Podobnie, jak powoływanie się na fakt, iż przychody pochodzą jakoby z prostytucji, argument ten wszedł do repertuaru wszystkich domorosłych ekspertów prawnych, jako rzekomo idealne rozwiązanie problemów związanych z ukrywaniem dochodów przed organami podatkowymi. Rzeczywistość jest jednak bardziej skomplikowana.

W niniejszej publikacji wyjaśniamy po kolei na czym polegają postępowania w sprawie dochodów ze źródeł nieujawnionych, jak organy podatkowe weryfikują oświadczenia podatników odnoszące się do pożyczek oraz jakie argumenty mogą wysuwać podatnicy na swoją obronę.

Na czym polega postępowanie w sprawie dochodów ze źródeł nieujawnionych?

W celu ustalenia czy podatnik uzyskał w danym roku podatkowym przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach, a jeśli tak to w jakiej wysokości, porównuje się z jednej strony wartość wydatków poniesionych przez niego w roku podatkowym oraz wartość zgromadzonego w tym roku mienia do wartości mienia zgromadzonego w roku podatkowym oraz w latach poprzednich, pochodzącego z przychodów, które zostały uprzednio opodatkowane lub były wolne od opodatkowania.

Organ podatkowy na podstawie przepisów art. 20 ust. 1 i ust. 2 oraz art. art. 30 ust. 1 pkt 7 updof uprawniony jest do porównania wysokości wydatków, jakie podatnik poniósł w ciągu roku podatkowego do wartości opodatkowanych, bądź zwolnionych z podatków zasobów finansowych, jakie zgromadził w tym roku oraz zasobów, które zgromadził wcześniej, tj. przed rozpoczęciem danego roku podatkowego. W konsekwencji, w przypadku gdy stwierdzone zostanie, iż poniesione wydatki nie znajdują pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów oraz w zgromadzonych wcześniej zasobach finansowych, organy podatkowe zyskują uprawnienie do przyjęcia, iż podatnik osiągnął przychody ze źródeł, których nie ujawnił.

W toku postępowania podatnik winien wykazać, że wydatki badanego roku podatkowego znalazły pokrycie w mieniu zgromadzonym w tym roku podatkowym oraz w latach poprzednich, pochodzącym z przychodów opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. Także mienie, na które podatnik powołuje się jako na źródło finansowania wydatków kontrolowanego roku podatkowego musi pochodzić z przychodów opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania.

Co grozi podatnikowi?

Przepis art. 30 ust. 1 pkt 7 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) stanowi , że stawka podatkowa od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach wynosi 75 proc. dochodu. Uznać zatem należy, że opodatkowaniu ryczałtowym 75 proc. podatkiem podlegają przychody ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach przychodu. W przypadku przychodów nieujawnionych decyzja ustalająca ich wysokość i jednocześnie nakładająca 75 proc. podatek ma charakter konstytutywny.

W związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 18 lipca 2013 r. (sygn. akt SK 18/09) jest sporne, czy obecnie w ogóle istnieje podstawa prawna do prowadzenia postępowań i wydawania decyzji w sprawie dochodów ze źródeł nieujawnionych, z uwagi na fakt, że zakwestionowano konstytucyjność art. 20 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nie oznacza to jednak, że przepisy odnośnie nieujawnionych źródeł dochodu odejdą w przeszłość. Spodziewać się raczej należy tego, że w najbliższym czasie dojdzie do nowelizacji updof i Ordynacji podatkowej, która dostosuje regulacje tych ustaw do wymagań TK.

Nie wydaje się też, aby cały ten spór mógł jakoś szczególnie wpłynąć na niniejsze refleksje odnoszące się do umowy pożyczki.

W jaki sposób Urząd sprawdza, czy umowa pożyczki nie jest pozorna?

Powołanie się na umowę pożyczki w trakcie postępowania podatkowego lub kontrolnego powoduje, że kontrolujący przeprowadzą czynności wyjaśniające w tym zakresie. Jak już wspomniano, w postępowaniu w zakresie podatku od dochodów pochodzących z nieujawnionych źródeł to na podatniku ciąży obowiązek dowodu. Po pierwsze, organy wszczynając postępowanie w tym zakresie, zwracają się do podatnika o wypełnienie oświadczenia o stanie majątkowym (art. 285a OP). Jeżeli w tym oświadczeniu podatnik nie wskaże, że posiadał dochody z pożyczki, natomiast powoła się na pożyczkę w dalszym etapie postępowania, kontrolujący mogą uznać to za jeden z argumentów świadczących o pozorności umowy pożyczki zawartej jedynie na potrzeby postępowania (wyrok WSA w Białymstoku z dnia 21.09.2011r. sygn. I SA/Bk 294/11).

