Grupa VAT to nowe rozwiązanie dla podmiotów powiązanych, które mogą od 1 stycznia 2023 r. występować jako jeden podatnik. Podstawową korzyścią jest uproszczenie rozliczeń i poprawa płynności finansowej, gdyż transakcje wewnątrz grupy nie są objęte VAT. Najwięcej mogą na tym zyskać podmioty z sektora bankowo-finansowego i medycznego. Usługi banków, firm ubezpieczeniowych czy podmiotów z branży medycznej są bowiem, co do zasady, zwolnione z VAT, co nie pozwala im odzyskać podatku naliczonego od zakupu towarów i usług. Utworzenie grup VAT miało rozwiązać te problemy. Co innego pokazują jednak statystyki.
Według danych Ministerstwa Finansów od 1 stycznia 2023 r. powstało 21 czynnych grup VAT. Łączna liczba ich członków wynosi 70, w tym 43 spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Jeszcze ostrożniej podchodzą do nowych przepisów gminy. Według danych MF, zarejestrowano tylko cztery grupy VAT z udziałem jednostek samorządu terytorialnego (JST).
Czytaj też w LEX: Grupa VAT - możliwość wspólnego rozliczania się przez kilku podatników >
Trudno mówić o sukcesie
- Grupa VAT to, co do zasady, bardzo dobre rozwiązanie, które z powodzeniem funkcjonuje w innych krajach. Jednak 21 polskich grup to bardzo mało w skali naszej gospodarki. Trudno tu mówić o sukcesie. Ta liczba potwierdza, że przepisy nie działają tak, jak powinny. Żeby to zmienić, należy pomyśleć o ich uproszczeniu i ograniczeniu wymogów - mówi Maciej Grochulski, doradca podatkowy, partner w kancelarii Paczuski Taudul.
Czytaj też w LEX: Grupy spółek w podatku od towarów i usług >
Tak niska liczba nie dziwi również Marka Przybylskiego, doradcy podatkowego, radcy prawnego, menedżera w MDDP.
- Mimo iż grupy VAT były promowane przez Ministerstwo Finansów jako rozwiązania znacznie ułatwiające rozliczanie, to jednak - ze względu na nałożenie na nie dodatkowych obowiązków oraz regulacji powodujących istotne ryzyka w rozliczaniu VAT - nie dziwi utworzenie do tej pory 21 grup VAT - mówi Marek Przybylski.
Zobacz procedurę: Powstanie grupy VAT >
Restrykcyjne warunki i szereg wątpliwości
Podstawowym warunkiem jest wybranie grupy podmiotów z siedzibą w Polsce, powiązanych finansowo, ekonomicznie i organizacyjnie, które zawrą umowę o utworzeniu grupy VAT.
- Już na tym etapie pojawia się pewne ograniczenie, bo powiązania finansowe mogą być tylko bezpośrednie i wymagane jest, aby jeden podmiot miał minimum 50 proc. udziałów (praw głosu) w pozostałych podmiotach. Oznacza to, że nie można objąć grupą VAT bardziej rozbudowanych grup kapitałowych w całości. Co istotne, warunek istnienia powiązań finansowych, ekonomicznych i organizacyjnych pomiędzy członkami grupy VAT musi być spełniony nieprzerwanie przez okres, w jakim ta grupa posiada status podatnika. Tu widzę obszar bardzo dużego ryzyka, ponieważ grupa VAT przestaje istnieć „z dniem poprzedzającym dzień wystąpienia zmian w stanie faktycznym lub w stanie prawnym skutkujących naruszeniem warunków uznania grupy VAT za podatnika”. Oznacza to, że trzeba nieustannie i na bieżąco monitorować, czy spełnione są warunki istnienia takiej grupy - wyjaśnia ekspert MDDP.
Zobacz procedurę: Utrata statusu podatnika przez grupę VAT >
Grupa VAT traci swój status z dnia na dzień i jej byli członkowie muszą wówczas powrócić do rozliczeń jednostkowych. To oznacza, że ponownie każdy z nich będzie musiał składać swoje deklaracje VAT, a transakcje między byłymi członkami grupy znowu będą opodatkowane.
