców należnego zachowku – wówczas fundacja odpowiada do wysokości nieuzyskanego zachowku. Obowiązany do zaspokojenia zachowku może żądać od fundacji odroczenia płatności, rozłożenia na raty – do pięciu lat lub obniżenia wysokości (w wyjątkowych wypadkach). Niedoliczenie do spadku funduszu założycielskiego umniejsza wartość należnego zachowku. Również świadczenia od fundacji przekazane na rzecz uprawnionego do zachowku zaliczają się na należny zachowek.
Fundacja rodzinna może odpowiadać za zobowiązania, w tym alimentacyjne, fundatora. Jak te kwestie uregulowano?
Fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym również z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej ogranicza się do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć. Co do obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora, fundacja rodzinna odpowiada także za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu. Natomiast w przypadku gdy egzekucja z majątku fundatora obowiązku alimentacyjnego powstałego po ustanowieniu fundacji rodzinnej okaże się bezskuteczna, uprawniony może prowadzić egzekucję z majątku fundacji rodzinnej.
Czytaj w LEX: "Ciemna strona" fundacji rodzinnej? Uwagi z perspektywy prawa niemieckiego >
Dla kogo fundacja rodzinna jest atrakcyjnym rozwiązaniem? Komu przeniesie korzyści i jakie niesie ryzyka?
Fundacja ta z założenia nie jest dobrym rozwiązaniem do prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej fundatora i nie służy do płynnego transferu środków majątkowych pomiędzy fundacją a fundatorem lub beneficjentami. Dodatkowo w trakcie trwania fundacji rodzinnej, fundator nie może wycofać mienia wniesionego do fundacji. Oczywiście może on otrzymać mienie, jednak tylko w ograniczonej formie z powrotem, tylko w przypadku gdy jest beneficjentem i określony wcześniej statut umożliwi mu otrzymanie świadczenia w postaci tego wkładu. Jednak i w tym przypadku mamy ograniczenie wynikające z tego, że powyższe świadczenie nie może zagrażać płynności samej fundacji rodzinnej. Warto zwrócić również uwagę na zagrożenia wynikające z niewypłacalności fundacji z perspektywy beneficjentów wobec zewnętrznych wierzycieli. Fundacja zagrożona niewypłacalnością nie może realizować świadczeń na rzecz beneficjenta w całości jak i w wymaganym terminie. Krótką mówiąc, przy zakładanie fundacji rodzinnej warto przeanalizować swoją sytuację finansową i dobrze zastanowić się czy w chwili obecnej Fundator posiada solidny grunt finansowy jak i biznesowy w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Aktywa wprowadzone do fundacji nie mogą być przypadkowe, muszą służyć kumulacji kapitału i umożliwiać fundacji utrzymanie swojej płynności jak i w długoterminowym czasie służyć inwestycji na rzecz dalszych pokoleń. Nie można zapominać, że w przypadku rozwiązania, fundacja zapłaci podatek w wysokości 15 proc. od wartości przekazanego mienia pomniejszonej o wartość podatkową mienia wniesionego przez fundatora.
Dodatkowo warto dobrze rozważyć dla kogo zakładamy fundacje rodzinną. Z punktu widzenia beneficjentów, fundacja rodzinna nie będzie optymalnym rozwiązaniem w przypadku gdy będziemy mieli do czynienia z osobami fizycznymi otrzymujących świadczenia w formie rzeczowej wychodzącymi spoza tzw. grupy podatkowej „0”– czyli dla osób spoza najbliższej rodziny. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na zagrożenia wynikające z założenia fundacji rodzinnej przez grupę osób – gdyż w takim przypadku będziemy mieli do czynienia z proporcjonalnym zwolnieniem z podatku dochodowego od osób fizycznych w przypadku realizacji świadczeń na rzecz zstępnych ich beneficjentów – nawet w przypadku gdy fundatorami jest rodzeństwo.
Biorąc to pod uwagę, przed podjęciem decyzji kluczowa jest przede wszystkim weryfikacja zamierzeń biznesowych jak również analiza zagadnienia na gruncie rodzinnym. Pomimo niewątpliwych zalet, fundacja rodzinna posiada także istotne ograniczenia oraz wady - dlatego przed założeniem fundacji rodzinnej warto skonsultować się z profesjonalistami, aby sprawdzić, czy w sytuacji potencjalnego fundatora i beneficjentów będzie to właściwy instrument prawny do zastosowania w ich przypadku.
Trzeba też podkreślić, że ustawa o fundacji rodzinnej jeszcze nie weszła w życie, a już rząd zapowiedział, że wprowadzi do niej zmiany. Jedna z propozycji zakłada, że pożyczki z fundacji np. do jej założyciela będą opodatkowane 15 proc. podatkiem dochodowym. Zobaczymy zatem jaki będzie ostateczny jej kształt.
Czytaj w LEX: Opodatkowanie nabycia spadku i darowizny w Polsce i w Niemczech. Wybrane problemy >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
