Przedsiębiorcy powinni zwrócić szczególną uwagę na znaczący wzrost aktywności Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) w przedmiocie kontroli przestrzegania sankcji oraz na konsekwencje procedowanej obecnie nowelizacji polskiej ustawy sankcyjnej (ustawa z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego).
Rosnąca presja kontroli przestrzegania sankcji
W ostatnim czasie obserwujemy wzmożoną aktywność organów podatkowych w obszarze kontroli przestrzegania sankcji nałożonych na Rosję i Białoruś w związku z agresją na Ukrainę. Przekłada się to na liczbę wszczętych w 2024 r. kontroli celno-skarbowych. Zgodnie z danymi udostępnionymi przez Ministerstwo Finansów (MF), do końca sierpnia 2024 r. wszczęto 113 kontroli celno-skarbowych, z czego w toku pozostają 92 z nich (czytaj: https://www.prawo.pl/podatki/co-grozi-za-obchodzenie-sankcji-w-handlu-z-rosja-skarbowka-zwieksza-kontrole,529248.html). Statystyki MF pozwalają na postawienie tezy, że do końca 2024 r. liczba kontroli celno-skarbowych zostanie podwojona względem roku ubiegłego.
Rośnie też aktywność szefa KAS w przedmiocie składania wniosków do ministra do spraw wewnętrznych i administracji (MSWiA) o wydanie decyzji w sprawie wpisu na listę sankcyjną.
Jak wygląda procedura kontrolna
Przepisy nie przewidują odrębnej procedury kontrolnej dotyczącej spraw sankcyjnych, dlatego kwestie te są weryfikowane właśnie w toku kontroli celno-skarbowych. Po doręczeniu upoważnienia do rozpoczęcia kontroli celno-skarbowej kluczowe jest zatem ustalenie, czego w istocie ona dotyczy i jakie jest ryzyko stwierdzenia nieprawidłowości.
Organ podatkowy w toku kontroli celno-skarbowej bada, czy w danym przypadku zachodzi podstawa do złożenia przez szefa KAS wniosku do MSWiA o wydanie decyzji w sprawie wpisu na listę sankcyjną i gromadzi w tym zakresie materiał dowodowy.
Kontrola celno-skarbowa w przedmiocie weryfikacji przestrzegania sankcji kończy się protokołem. Jednakże, gdy organ podatkowy nie stwierdzi żadnych nieprawidłowości, wówczas odstępuje od sporządzenia takiego protokołu.
Cena promocyjna: 244.3 zł
|Cena regularna: 349 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 261.74 zł
Kogo mają na celowniku organy podatkowe
Poza podmiotami, które bezpośrednio i świadomie uczestniczą w procederze omijania sankcji, zagrożone wpisem na listę sankcyjną są przede wszystkim podmioty utrzymujące relacje handlowe z państwami należącymi do Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG), czyli – poza Rosją i Białorusią – z Kirgistanem, Kazachstanem i Armenią. Towary eksportowane do państwa członkowskiego EUG znajdują się bowiem w swobodnym obrocie w całej EUG.
Praktyka pokazuje, że za państwa trzecie, z których towary łatwo można przekierować do Rosji i Białorusi, organy podatkowe uznają również Serbię, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Turcję, Tadżykistan, Uzbekistan, Azerbejdżan czy Gruzję.
Innymi słowy – wywóz towarów do ww. krajów drastycznie zwiększa szanse na zainteresowanie organów podatkowych. Stąd też należy zachować wyjątkową czujność przy transakcjach eksportowych do tych państw, aby nie narazić się na nieświadomie omijanie sankcji.
Zobacz w LEX: Unijny i krajowy reżim sankcyjny wobec agresji Rosji na Ukrainę w pytaniach i odpowiedziach > >
Uwaga na towary podwójnego zastosowania
Szczególną czujność w kontekście przestrzegania przepisów sankcyjnych powinny zachować również podmioty działające w branży chemicznej, elektronicznej, przemysłowej czy samochodowej, bowiem to m.in. te podmioty odpowiadają za obrót tzw. towarami podwójnego zastosowania (dual use), czyli towarami, które mogą być stosowane zarówno w celach cywilnych, jak i wojskowych. Obrót tymi towarami, które w nieodpowiednich rękach mogą przyczynić się do łamania praw człowieka, objęty jest ścisłą kontrolą.
Właśnie w celu zachowania kontroli nad towarami podwójnego zastosowania ustawodawca unijny ustalił ich zamknięty katalog (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/821 z 20 maja 2021 r. ustanawiające unijny system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania) i uzależnił wywóz tych towarów od uzyskania specjalnego zezwolenia. Pozostawił również organom krajowym furtkę w postaci tzw. klauzuli catch all, zgodnie z którą organy te mają prawo do dokonania kontroli również towarów niewymienionych w wykazie, jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ich wywóz może stanowić ryzyko dla bezpieczeństwa krajowego.
Co badają organy podatkowe
Już w zawiadomieniu z kwietnia 2022 r. (2022/C 145 I/01) Komisja Europejska zalecała eksporterom i importerom wprowadzenie środków należytej staranności, aby zapobiec obchodzeniu środków ograniczających nałożonych na Rosję i Białoruś.
I to właśnie kwestię dochowania należytej staranności weryfikują organy podatkowe w toku kontroli celno-skarbowych nastawionych na badanie przestrzegania sankcji. Organy podatkowe badają, czy kontrolowane podmioty podjęły wszelkie możliwe działania, aby zapobiec – chociażby pośredniemu i nieświadomemu – udziałowi w procederze omijania sankcji.
