Kilka lat temu głównym przedmiotem zainteresowania zarządów firm w obszarze podatków było prowadzenie polityki podatkowej w sposób jak najbardziej efektywny. Działania spółek były ukierunkowane na uzyskanie oszczędności umożliwiających dalsze inwestycje. Dziś tematem wiodącym jest bezpieczeństwo podatkowe, dlatego zarządy firm koncentrują się na tym, by prowadzić biznes w sposób, który pozwoli na dochowanie należytej staranności i dopełnienie wszelkich obowiązków raportowania, związanych z uszczelnianiem systemu podatkowego.
Ciołek: Polska wprowadziła zbyt rygorystyczne przepisy podatkowe >>
Administracja skarbowa coraz skuteczniejsza
To również konsekwencja coraz skuteczniejszego działania władz skarbowych. W efekcie, zgodnie z danymi podanymi przez Ministerstwo Finansów, w 2017 r. wpływy do budżetu państwa były wyższe o 42,5 mld zł w porównaniu do 2016 r. Wyniki są też widoczne z perspektywy skuteczności kontroli podatkowych. W pierwszej połowie 2015 roku przeprowadzonych zostało 30 000 kontroli podatkowych, które zakończyły się stwierdzeniem nieprawidłowości w wysokości 400 mln zł. Pierwsza połowa 2017 roku zaś to o połowę mniej przeprowadzonych kontroli (14 000) i dwukrotnie więcej stwierdzonych nieprawidłowości opiewających na kwotę miliarda złotych. Ożywiona dyskusja wokół bezpieczeństwa podatkowego i licznych kontroli nie oznacza więc większej ilości przeprowadzonych działań sprawdzających. Kontroli jest bowiem mniej, ale są znacznie skuteczniejsze. Na stronie MF czytamy, że typowanie do kontroli opiera się na analizie ryzyka, kontrole kierowane są tam, gdzie istnieją nieprawidłowości. Pojawienie się w firmie kontroli UCS oznacza najczęściej, iż władze skarbowe zidentyfikowały już obszar budzący ich wątpliwości i chcą zweryfikować konkretne tezy wynikające z ich wstępnej analizy. Zwiększoną efektywność działania władz skarbowych w typowaniu kontroli widać również w praktyce sądowej. W 85 wyrokach NSA dotyczących kwestii podatkowych, które zapadły od lipca 2015 r. do stycznia 2017 r. (włącznie), jedynie 8 zostało rozstrzygniętych na korzyść podatnika.
Banaś: Administracja skarbowa będzie jeszcze skuteczniejsza >>
Klienci śledzący działania fiskusa coraz częściej zadają sobie pytania: jak przygotować się do potencjalnej kontroli i czy jakiekolwiek działania prewencyjne są w ogóle możliwe? Jeszcze kilka lat temu kontrole opierały się na prostych i powszechnie dostępnych danych jak deklaracje i informacje podatkowe lub choćby informacje ujawniane w KRS, rewolucja technologiczna uzbroiła organy skarbowe w narzędzia pozwalające na niemal całkowite prześwietlenie podatnika. JPK VAT, system Amadeus pozwalający typować do kontroli spółki wykazujące wyniki odbiegające od rynkowych czy InfoCredit umożliwiający weryfikację rynkowości transakcji finansowych – to tylko część rozwiązań, którymi dysponuje KAS.
Z pracy z naszymi klientami wiemy, że kontrole najczęściej prowadzone są w trzech priorytetowych obszarach.
Ustawodawca goni podatników niczym wiecznie uciekającego króliczka >>
Wyłudzenia VAT
Wyłudzenia VAT, obejmujące tzn. karuzele VAT-owskie to obszar, w którym do tej pory przeprowadzonych zostało najwięcej kontroli. Tak zwane oszustwa karuzelowe są najpoważniejszymi przestępstwami skarbowymi w skali całej Unii Europejskiej. Powodują one największe uszczuplenia budżetowe. Podmioty działające w ramach „karuzeli podatkowej” nie płacą VAT należnego lub wyłudzają zwrot VAT naliczonego. Częścią łańcucha transakcji karuzelowych są często tzw. słupy, czyli podmioty, które po dokonaniu szeregu transakcji ulegają likwidacji. Niestety sankcje za uczestnictwo w karuzelach dotykają nie tylko oszustów, ale również uczciwych podatników, którzy całkiem nieświadomie stają się uczestnikami karuzeli VAT. Jeżeli przedsiębiorca nie zachowa należytej staranności i nieświadomie w karuzelę „da się wkręcić” – grozić może mu do 25 lat więzienia. Na ławie oskarżonych siadają nie tylko osoby odpowiadające za piony finansów w spółkach, coraz częściej odpowiedzialność ponoszą zarządy i właściciele firm.
