Lewiatan: nowe kary za wyłudzenia VAT ograniczą swobodę działalności gospodarczej

Celem rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw jest doprowadzenie do sytuacji, w której przestępcze działania obywateli, zmierzające do nielegalnego uzyskania środków finansowych staną się nieopłacalne, a wyjątkowo surowa sankcja karna stanowić będzie walor odstraszający potencjalnych sprawców.

Projektowane zmiany są uzupełnieniem szeregu działań podejmowanych przez administrację rządową, służących uszczelnieniu systemu poboru podatków, przeciwdziałaniu wyłudzeniom podatku od towarów i usług i zapewnieniu uczciwej konkurencji wszystkim uczestnikom obrotu gospodarczego.

Zobacz: Surowe sankcje karne za wyłudzenia podatku VAT >>

Konfederacja Lewiatan dostrzega powyżej wskazane problemy i już niejednokrotnie pozytywnie oceniała podejmowane przez rząd działania. Niemniej, każdą regulację prawną, mającą na celu zaostrzenie obowiązujących przepisów, analizuje pod kątem jej negatywnego wpływu na funkcjonowanie uczciwych przedsiębiorców, którzy nie dość, że nie są zainteresowani osiągnięciem nielegalnej korzyści podatkowej, to często muszą bronić się przed nieświadomym wciągnięciem przez przestępców w nielegalny proceder (tzw. karuzele VAT). 

Ponieważ przedstawiony do konsultacji społecznych projekt ustawy istotnie ogranicza swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, a także istotnie podnosi ryzyko jej prowadzenia, wymaga rzetelnych konsultacji społecznych. Tylko szerokie zaprezentowanie projektu pozwoli na identyfikację i wyeliminowanie zagrożeń z nim związanych, które mogą dotknąć uczciwych podatników i osoby niezaangażowane w przestępczy proceder.

Zdaniem Konfederacji Lewiatan, przy zrozumieniu celu jaki przyświeca autorowi projektu, największe wątpliwości budzi treść projektowanych art. 270a §1 oraz art. 271a §1 w związku z art. 277a.

Zgodnie z art. 271a §1 „Kto wystawia fakturę lub faktury, dotyczące towarów lub usług, których wartość lub łączna wartość jest znaczna, podając w niej nieprawdę co do okoliczności mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub takiej faktury używa podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8". Jeżeli wartość lub łączna wartość należności publicznoprawnej przekroczy pięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości (5 mln zł), podlegać będzie karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności (art. 277a).

Sformułowanie „podając w niej nieprawdę co do okoliczności mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości publicznoprawnej" obejmie swoim zakresem również zwykłe błędy lub spory podatników z organami podatkowymi, np. co do wysokości stawki podatku.

Warto zwrócić uwagę, że kwota 5 mln zł jest wielka w kontekście oszustw i wyłudzeń, jednak w przypadku dużych podmiotów gospodarczych, których obroty liczone są w miliardach złotych stanowi wartość realnie dokonywanych transakcji.

Przykładem wystąpienia wskazanego ryzyka jest niedawno zakończony spór o ubezpieczenia w branży leasingowej (stosowanie zwolnienia zamiast 23 proc. stawki podatku). W kontekście projektowanych przepisów mogłoby to oznaczać ryzyko min. 5 lat więzienia jeśli podatnik kontynuował korzystanie ze zwolnienia do czasu wyjaśnienia interpretacji. Percepcja aparatu skarbowego byłaby jasna - podatnik podawał nieprawdę w fakturze, ponieważ w sposób świadomy wskazywał na zwolnienie (działanie umyślne).

Dodatkowo, uwzględniając sankcyjny charakter przepisów prawa karnego, konieczne jest zdefiniowanie okoliczności i przesłanek nałożenia kary, a także powiązania wysokości kary z wysokością uszczuplenia podatkowego oraz przyczynieniem się do powstania uszczuplenia. Projektowane przepisy (art. 270a, 271a oraz 277a) nie spełniają tych kryteriów, przez co istnieje ryzyko, że będą stosowane w przypadkach, gdy nie wystąpi uszczuplenie podatkowe, bądź będzie ono nieproporcjonalnie małe w stosunku do wymiaru sankcji.

Nieprecyzyjne i zbyt obszerne sformułowanie „co do okoliczności mogących mieć znaczenie dla określenia należności publicznoprawnej" wydaje się niebezpieczne, także w kontekście tego, kto i na jakiej podstawie będzie oceniał czy jakaś informacja na fakturze jest nieprawidłowa, i czy „mogła mieć znaczenie" dla określenia wysokości podatku. Nie istnieją przepisy, które określają sposób orzekania o przypadkach podania nieprawdy co do okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla określenia wysokości podatku.

Art. 277a i 277b wprowadzają rygor minimalnych kar i dodatkowej grzywny w oderwaniu od winy sprawcy oraz wysokości uszczuplenia. Jako kryterium zaostrzenia kary przyjęto wyłącznie wartość faktury, przy czym nie jest ona wyznacznikiem szkodliwości czynu! Zupełnie pominięto okoliczności czynu oraz wartość szkody. W najgorszym przypadku można sobie wyobrazić nałożenie nadzwyczajnie wysokiej kary za  wątpliwą nieprawidłowość (niejasne kryteria oceny) nie mającą wpływu na zobowiązanie podatkowe.

Kolejne zastrzeżenie budzi przyjęcie, że osobą odpowiedzialną będzie osoba wystawiająca fakturę. Z doświadczenia wiadomo, że taka osoba wykonuje najczęściej proces stricte techniczny nie mając całego obrazu transakcji. W przypadku osób prawnych istnieje odrębność podmiotowa między podatnikiem (osobą prawną) a osobą podlegającą karze. Może zatem zaistnieć sytuacja, w której osoba wystawiająca fakturę lub otrzymująca (dokonująca czynności związanych z rozliczeniem faktury) nie ma wiedzy o oszustwie, lub też której rola nie ma związku z „nieprawdą", a zgodnie z projektowanym przepisem będzie podlegała karze, której wysokość będzie zależała tylko i wyłącznie od wartości towarów i usług, a więc zupełnie bez związku z wysokością uszczuplenia i stopniem w jakim ta osoba przyczyniła się do podania nieprawdy.