Postępowanie w sprawie wpisu na listę sankcyjną
Należy przy tym zwrócić uwagę, że samo postępowanie w sprawie wpisu na listę sankcyjną nie jest typowym postępowaniem administracyjnym, co wiąże się z istotnymi wyłączeniami stosowania reguł procedury administracyjnej, w tym tych, dotyczących postępowania dowodowego.
Konsekwencje wpisania na listę sankcyjną są dla przedsiębiorców niezwykle dotkliwe i mogą skutkować:
- zamrożeniem środków finansowych i zasobów gospodarczych,
- wykluczeniem z postępowań o udzielenie zamówień publicznych,
- wpisem na listę osób niepożądanych na terytorium Polski.
Co więcej, omijanie sankcji może wiązać się również z nałożeniem wysokich kar finansowych na przedsiębiorców oraz odpowiedzialnością karną.
Sprawdź również w LEX: Naruszanie sankcji unijnych ścigane w całej UE > >
Jakie zmiany planuje rząd
Na początku 2024 r. powołany został nieformalny międzyresortowy zespół ds. zapobiegania obchodzeniu sankcji. W ramach prac uszczelniających i dostosowujących polski system sankcyjny do legislacji unijnej planowane jest m.in.:
- przygotowywanie projektu kompleksowej ustawy sankcyjnej w całości odzwierciedlającej system sankcyjny UE,
- wprowadzenie zmian w celu usprawnienia koordynacji i wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi instytucjami,
- stworzenie punktu informacyjnego dla polskich podmiotów gospodarczych,
- wysłanie przedstawicieli polskich organów celnych do krajów Azji Środkowej.
Nowelizacja obowiązującej ustawy sankcyjnej
Obecnie rząd pracuje nad nowelizacją obowiązującej ustawy sankcyjnej, która ma na celu dostosowanie polskiego systemu sankcyjnego do rozwiązań unijnych.
Projekt nowelizacji zakłada istotne z perspektywy przedsiębiorców zmiany, w tym m.in.:
- pełną penalizację, czyli objęcie odpowiedzialnością karną wszystkich zakazów wynikających z rozporządzeń unijnych,
- nałożenie na przedsiębiorców obowiązku złożenia oświadczenia, w którym – pod rygorem odpowiedzialności karnej – zadeklarują, że przemieszczanie towarów przez terytorium Rosji i Białorusi odbywa się wyłącznie w procedurze tranzytu i nie będą one sprzedane ani wykorzystane na terytorium tych krajów oraz podadzą dane użytkownika końcowego towaru,
- zobowiązanie przedsiębiorców dokonujących z państwami trzecimi obrotu towarami podwójnego zastosowania do odebrania od kontrahenta zagranicznego oświadczenia o jego dalszych kontrahentach,
- wyposażenie organów celnych w uprawnienie do żądania przedłożenia przez podmiot dokonujący obrotu z zagranicą deklaracji producenta w przypadkach zidentyfikowania wysokiego ryzyka obejścia sankcji,
- wprowadzenie obowiązku przedłożenia organowi celnemu dokumentu potwierdzającego dokonanie odprawy celnej towaru z państwa przeznaczenia,
- wyposażenie naczelników urzędów celno-skarbowych w uprawnienie do dokonania zajęcia towaru i wystąpienia o orzeczenie jego przepadku na rzecz Skarbu Państwa,
- rozszerzenie katalogu kar finansowych
Początkowo, w projekcie nowelizacji znalazła się również delegacja dla ministra spraw zagranicznych do określenia w drodze rozporządzenia wykazu państw objętych prawdopodobieństwem wystąpienia ryzyka udziału w obchodzeniu sankcji. Na ten moment wydaje się, że zrezygnowano z tego pomysłu.
Procedowane zmiany w sposób istotny rozszerzają katalog uprawnień organów państwowych do podejmowania zdecydowanych działań w celu egzekwowania sankcji. Jednocześnie nakładają na przedsiębiorców szereg, często dotkliwych i trudnych do realizacji, obowiązków.
Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia. Obecnie (na dzień publikacji niniejszego artykułu) znajduje się wciąż na etapie prac w komisjach rządowych.
Zobacz także w LEX: Nowe podstawy wykluczenia z postępowania lub konkursu oraz kara pieniężna jako sankcje w celu przeciwdziałania wspieraniu agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę > >
Jak się zabezpieczyć?
By się zabezpieczyć, należy:
- Wdrożyć odpowiednie procedury wewnętrzne. Procedury te powinny obejmować m.in. weryfikację kontrahentów, monitorowanie transakcji i szkolenie pracowników.
- Przejrzeć postanowienia umów. Uzupełnienie postanowień umów o klauzule dotyczące należytej staranności jest jednym z zaleceń Komisji Europejskiej.
- Dokumentować wszelkie działania. Dokumentacja będzie stanowiła dowód na to, że przedsiębiorca dołożył wszelkich starań, aby przestrzegać prawa i nie omijać sankcji.
- Śledzić nadchodzące zmiany. Nowelizacja obowiązującej ustawy sankcyjnej oraz planowany projekt nowej, kompleksowej ustawy sankcyjnej będą wiązały się dla przedsiębiorców z nowymi obowiązkami i ograniczeniami.
- Skorzystać z pomocy profesjonalistów. W przypadku wszczęcia kontroli celno-skarbowej warto zwrócić się o wsparcie do doradców podatkowych lub prawników specjalizujących się w tematyce sankcji.
Karolina Gotfryd, Radca prawny, Manager w Crido
Edyta Dęmska, Adwokat, Senior Consultant w Crido
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