Bywa, że uczciwi podatnicy często wpadają w karuzelowe oszustwa decydując się na transakcje, które z ich perspektywy wyglądają na legalne. Oszuści przykładowo często wskazują jako odbiorców towarów kontrahentów znanych przedsiębiorcy. Zarząd nieświadomy tego typu działań żyje w przekonaniu, że prowadzi biznes zgodnie z literą prawa, aż do wizyty fiskusa, który zarzuca wyłudzanie podatku VAT i do odpowiedzialności pociąga członków zarządu. Zgodnie ze statystykami KAS prowadzonymi od marca 2016 do tej pory wydano 505 wyroków skazujących i orzeczono 34 kary bezwzględnego pozbawienia wolności.
Zarządy powinny odpowiedzieć sobie na pytanie czy mają aktualne i uporządkowane procedury podatkowe oraz procedury weryfikacji kontrahentów. Konieczne jest przeszkolenie pracowników z zakresu weryfikacji nowych kontrahentów i gromadzenia dokumentacji dotyczącej realnego odmawiania nawiązania współpracy kontrahentom, którzy nie spełniają naszych wymogów. Co z obecnymi kontrahentami? Czy możliwe jest zweryfikowanie często kilku tysięcy spółek, z którymi firma współpracuje? Na rynku istnieją dedykowane do tego programy, które wspierają przedsiębiorców w walce z przestępstwami VAT i pozwalają im uniknąć problemów w tym obszarze.
Optymalizacje CIT
Drugim obszarem kontrolowanym przez MF jest tak zwana luka CIT. W trakcie ostatnich 12 miesięcy wytypowano do kontroli 120 podmiotów stosujących nieuprawnioną optymalizację podatkową. Szacowana kwota uszczupleń to 862 mln zł. 15 lipca 2016 r. weszła w zycie Klauzula Przeciwko Unikaniu Opodatkowania (tzn. GAAR), która spowodowała, że czynności dokonywane przez przedsiębiorców w ramach skomplikowanych procesów restrukturyzacyjnych podlegają obecnie szczególnie wnikliwej analizie fiskusa.
W zeszłym roku MF zaczęło publikować ostrzeżenia przed optymalizacją podatkową, w których wprost wskazuje działania restrukturyzacyjne przeprowadzane przez podatników w Polsce. Jako nielegalne działania wskazuje m.in. darowizny znaków towarowych czy optymalizację przy wykorzystaniu podatkowych grup kapitałowych. W praktyce przepisy przeciwdziałające unikaniu opodatkowania mogą dotykać jednak również takich działań, jak przekształcenia spółek czy emisja obligacji. Badane jest czy działania te nie miały na celu przede wszystkim uzyskania korzyści podatkowych.
Podkreślić należy, że zmienione przepisy ordynacji podatkowej odnoszą się do korzyści podatkowych osiągniętych po 15 lipca 2016 roku. Na gruncie klauzuli kwestionowane mogą być zatem transakcje dokonane przed tą datą, co oznacza w praktyce objęcie kontrolami spółek, które wdrożyły działania optymalizacyjne przed pojawieniem się klauzuli, a nadal uzyskują z wdrożonych restrukturyzacji korzyści podatkowe. Uwagę organów skupiają głównie transakcje, gdzie ryzyko gospodarcze przewyższa spodziewane korzyści w taki sposób, że rozsądnie działający podmiot nie podjąłby tego typu działania.