- Literalnie brzmienie przepisów ustawy o VAT wskazuje, że utrata statusu grupy VAT następuje z mocy samego prawa i może nawet nastąpić wstecznie. Co prawda w objaśnieniach podatkowych dotyczących grup VAT wskazano, że moment rozwiązania grupy to moment jej wyrejestrowania, przez co może minąć kilka dni pomiędzy zaprzestaniem spełnienia warunków jej istnienia a jej rozwiązaniem, to jednak takie rozwiązanie nie wynika wprost z ustawy. Nie wiadomo więc, czy taką samą wykładnię zaprezentują organy podatkowe w toku kontroli podatkowych - mówi Marek Przybylski.
Sprawdź w LEX: Jak wystawić fakturę, gdy nabywcą jest grupa VAT? >
Kolejną przeszkodą w rejestracji grup VAT jest skomplikowany system odliczania VAT naliczonego po założeniu grupy. Należy bowiem ustalić, czy zakup jest związany z działalnością jednego z członków grupy, czy też z działalnością kilku z nich lub całej grupy. - Od tego zależy czy stosuje proporcję VAT danego członka, czy też proporcję grupową. Ze względu na stosowanie różnych proporcji, korzystny efekt finansowy, jaki wynika z braku opodatkowania transakcji między członkami grupy VAT, może być zniwelowany - wyjaśnia ekspert MDDP.
Czytaj również: członkowie grupy VAT muszą składać od lipca pliki JPK >>
Co z klauzulą nadużycia prawa?
Maciej Grochulski zwraca uwagę, że zgodnie z objaśnieniami Ministerstwa Finansów z października 2022 r., do grup VAT może być zastosowana klauzula nadużycia prawa. MF nie sprecyzowało jednak, na czym miałyby polegać ewentualne nadużycia. Przepisy dotyczące grup VAT zakładają brak opodatkowania transakcji między podmiotami z grupy, co może przekładać się na oszczędności podatkowe. Skutkiem zastosowania klauzuli byłoby natomiast unieważnienie istnienia grupy i opodatkowanie transakcji między jej członkami.
- Na pewno należy się zastanowić nad wyeliminowaniem ryzyka zastosowania tej klauzuli w przypadku grup VAT. Nadużycie prawa to argument (zarzut) ostateczny, który powinien być używany rzadko i w sposób bardzo wyważony. Tymczasem można odnieść wrażenie, że stał się elementem naszej podatkowej codzienności oraz „straszakiem”, który potencjalnie może być zastosowany do niemal każdej operacji gospodarczej - mówi Maciej Grochulski.
Gminy rezygnują w obawie przed sporami
Grupy VAT miały też przynieść korzyści gminom. Jednak tu także praktyka pokazuje co innego.
- Grupa VAT jest, co do zasady, idealnym rozwiązaniem dla samorządów. Jednak nie bez powodu dotychczas zarejestrowano tylko 4 grupy z udziałem JST. Wiele gmin, które analizowały taką możliwość, zrezygnowało z tego pomysłu w obawie przed sporami. Podstawowym problemem są niekorzystne interpretacje organów podatkowych – mówi Joanna Rudzka, doradca podatkowy specjalizujący się w rozliczeniach samorządów.
Wyjaśnia, że z jednej strony utworzenie przez gminę grupy VAT mogłoby rozwiązać szereg dotychczasowych problemów. Obecnie gminy tracą bowiem na VAT w rozliczeniu ze swoimi spółkami komunalnymi, które są podmiotami niepodlegającymi centralizacji z JST. Transakcje między gminą a jej spółkami komunalnymi są, co do zasady, opodatkowane VAT. Jeśli więc spółka świadczy usługi na rzecz gminy (np. w zakresie obsługi infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej czy utrzymania zieleni miejskiej) wystawia na rzecz gminy faktury z VAT. Ale gmina nie odlicza VAT z tych faktur, ponieważ nie ma to związku ze sprzedażą opodatkowaną. Jeśli jednak gmina i spółka utworzą grupę VAT, transakcje nie będą opodatkowane i gmina nie będzie już tracić na podatku.
