NIK: fiskus nie radzi sobie z pustymi fakturami

Podejmowane przez ministra finansów i urzędy skarbowe działania nie zapobiegły wzrostowi zaległości podatkowych i kwot przedawnionych. Wzrost zaległości wynikał natomiast głównie z trudności w egzekwowaniu należności z tzw. pustych faktur. Tak wynika z najnowszego raportu NIK.

Zdaniem NIK odzyskanie zaległych kwot podatku, głównie z tzw. pustych faktur, było właściwie niemożliwe, co grozi wzrostem przedawnień zobowiązań podatkowych. NIK dostrzega jednak usprawnienia, jakie Ministerstwo wprowadza w zakresie skuteczności działania służb skarbowych wobec podmiotów prowadzących legalną działalność.

Kwoty zaległości

Według stanu na koniec 2015 r. wymagalne zaległości podatkowe wyniosły prawie 59 mld zł, w tym zaległości w podatku od towarów i usług prawie 43 mld zł. W ogólnej kwocie zaległości zarejestrowane w urzędach skarbowych stanowiły 86,1 proc., a zaległości zarejestrowane w izbach celnych 13,9 proc.. W porównaniu do stanu na koniec 2014 r. zaległości wzrosły o 43,4 proc.. Natomiast w porównaniu do stanu na koniec 2009 r. zaległości wzrosły ponad trzykrotnie (o 209,4 proc.), w tym zaległości w podatku od towarów i usług wzrosły ponad czterokrotnie (o 325,7 proc.). Ponad trzy czwarte zaległości stanowiły zaległości największych dłużników (powyżej jednego mln zł).

Według NIK wzrost zaległości wynikał głównie z trudności w egzekwowaniu należności ustalonych przez dyrektorów urzędów kontroli skarbowej w trybie art. 108 ustawy o VAT - chodzi o tzw. puste faktury wystawione przez firmy „słupy”. Postępowania egzekucyjne wobec podmiotów dokonujących oszustw podatkowych były mało skuteczne. Wpłaty do budżetu w latach 2013-2014 i w I półroczu 2015 r. wyniosły zaledwie 1,3 proc. kwot wynikających z decyzji wymiarowych urzędów kontroli skarbowej (12,4 mld zł). Zaległości z tego tytułu były więc właściwie nieściągalne, ale zwiększały się wraz ze wzrostem wykrywalności oszustw podatkowych. Należy liczyć się z tym, że w najbliższych latach zaległości te będą się przedawniać. Do ich egzekwowania konieczna jest zmiana metod działania i stosowanie narzędzi właściwych do ścigania przestępstw. Istotne jest identyfikowanie zagrożeń i wykrywanie organizatorów przestępstw podatkowych celem eliminowanie ich z rynku, uniemożliwienia im dalszego prowadzenia przestępczej działalności i generowania dalszych nieściągalnych zaległości.

Natomiast głównymi przyczynami przedawniania się zobowiązań podatkowych były brak majątku i brak możliwości stosowania skutecznych środków egzekucyjnych, zwłaszcza wobec podmiotów uczestniczących w wyłudzaniu podatku.

Usprawnienia w działalności skarbówki

Wprowadzone przez Ministerstwo Finansów zmiany i usprawnienia w działalności służb skarbowych wpłynęły na szybsze i skuteczniejsze odzyskiwanie należności od podatników legalnie prowadzących działalność gospodarczą, zwłaszcza działania zmierzające do zwiększenia poziomu dobrowolnych wpłat i dyscypliny podatników oraz usprawnienia procesu egzekucji administracyjnej w ramach tzw. „miękkiej egzekucji”. Wykorzystanie możliwości przypominania podatnikom o nieuregulowanych zobowiązaniach (za pomocą sms, e-maili, drogą telefoniczną) przyniosło pozytywny efekt w postaci wpływów z dobrowolnych wpłat podatku, zmniejszenia liczby wystawianych tytułów wykonawczych i prowadzonych postępowań egzekucyjnych, które są długotrwałe i kosztowne dla obu stron.

NIK zwróciła też uwagę na wprowadzenie rozwiązań w celu lepszego wykrywania oszustw podatkowych, takich jak jednolity plik kontrolny, mechanizm tzw. odwrotnego obciążenia w podatku VAT, instytucja odpowiedzialności solidarnej nabywcy, a także powołanie w 2014 r. Centrów Kompetencyjnych: Spraw Wierzycielskich i Egzekucji Administracyjnej, jako oddziałów ds. standaryzacji. W znacznej części jednak ocena efektów tych zmian będzie możliwa w późniejszym terminie.

Nie zostały natomiast sfinalizowane prowadzone od 2007 r. działania w zakresie kompleksowej nowelizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, mające na celu usprawnienie postępowania egzekucyjnego i zabezpieczającego. Nie wprowadzono także jednolitych standardów dla komórek egzekucyjnych.

Wnioski Najwyższej Izby Kontroli

NIK wnioskowała do ministra finansów o:

- wyposażenie organów egzekucyjnych w niezbędne narzędzia i instrumenty umożliwiające egzekwowanie podatku z wydawanych decyzji, m.in.:

- ułatwienie wierzycielom, organom egzekucyjnym oraz organom właściwym do dokonania zabezpieczenia na majątku podatnika dostępu do baz danych (rejestrów) w celu poszukiwania majątku dłużników podatkowych i osób trzecich zobowiązanych do zapłaty podatku, a także kontaktu z osobami upoważnionymi do reprezentowania podmiotu,

- wypracowanie we współpracy z właściwymi organami zapewnienia zgodności ze stanem faktycznym danych rejestracyjnych podmiotu w organie podatkowym i w Krajowym Rejestrze Sądowym,

- zwiększenie współpracy organów podatkowych i organów kontroli skarbowej z Generalnym Inspektorem Kontroli Finansowej, prokuraturą i Policją w celu identyfikowania zagrożeń i wykrywania organizatorów przestępstw podatkowych,

- egzekwowanie od podległych organów podejmowania działań mających na celu eliminację z rynku podmiotów uczestniczących w przestępstwie podatkowym, dokonujących nielegalnych transakcji, w tym wykreślania oszustów z rejestru podatników VAT.