Przedsiębiorcy powinni szczegółowo przeanalizować prowadzone w przeszłości działania reorganizacyjne i zastanowić się, czy są gotowi na dyskusję z organem. Wytypowane przez UCS spółki będą musiały dowieść, że wdrożone działania nie miały na celu wyłącznie lub głównie osiągnięcia korzyści podatkowej, ale prowadzone były ze względu na motyw biznesowy. Niezależnie rekomendowane jest przeanalizowanie z ekspertami prawnymi i podatkowymi przyszłych, planowanych działań biznesowych, tak by upewnić się, że nie będą one podlegały klauzuli unikania opodatkowania.
Ceny transferowe
Trzecim priorytetowym obszarem kontroli KAS są ceny transferowe. Zmiana ustaw o PIT i CIT wprowadza szereg nowych wymogów dotyczących sporządzania dokumentacji cen transferowych. Badanie PwC wykazało, że obowiązek dokumentacyjny związany z cenami transferowymi obejmuje ponad 20 tysięcy przedsiębiorstw działających w Polsce. Jednak co piąta firma wciąż nie posiada odpowiedniej dokumentacji, zaś 13% dysponuje jedynie dokumentacją opracowaną przez grupę. W 2017 r. MF koordynowało ponad 150 kontroli i postępowań prowadzonych przez US i UCS z zakresu cen transferowych i agresywnej optymalizacji podatkowej. Przewidywane ustalenia w zakresie CIT obejmują: zaniżenie zobowiązania podatkowego na kwotę 635 mln zł, zmniejszenie straty o 1 300 mln zł.
Przewidywany pierwotnie termin graniczny na sporządzenie kompletnej dokumentacji do końca marca został wydłużony do końca września. Przedsiębiorcy wciąż mają więc czas na spełnienie obowiązku dokumentacyjnego. Pamiętać należy jednak, że kontrole nie obejmują wyłącznie sprawdzenia posiadania dokumentacji. Wyspecjalizowani w temacie cen transferowych urzędnicy analizują szczegółowo jej treść i zasadność poziomu ustanowionych cen w transakcjach między podmiotami powiązanymi.
Odpowiedzialność członków zarządu z KKS
Na ławie oskarżonych coraz częściej zasiadają członkowie zarządów i właściciele spółek. Podstawą odpowiedzialności dla menedżerów jest m.in. art. 9 § 3 kodeksu karnego skarbowego. Przepis ten mówi, że za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada jak sprawca także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.
Poza oczywistymi przypadkami odpowiedzialności karnej, takimi jak za oszustwo czy korupcję, członkowie zarządu mogą ponosić odpowiedzialność karną także za tzw. niegospodarność, polegającą na wyrządzeniu lub niebezpieczeństwu wyrządzenia spółce szkody majątkowej (nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków). Według statystyk Ministerstwa Sprawiedliwości w latach 2014–2016 za przestępstwo niegospodarności prawomocnie skazywanych było rocznie 68–90 osób.
Jak więc w praktyce członkowie zarządów mogą zabezpieczyć się przed odpowiedzialnością karną skarbową? Podjęciu każdej decyzji biznesowej powinno towarzyszyć uważne przeanalizowanie jej konsekwencji, w szczególności w świetle zmian w prawie jak np. klauzuli unikania opodatkowania oraz udokumentowanie wyników tej analizy. Ważne jest również wdrożenie rozwiązań umożliwiających zabezpieczenie firmy przed jej zaangażowaniem w uczestnictwo w karuzeli VAT-owskiej. Każda spółka powinna także przygotować odpowiednią procedurę podatkową i procedury odpowiedzialności członków zarządu z KKS. W przypadku kontroli dyskusja toczyć będzie się bowiem wobec dwóch kwestii – należytej staranności i winy umyślnej.
Warto też przeprowadzić symulację kontroli i w ten sposób przygotować się do niej zanim odwiedzi nas UCS. Gdy kontrolowany wezwie nas na pomoc już w jej trakcie, często bywa za późno. Dla minimalizacji ryzyka dziś istotne są już nie tylko okresowe przeglądy podatkowe. Coraz ważniejszą rolę ma audyt wewnętrzny rozumiany jako ocena procesów podatkowych, w tym ścieżek decyzyjnych i obiegu informacji.
