Kontrola przeprowadzona została w resorcie finansów, pięciu urzędach kontroli skarbowej, 9 urzędach skarbowych, (w tym w pięciu wyspecjalizowanych) i obejmowała okres od 1 stycznia 2012 r. do 30 czerwca 2013 r. Jej celem była ocena działań wybranych urzędów w zwalczaniu oszustw w podatku od towarów i usług. Ocenie podlegało także wykonywanie przez ministra finansów nadzoru nad organami podatkowymi i organami kontroli skarbowej w sprawach tego podatku.

W ocenie NIK, w badanym okresie nastąpił gwałtowny wzrost uszczupleń VAT, przy jednocześnie niskim poziomie kwot odzyskiwanych z tego tytułu przez Skarb Państwa. Dochody z VAT są głównym źródłem dochodów publicznych. W latach 2011-2013 stanowiły średnio 42 proc. dochodów budżetu państwa. W tym samym okresie spadły o ponad 6 proc., tj. o 7,4 mld zł. W 2011 r. kwoty ujawnionych uszczupleń w podatku VAT wyniosły nieco więcej niż 2,5 mld zł, podczas gdy w 2012 r. kwota ta przekroczyła 4 mld zł, a tylko w I półroczu 2013 r. było to prawie 3,2 mld zł. Przyczyną tej sytuacji było m.in. nasilające się zjawisko oszustw podatkowych.

Oszustwa podatkowe, takie jak niezapłacenie VAT przez polskiego nabywcę od towarów sprowadzonych z innych krajów UE, wykorzystywanie faktur dokumentujących fikcyjne transakcje gospodarcze lub wyłudzenie podatku w postaci zwrotów VAT, generują znaczne straty dla Skarbu Państwa. Według danych MSW, w 2012 r. tylko w sprawach dotyczących tzw. przestępczości paliwowej, które zakończyły się aktami oskarżenia, nadużycia opiewały na ponad 1,3 mld zł.

NIK odnotowała, że minister finansów podejmował liczne działania zmierzające do zminimalizowania skali oszustw podatkowych, doprowadzając m.in. do nowelizacji ustawy o VAT (najważniejsze zmiany dotyczyły odwrotnego obciążenia i odpowiedzialności solidarnej kontrahentów). Rozwijała się także współpraca pomiędzy Polską a państwami członkowskimi w zakresie zwalczania oszustw w podatku VAT, także w ramach sieci Eurofisc.

Kontrola NIK wykazała jednak słabe strony po stronie skontrolowanych organów administracji skarbowej:
- odzyskano niewielką część kwot zaniżeń podatku VAT (często wydawały decyzje wymiarowe tzw. „słupom”, czyli podmiotom, które w momencie egzekucji nie miały żadnego majątku lub były w stanie likwidacji);
- zmniejszyła się liczba kontroli przeprowadzonych przez urzędy skarbowe;
- niski był poziom wydawanych przez organy podatkowe decyzji wymiarowych, co oznacza, że rósł udział decyzji uchylonych w toku prowadzonych przez izby skarbowe postępowań odwoławczych (głównymi przyczynami uchylania decyzji było niepełne lub nieprawidłowe udokumentowanie stanu faktycznego dotyczącego kontrolowanych podatników);
- większość kontrolowanych urzędów skarbowych nie wypełniało rzetelnie ustawowego obowiązku w zakresie wykreślania podatników z odpowiednich rejestrów co utrudnia identyfikowanie podmiotów nierzetelnych, podejrzanych o udział w oszustwach podatkowych.

Najwyższa Izba Kontroli zwróciła uwagę, że skuteczność zwalczania oszustw w VAT zależy przede wszystkim od umiejętnego rozpoznania mechanizmów oszustw, szybkości reakcji organów podatkowych i organów kontroli skarbowej oraz od niezwłocznego wymierzania i egzekwowania kar wobec sprawców. W związku z tym konieczne są dalsze działania Ministerstwa Finansów zapewniające większą skuteczność pracy organów podatkowych oraz organów kontroli skarbowej.

Artykuł pochodzi z programu Lex Administracja Skarbowa