Tak wskazał NSA w wyroku z 19 października 2016 r. W przedmiotowej sprawie fiskus określił podatnikowi zobowiązanie podatkowe w podatku od spadków i darowizn w kwocie nieco ponad 521 tys. zł z tytułu nabycia spadku po małżonce. Prawo do spadku podatnik nabył na mocy postanowienia sądu rejonowego z 20 stycznia 2012 r., które uprawomocniło się 11 lutego 2012 r. Okazało się natomiast, że postanowieniem z 28 maja 2012 r. wydanym przez inny sąd rejonowy zmarła żona nabyła w spadku lokal po swojej matce. Postanowienie to uprawomocniło się 19 czerwca 2012 r.
Podatnik złożył zarówno druk SD-3, jak i druk SD-Z2. Wyjaśnił jednak, iż w dacie śmierci małżonki i w dacie wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie wiedział, że w skład spadku po niej wchodzi również powyższy lokal, który pierwotnie należał do jego zmarłej teściowej. O fakcie odziedziczenia lokalu przez zmarłą małżonkę dowiedział się dopiero z postanowienia sądu rejonowego z 28 maja 2012 r.
Jednak lokal ten fiskus zaliczył do masy spadkowej uznając, iż do jego nabycia nie ma zastosowania zwolnienie podatkowe określone w art. 4a ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Fiskus podkreślił, że postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po teściowej toczyło się z wniosku podatnika i zakończyło się postanowieniem, które stało się prawomocne przed upływem 6 miesięcznego terminu określonego w art. 4a ust. 1 pkt 1 u.p.s.d., który to termin upływał 11 sierpnia 2012 r.
W rezultacie fiskus, jako podstawę opodatkowania przyjął wartość całej masy spadkowej po żonie (była to kwota blisko 7,5 mln zł), od której odliczył kwotę wolną od podatku (9.637 zł). Zdaniem fiskusa podatnik błędnie uważał, że zachował powyższy termin w odniesieniu do lokalu mieszkalnego. Przepis art. 4a ust. 2 u.p.s.d. ma bowiem zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy "dowiedzenie się" o nabyciu nowego składnika spadku nastąpiło po upływie 6-miesięcznego terminu wyznaczonego w art. 4a ust. 1 tej ustawy.
Zdaniem podatnika o nabyciu lokalu dowiedział się już po rozpoczęciu biegu, a przez to po częściowym upływie terminu 6 miesięcy na dokonanie zgłoszenia SD-Z2, o którym mowa w art. 4a ust. 1 pkt 1 u.p.s.d.
Spór w niniejszej sprawie ogniskuje się więc wokół problemu istnienia przesłanek do zastosowania ulgi podatkowej określonej art. 4a ust. 1 pkt 1 i ust. 2 u.p.s.d., w związku z nabyciem przez podatnika w drodze spadku dodatkowego składnika majątkowego, który ta ostatnia odziedziczyła po swojej matce.
Z fiskusem zgodził się WSA w Warszawie. Sądu zwrócił uwagę, że podatnik o nabyciu lokalu, jako elementu spadku po żonie dowiedział się zanim upłynął termin na złożenie zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych SD-Z2, co jest czynnością uprawniającą do skorzystania ze zwolnienia podatkowego. Tym samym miał możliwość uwzględnienia mieszkania w zgłoszeniu SD-Z2, gdyby zgłoszenie takie złożył w terminie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po małżonce, czego nie uczynił.
Z WSA i z fiskusem nie zgodził się z kolei NSA. Według sądu kasacyjnego z datą uprawomocnienia się postanowienia sądu rejonowego z 28 maja 2012 r. (tj. 19 czerwca 2012 r.) w sprawie nabycia spadku po zmarłej teściowej, otworzył się nowy, sześciomiesięczny termin, o którym mowa w art. 4a ust. 1 pkt 1 u.p.s.d. Przed upływem tego terminu (w listopadzie 2012 r.) podatnik dokonał zgłoszenia tego składnika majątkowego właściwemu organowi podatkowemu.
Zdaniem NSA obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn, w zakresie dodatkowego składnika majątkowego wykazanego przez spadkobiercę w skorygowanym/dodatkowym zeznaniu podatkowym powstaje dopiero na skutek wydania przez sąd rejonowy postanowienia, z którego jasno wynika, że masa spadkowa odziedziczona przez niego została powiększona o kolejny element majątkowy. Dopiero bowiem z datą uprawomocnienia się takiego postanowienia (w rozpatrywanej sprawie z 28 maja 2012 r.) powstaje domniemanie, że w skład masy spadkowej po zmarłej żonie podatnika wchodzi ów dodatkowy składnik majątkowy. Wprawdzie spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy, to jednak dopiero postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku stanowi dokument legitymujący spadkobiercę, jako uprawnionego do władania spadkiem. Domniemuje się, iż osoba, która legitymuje się postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku jest spadkobiercą. Stwierdzenie nabycia spadku pełni zarazem funkcję potwierdzającą stan istniejący w odniesieniu do majątku, jaki i komu pozostawił spadkodawca. Stwierdzenie nabycia spadku ma również istotne znaczenie przy ustalaniu powstania obowiązku podatkowego w podatku od spadków i darowizn. Skoro zatem obowiązek podatkowy w odniesieniu wymienionego dodatkowego składnika majątkowego mógł powstać dopiero z datą uprawomocnienia się postanowienia z 28 maja 2012 r., należy również przyjąć, że bieg 6-miesięcznego terminu, o którym mowa w art. 4a ust. 1 pkt 1 u.p.s.d., rozpoczyna się od tej daty.
Wyrok NSA z 19 października 2016 r., sygn. akt II FSK 2375/14