Czytaj też w LEX: Jaworska Magdalena, Grupy VAT – szanse, ale i zagrożenia >
Utworzenie grupy VAT będzie też korzystne w sytuacji, gdy gmina wnosi do spółki aport, np. nieruchomości. Organy podatkowe uznają, że gmina występuje wówczas w charakterze podatnika VAT i powinna zapłacić od tej transakcji podatek. Jeśli jednak gmina i spółka utworzą grupę VAT, wniesienie aportu nie będzie opodatkowane.
Ten problem może jednak zostać rozwiązany dzięki orzecznictwu, ponieważ ostatnio sądy coraz częściej stają po stronie gmin w tego typu sporach, czego potwierdzeniem jest np. wyrok WSA w Szczecinie z 5 października 2022 r. (sygn. I SA/Sz 375/22). Sąd orzekł, iż skoro gmina posiada 100 proc. udziałów w spółce, to wniesienie aportu miało na celu realizację zadań własnych gminy, a nie dokapitalizowanie spółki. Gmina nie działa więc jako podatnik VAT i nie zapłaci podatku.
Czytaj też w LEX: Łodzińska-Tchórznicka Małgorzata , Konsekwencje wprowadzenia grup VAT dla jednostek samorządu terytorialnego >
Czytaj również: Grupy VAT możliwe dla jednostek samorządu terytorialnego >>
Więcej wątpliwości, niż korzyści
- Jednak z drugiej strony założenie grupy VAT generuje szereg nowych problemów interpretacyjnych. Organy podatkowe twierdzą, że w sytuacji gdy liderem grupy VAT jest jednostka samorządu terytorialnego, cała grupa musi przy odliczeniu VAT stosować prewspółczynnik właściwy dla lidera. Zwykle wynosi on tylko kilka procent, co oznacza, że grupa mogłaby odliczyć tylko kilka proc. podatku naliczonego. Fiskus nie godzi się na zastosowanie wyższego prewspółczynnika, właściwego dla spółki. To skrajnie niekorzystna interpretacja. Należy bowiem pamiętać, że obecnie niektóre spółki komunalne odliczają 100 proc. VAT. Gminy zaś raczej nie zdecydują się na rozwiązanie, w którym spółka byłaby liderem grupy, co i tak nie wyeliminowałoby ryzyka sporów w zakresie wysokości prewspółczynnika. W efekcie wątpliwości jest więcej, niż ewentualnych korzyści – mówi Joanna Rudzka.
Wskazuje, że przykładem takiego niekorzystnego stanowiska jest interpretacja z 19 sierpnia 2022 r. (nr 0111-KDIB3-1.4012.220.2022.1.AMA), uchylona następnie przez WSA w Gliwicach. Spór dotyczył gminy, która chciała utworzyć grupę VAT z trzema spółkami miejskimi, w których jest jedynym udziałowcem. Gmina stała na stanowisku, że skoro i gmina i spółka będą jednym podatnikiem, to nabycia dokonane przez spółkę służą działalności gospodarczej i dają pełne prawo do odliczenia VAT. Grupa powinna więc móc odliczyć VAT od zakupów według prewspółczynnika indywidualnego właściwego dla tej spółki. Dyrektor KIS stwierdził jednak, że grupa musi zastosować prewspółczynnik obliczony dla gminy. WSA w Gliwicach w prawomocnym wyroku z 17 lutego 2023 r. (sygn. I SA/Gl 1274/22) zgodził się jednak z argumentami gminy i uchylił interpretację w zaskarżonej części. A to oznacza, że gmina, chcą rozliczyć się na korzystniejszych zasadach, musiała wejść w spór z fiskusem.
Czytaj też w LEX: Wewnątrzgrupowe rozliczenia w VAT na podstawie orzecznictwa TSUE >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
