Ustawa wprowadza regulację, w ramach której zakazane jest nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Jako takie rozumieć należy sytuacje, gdy w okresie trzech kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie przez dany podmiot wynosi co najmniej 2 mln. złotych. Warto zaznaczyć, iż w latach 2020 i 2021 na mocy przepisów przejściowych próg ten wynosi 5 mln złotych.
Postępowanie przeciwko nadmiernemu opóźnianiu się z płatnościami
Zgodnie z informacjami prasowymi Prezes UOKiK wszczął w lipcu 2020 roku wobec pierwszych 51 przedsiębiorców postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Według najnowszych danych obecnie podjęto kolejnych 21 postępowań, wobec czego toczą się one już łącznie w 72 przypadkach. Rosnąca liczba spraw oznacza, że regulacje stały się realnym elementem życia gospodarczego wymagającym uwagi przedsiębiorców. Co więcej dane tychże podmiotów udostępniane są publicznie. Prezes UOKiK na stronie internetowej Urzędu publikuje treść postanowienia o wszczęciu postępowania oraz decyzji z wyłączeniem informacji stanowiących tajemnice przedsiębiorstwa oraz innych informacji podlegających ochronie na podstawie odrębnych przepisów. Może to mieć istotny wpływ na wizerunek marki.
Zobacz również: Nowe przepisy o stratach uderzą w połączenia odwrotne >>
Wszczęcie postępowania
Każdorazowo wszczęcie postępowania poprzedza przeprowadzana przez Prezesa UOKiK analiza prawdopodobieństwa. Obejmuje ona identyfikację obszarów, w których ryzyko powstawania takiego opóźniania się jest największe, w szczególności uwzględnia szacowaną wartość świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie przez dany podmiot i liczbę wierzycieli, którzy takich świadczeń od tego podmiotu nie otrzymali lub otrzymali je po terminie.
Zgodnie z ogólną regułą postępowanie wszczyna się z urzędu, jeżeli posiadane przez Prezesa UOKiK informacje wskazują na wystąpienie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Źródło informacji może być natomiast dowolne. Każdy ma prawo zgłosić Prezesowi UOKiK zawiadomienie dotyczące podejrzenia wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.
Skarbówka udostępni dostęp do informacji o podatnikach
Prezes UOKiK może wystąpić do Szefa Krajowej Administracji Skarbowej z wnioskiem o przekazanie danych pochodzących z ewidencji sporządzanych dla potrzeb podatku VAT w celu dokonania analizy opóźnień. Niezależnie od formy wnioskowej Szef KAS jest zobowiązany do przekazywania Prezesowi UOKiK informacji o zaistnieniu prawdopodobieństwa wystąpienia opóźnień w terminie do 20. dnia drugiego miesiąca następującego po miesiącu, za który ustalono to prawdopodobieństwo. Prawdopodobieństwo wystąpienia opóźnień jest oceniane na podstawie danych będących w posiadaniu organów KAS. Uznaje się je za ustalone, jeżeli suma wartości świadczeń pieniężnych niezapłaconych przez dany podmiot w terminie 60 dni od dnia otrzymania faktury wynosi w okresie kolejnych 3 miesięcy co najmniej 2 mln zł (w latach 2020-2021: 5 mln. złotych). Wedle przedstawianych przez Prezesa UOKiK informacji po wstępnym wyodrębnieniu urząd zwraca się o dodatkowe informacje, między innymi z JPK VAT (rejestr transakcji) oraz STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej — monitoring kont bankowych).
Postępowanie i jego przebieg
Prezes Urzędu wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania i zawiadamia o tym stronę postępowania. Stroną postępowania jest z kolei każdy, wobec kogo postępowanie zostało wszczęte. W postanowieniu wskazuje się okres objęty postępowaniem - 3 kolejne miesiące, w których wystąpiło opóźnienie, przypadające w okresie 2 lat przed dniem wszczęcia postępowania.
W ramach postępowania Prezes UOKiK ma prawo żądać od stron i innych podmiotów koniecznych informacji, dokumentów, ksiąg i dowodów księgowych oraz innych materiałów dotyczących przedmiotowego okresu. Dysponuje również możliwością przeprowadzenia kontroli, w tym w asyście policji. Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona są obowiązani do:
- udzielenia żądanych informacji;
- umożliwienia wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń oraz środków transportu kontrolowanego;
- udostępnienia i wydania materiałów lub przedmiotów mogących stanowić dowód w sprawie;
- umożliwienia dostępu do informatycznych nośników danych, urządzeń lub systemów informatycznych, w zakresie informacji zgromadzonych na tych nośnikach, w urządzeniach lub w systemach, w tym do korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną.
Czas trwania kontroli w ramach jednego postępowania nie może przekraczać 20 dni roboczych. Za nieudzielenia lub udzielenie nieprawdziwych, lub wprowadzających w błąd informacji, a także za uniemożliwienie lub utrudnienie kontroli podmiotowi grozi administracyjna kara pieniężna w wysokości do 5% przychodu osiągniętego w poprzednim roku podatkowym, ale nie więcej niż równowartość 50 000 000 euro. Na bazie dotychczas prowadzonych postępowań w zakresie przewagi kontraktowej można wysnuć wnioski, iż UOKiK będzie podejmował przede wszystkim działania w postaci zobowiązania przedsiębiorcy do:
- złożenia pisemnych wyjaśnień;
- przedstawienia katalogu kontrahentów;
- przedstawienia listy transakcji gospodarczych i wszelkich pozostałych płatności;
- przedstawienia przez przedsiębiorcę zawieranych z kontrahentami umów;
- przedstawienia przez przedsiębiorcę dokumentów księgowych (w szczególności faktur VAT);
- wskazania w jaki sposób ustalany jest termin zapłaty oraz wskazania długości stosowanych przez przedsiębiorcę terminów płatności.