Następnie, organy podatkowe lub kontroli skarbowej proszą o przedłożenie umowy pożyczki jako dowodu w sprawie. Na tej podstawie badają, kiedy została zawarta umowa, gdzie (co może być istotne w kwestii jurysdykcji związanej z pożyczkodawcą) oraz w jakiej formie – zwykłej pisemnej, w formie aktu notarialnego, w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W przypadku, gdy umowa została zawarta w obcym języku i np. w formie przewidzianej prawem innego państwa, organy zwracają się do tłumacza przysięgłego. Ponadto, urzędnicy weryfikują treść umowy, tzn. jakie zostały ustalone warunki spłaty pożyczki (raty czy spłata jednorazowa, jaki termin spłaty, czy zostały przewidziane odsetki) a także formę zabezpieczenia kwoty pożyczki (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 10.12.2009r. sygn. I SA/Go 447/09).

Organy kontrolują również, czy podatnik odprowadził od kwoty pożyczki podatek od czynności cywilnoprawnych a jeśli nie był obowiązany do zapłaty podatku (ze względu na zwolnienie), czy zgłosił w odpowiednim terminie otrzymanie kwoty pożyczki (wyrok WSA w Łodzi z dnia 27.07.2012r., sygn. I SA/Łd 734 -12).

Warto też zauważyć, że powołanie się na umowę pożyczki dopiero w trakcie postępowania skutkuje koniecznością zapłaty „karnego” podatku od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2o proc. kwoty pożyczki, zamiast standardowych 2 proc.). Dlatego niezbędne jest, aby najpierw złożyć czynny żal i zapłacić zaległe 2 proc. podatku PCC, a dopiero później powołać się na fakt zawarcia umowy pożyczki w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego. Z drugiej strony, jeżeli pożyczkobiorca opłaci podatek dopiero w trakcie postępowania podatkowego lub kontrolnego, nie spowoduje tym samym, że organ uzna prawdziwość umowy pożyczki (wyrok WSA w Poznaniu z dnia 04.11.2004r., sygn. I SA/Po 1392/02). Łatwo bowiem podnieść jest argument, że umowa pożyczki została antydatowana, o czym może świadczyć fakt opóźnienia w zapłacie podatku od czynności cywilnoprawnych.

W kolejnym kontrolujący mogą przesłuchać pożyczkodawcę w charakterze świadka, w celu zbadania, czy pożyczkodawca faktycznie udzielił pożyczki, na jakich zasadach, w jakich okolicznościach. Ponadto organ zapewne sprawdzi, czy pożyczkodawca miał możliwość udzielenia takiej pożyczki ze względu na swoje zarobki i posiadany majątek. Pożyczkodawca zostanie też zapytany o to, czy uzyskał jakąś formę poręczenia spłaty kwoty pożyczonej oraz jaki miał interes w udzieleniu pożyczki (np. czy zostało przewidziane oprocentowanie pożyczki lub też strony umowy miały wspólny cel gospodarczy).

Ostatecznie, organ kontrolny może przesłuchać samego pożyczkobiorcę w charakterze strony. Wówczas będzie starał się ustalić, czy jego zeznania pokrywają się z zeznaniami świadków. A wtedy zapyta, w jaki sposób została przekazana pożyczkobiorcy kwota pożyczki oraz w jaki sposób była przechowywana. Może też nakazać pożyczkobiorcy przedstawienie odpowiednich dokumentów mających znaczenie w sprawie.

O tym jakie argumenty w postepowaniu przed organami kontrolnymi są skuteczne czytaj w poniedziałek, w drugiej części artykułu "Deklarowana pożyczka nie jest remedium na nieujawnione dochody" >>>


Robert Nogacki, Adriana Panas

Radca Prawny Robert Nogacki jest właścicielem Kancelarii Prawnej Skarbiec, która specjalizuje się w planowaniu podatkowym.

Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizuje się w kompleksowej obsłudze prawnej podmiotów gospodarczych.