W świetle obecnie obowiązujących przepisów dotyczących ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (teks jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.) od osób samotnie wychowujących w roku podatkowym:
1) dzieci małoletnie,
2) dzieci, bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami
otrzymywały zasiłek pielęgnacyjny,
3) dzieci do ukończenia 25 lat uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty lub w przepisach – Prawo o szkolnictwie wyższym, jeżeli w roku podatkowym dzieci te nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem dochodów wolnych od podatku dochodowego, renty rodzinnej oraz dochodów w wysokości niepowodującej obowiązku zapłaty podatku
- podatek może być określony, z zastrzeżeniem ust. 8, na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym, w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci, z uwzględnieniem art. 7; z tym że do sumy tych dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w tej ustawie (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

W obecnym stanie prawnym więc osoby, które sprawują opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu lub umowy ze starostą, nie mogą pomniejszyć swojego podatku o odliczenie z tytułu wychowania dzieci. Pod pojęciem rodziny zastępczej rozumieć należy taką rodzinę, w której umieszcza się małoletnie dziecko w celu sprawowania nad nim opieki i wychowania, w wypadku gdy rodzice biologiczni nie spełniają swojej funkcji. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w obliczu rosnącej liczby dzieci opuszczonych i zaniedbanych rodzina zastępcza jako jedna z form wychowania - najbardziej zbliżona charakterem do rodziny naturalnej, stanowi bardzo ważny element w systemie opiekuńczo-wychowawczym. Dziecko wychowujące się w rodzinie wzrasta w środowisku bardziej naturalnym i bliższym życiu rodzinnemu i społecznemu niż ma to miejsce w domu dziecka.

Narzędziem wspierającym rodziny zastępcze powinno być zrównanie praw określonych w ustawie o podatku dochodowym osób fizycznych z prawami osób przysposabiających i przysposobionych, w postaci objęcia także tej kategorii osób ulgami i zwolnieniami podatkowymi.

W Sejmie znajduje się obecnie projekt zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, który przewiduje, że także rodzice zastępczy otrzymają prawo do ulgi rodzinnej. Sprawa prawa do ulgi rodzinnej stałą się też przedmiotem interpelacji poselskiej (nr 4428), skierowanej do ministra finansów. Zapytano w niej ministra finansów, jakie warunki będą musieli spełnić rodzice zastępczy, aby skorzystać z ulgi prorodzinnej. Ponadto zobligowano ministra finansów do odpowiedzi na pytanie, jak zmiany w ustawie o podatku od dochodów osobistych będzie regulować kwestię stosowania tej ulgi przez rodziców rozwiedzionych albo w odniesieniu do których orzeczona została separacja. I wreszcie, czy ulga prorodzinna rozszerzona na osoby sprawujące opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu lub umowy ze starostą nie spowoduje zmniejszenia ich dochodu wypłacanego z budżetu publicznego wynikającego z posiadania statusu rodziny zastępczej.

W odpowiedzi na interpelację poselską Ministerstwo Finansów stwierdziło, że obecnie z ulgi rodzinnej mogą skorzystać podatnicy wychowujący własne lub przysposobione dzieci. Przygotowany w Ministerstwie Finansów projekt zawiera regulacje umożliwiające odliczenie rodzicom, którym przysługuje władza rodzicielska, a także opiekunom prawnym dziecka ustalonym prawomocnym orzeczeniem sądu, o ile dziecko z nimi zamieszkiwało oraz osobom sprawującym opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy ze starostą. Ulga przysługiwałaby na dziecko:
- małoletnie,
- niepełnosprawne - bez względu na wiek i wysokość dochodów, jeżeli otrzymuje zasiłek lub dodatek pielęgnacyjny, rentę socjalną,
- pełnoletnie (do ukończenia 25 roku życia) uczące się szkołach (również poza granicami kraju), w związku z wykonywaniem przez tych podatników ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego oraz podatnikom pełniącym nadal funkcje rodziny zastępczej, pomimo ukończenia przez dziecko pełnoletniości, o ile dzieci te nie uzyskują dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub 30b, z wyjątkiem renty rodzinnej.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 27f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ulga na dziecko przysługiwałaby za miesiące, w których podatnik w stosunku do dziecka wykonywał władzę rodzicielską, pełnił funkcję opiekuna prawnego albo rodziny zastępczej, w myśl ust. 1 projektowanego przepisu. W tej sytuacji kwota ulgi za każdy miesiąc wynosiłaby 1/6 kwoty zmniejszającej podatek, o której mowa w pierwszym przedziale skali podatkowej, czyli w 2009 r. 1/6 z 556,02 zł, to jest 92,67 zł.

Regulacje zawarte w projekcie nie zmieniają natomiast dotychczasowej zasady, według której z ulgi na dzieci mogą również korzystać rozwiedzeni rodzice, jak i rodzice pozostający w formalnej separacji, o ile spełniają pozostałe warunki przewidziane w tym przepisie, w tym odnoszące się do kwoty odliczenia przysługującego rodzicom dziecka. Projektowany przepis ust. 4 w art. 27f stanowi bowiem, że odliczenie dotyczy obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim.

Proponuje się ponadto, aby w zeznaniu podatkowym podatnik podawał liczbę dzieci i ich numery PESEL, a w przypadku braku tych numerów - imię, nazwisko oraz datę urodzenia dzieci. Ponadto na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej podatnik będzie obowiązany przedstawić zaświadczenia, oświadczenia oraz inne dowody niezbędne do ustalenia prawa do odliczenia, w szczególności:
1) odpis aktu urodzenia dziecka,
2) zaświadczenie sądu rodzinnego o ustaleniu opiekuna prawnego dziecka,
3) odpis orzeczenia sądu o ustaleniu rodziny zastępczej lub umowę zawartą między rodziną zastępczą a starostą,
4) zaświadczenie o uczęszczaniu pełnoletniego dziecka do szkoły.

Odpowiadając na wskazane wyżej, ostatnie z trzech pytań zawartych w interpelacji Ministerstwo Finansów podkreśliło, że projektowana ustawa nie zawiera przepisów wpływających na zmniejszenie dochodu wypłacanego z tytułu posiadania statusu rodziny zastępczej. Kwestie te są uregulowane w innej ustawie, leżącej poza materią prawa podatkowego.

Reasumując resort finansów wskazał, że ostateczny kształt projektowanych zmian w zakresie prawa do ulgi rodzinnej dla rodzin zastępczych będzie znany z chwilą jego uchwalenia przez parlament i ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Na tym etapie procesu legislacyjnego wskazane wyżej rozwiązania mogą bowiem ulec modyfikacji. Warto wspomnieć na koniec, że omawiane rozwiązanie cieszy się jednorodnym poparciem klubów parlamentarnych, tak więc radykalnych zmian w projektowanych przepisach dotyczących prawa do ulgi rodzinnej dla rodzin zastępczych nie należy się spodziewać.