Postępowanie powinno być zakończone nie później niż w terminie 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia. W przypadku gdy Prezes UOKiK nie stwierdzi nadmiernego opóźniania się - umarza postępowanie w drodze postanowienia.
W przypadku stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez stronę postępowania, Prezes Urzędu nakłada na nią, w drodze decyzji, administracyjną karę pieniężną. Wysokość kary obliczana jest jako suma jednostkowych kar za każde niespełnione oraz spełnione po terminie świadczenie pieniężne, które było wymagalne w okresie objętym postępowaniem. Wysokość jednostkowej kary jest obliczana według specjalnego wzoru.
Możliwości uniknięcia kary
Ustawa przewiduje jednak możliwości uniknięcia sankcji. Wskazać należy 3 niezależne przesłanki odstąpienia od wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej:
- Jeżeli wartość niespełnionych lub spełnionych po terminie przez stronę postępowania świadczeń pieniężnych jest równa lub mniejsza od wartości świadczeń pieniężnych nieotrzymanych lub otrzymanych po terminie przez tę stronę postępowania w okresie objętym postępowaniem.
- Do nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych doszło na skutek działania siły wyższej.
- W uzasadnionych przypadkach (fakultatywne, albowiem „Prezes Urzędu może odstąpić”).
Wskazać w tym miejscu należy, iż czysto teoretycznie wszystkie powyższe przesłanki mogą znaleźć zastosowanie w obecnej sytuacji gospodarczej.
W pierwszej kolejności nie można wykluczyć, iż przy zachwianiu płynności finansowej wielu przedsiębiorstw podmiot dopuszczający się opóźnień sam stanie się „ofiarą” opóźnień innych podmiotów. A ta okoliczność wypełnia już samoistnie kryterium odstąpienia od wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej. By ją stwierdzić warto jednakże wcześniej podjąć się wewnętrznej analizy skali zaistniałych opóźnień i porównać oba zestawienia.
W zakresie siły wyższej w doktrynie prawa cywilnego rozumie się przez to zjawisko, zdarzenie, sytuację lub stan o cechach, które muszą wystąpić kumulatywnie, tj. charakter:
- zewnętrzny (poza wpływem danego podmiotu);
- nadzwyczajny
- przemożny (nie do powstrzymania przez podmiot).
Podobne kryteria przedstawia również orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Powyższe okoliczności potwierdzać może między innymi prawodawstwo potwierdzające legislacyjnie stan zagrożenia epidemicznego lub epidemii, a także stanowisko Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zgodnie z którym COVID-19 stanowi pandemię. Z taką kwalifikacją zgadzają się obecne głosy doktryny.
Wydaje się więc, iż zasadniczo COVID-19 spełniać może kryterium siły wyższej. Jednakże – co istotne -ciężar dowodu zgodnie z łacińską zasadą „Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat” spoczywać będzie na podmiocie powołującym się na siłę wyższą. O ile istnienie COVID-19 nie podlega naukowej dyskusji, o tyle fakt wpływu tejże siły na funkcjonowanie przedsiębiorcy wymaga jej powiązania z przedmiotem działalności. To z kolei wymagać może odpowiedniej wewnętrznej analizy.
Niezależnie od powyższego możliwym jest również przyjęcie argumentacji obronnej opartej o kategorię uzasadnionego przypadku. Pojęcie to zdaje się być szerszym i nieco bardziej plastycznym argumentem od siły wyższej. W tej kategorii czysto teoretycznie odnaleźć można bowiem przypadki subiektywne, na które przedsiębiorca miał pewien wpływ lub którym mógł zapobiec, np. wypadki losowe (jak: nieprzewidziane wypadki lub zniszczenia wymagające natychmiastowych nakładów kosztem uregulowania należności kontrahentów) czy niedopatrzenia działu płatności.
Wydaje się jednak, iż w razie przyjęcia okoliczności związanych z COVID-19 lepszym rozwiązaniem będzie powoływanie się na siłę wyższą, albowiem wówczas uznanie jej wystąpienia automatycznie implikuje odstąpienie od wymierzenia kary, podczas gdy uzasadniony przypadek jedynie daje ku temu możliwość.
Możliwości zaskarżenia decyzji
Co do zasady podmiotowi, na który została nałożona kara, służy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy do Prezesa Urzędu, o ile nie zrzekł się go w momencie uiszczania zapłaty.
W sprawie zakończonej prawomocną decyzją, na wniosek strony postępowania, wznawia się postępowanie, jeżeli na skutek prawomocnego orzeczenia sądu wartość niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia okazała się niższa niż przyjęta dla kary. W takim przypadku Prezes UOKiK wydaje decyzję o zwrocie nadpłaconej kary.
W przypadku uchylenia albo stwierdzenia nieważności decyzji o nałożeniu kary pieniężnej albo zmiany tej decyzji polegającej na obniżeniu jej wysokości, uiszczona kara albo jej odpowiednia część podlega zwrotowi w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania do jej zwrotu.
Wojciech Majkowski, dyrektor w zespole ds. CIT w KPMG w Polsce
Paweł Szala, ekspert w zespole ds. CIT w KPMG w Polsce
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
