Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest podstawowym uprawnieniem przysługującym każdej jednostce, niezależnie od podstawy prawnej wykonywania pracy. Konieczność zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim osobom zarobkującym wynika z szeregu przepisów prawa międzynarodowego publicznego, prawa europejskiego, a także Konstytucji RP.
Czytaj również: Z covidem w zakładach pracy znów będą walczyć tylko pracodawcy>>
Zobacz PROCEDURY w LEX:
Sam obowiązek nie powinien być zaskoczeniem
Ich odzwierciedleniem jest art. 304 Kodeksu pracy rozszerzający zakres zastosowania obowiązków ze sfery bhp. Par. 1 wskazanego przepisu zobowiązuje pracodawców do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą. Co istotne, pracodawcy są także zobowiązani do zapewnienia bezpieczeństwa osobom, które nie pozostają z pracodawcą w jakimkolwiek stosunku prawnym.
Czytaj więcej w LEX: Samozatrudnienie - współpraca ze zleceniobiorcą, wymogi BHP >>>
Zgodnie z art. 304 par. 4 Kodeksu pracy w razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp osoby niebiorące udziału w procesie pracy, pracodawca jest obowiązany do stosowania środków niezbędnych do zapewnienia ochrony życia i zdrowia tym osobom. Obowiązki z zakresu bhp zostały także nałożone na przedsiębiorców niebędących pracodawcami, którzy organizują pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy lub osoby prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą (art. 304 par. 3 Kodeksu pracy).
Cena promocyjna: 60.3 zł
|Cena regularna: 67 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Zakres obowiązków w zakresie bhp budzi wątpliwości
Pomimo swojej dużej doniosłości, art. 304 Kodeksu pracy nie został zredagowany dostatecznie precyzyjnie i może budzić liczne wątpliwości interpretacyjne. Komentowany przepis wskazuje, że zarówno pracodawcy, jak i przedsiębiorcy niebędący pracodawcami są zobowiązani do wywiązywania się z obowiązków ze sfery bhp na zasadach określonych w art. 207 par. 2 Kodeksu pracy. Odwołanie się do art. 207 par. 2 Kodeksu pracy jest o tyle niefortunne, iż wskazany przepis zobowiązuje pracodawcę do ochrony życia i zdrowia pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Art. 207 par. 2 Kodeksu pracy wprowadza jednocześnie otwarty katalog obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Jakby tego było mało, art. 304 Kodeksu pracy różnicuje sytuację podmiotów zatrudniających w zależności od tego, czy zatrudniają one pracowników, czy też współpracują wyłącznie z osobami zatrudnionymi poza stosunkiem pracy. Mianowicie, pracodawcy zatrudniający osoby poza stosunkiem pracy są zobowiązani do zapewnienia warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, o których mowa w art. 207 par. 2 Kodeksu pracy. Jeśli chodzi natomiast o przedsiębiorców niebędących pracodawcami, to obowiązki z zakresu bhp określone w art. 207 par. 2 stosuje się do nich wyłącznie w sposób odpowiedni, co w praktyce może sprzyjać pobłażliwemu traktowaniu dodatkowych powinności przez przedsiębiorców.
Warto wspomnieć, że obowiązujące przepisy nie rozstrzygają w sposób jednoznaczny, czy osoby zatrudnione w ramach umów cywilnoprawnych są zobowiązane do poddania się obowiązkowym badaniom lekarskim (art. 229 Kodeksu pracy), czy też odbycia obowiązkowych szkoleń z zakresu bhp (art. 2373 par. 2 Kodeksu pracy). Zdaniem niektórych ekspertów prawa pracy, szkolenia z zakresu bhp, a także badania lekarskie są środkami prewencyjnymi, które powinny być stosowane przede wszystkim względem pracowników, a jedynie wyjątkowo względem pozostałych osób zatrudnionych. Zgodnie z rekomendacjami określonymi w piśmie Departamentu Prawnego GIP z 8 sierpnia 2007 r. (znak: GNP/426/4560–364/07/PE), osoba wykonująca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej ma obowiązek odbyć szkolenie z zakresu bhp oraz poddać się badaniom lekarskim, jeżeli przemawia za tym rodzaj powierzonej pracy oraz wykonywane czynności (np. wykonywanie pracy przy użyciu ciężkich maszyn lub w warunkach dużego zagrożenia dla życia i zdrowia). Tego rodzaju ograniczenie budzi poważne wątpliwości na gruncie przepisów prawa międzynarodowego publicznego oraz prawa europejskiego, gwarantujących każdej osobie prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Sprawdź również książkę: Kodeks pracy. Wynagrodzenia, urlopy i czas pracy. Pracownicze plany kapitałowe. Ochrona zatrudnienia i świadectwa pracy. Organizacje pracodawców, zwią ebook >>
Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przepisów bhp jest surowa
Nieprecyzyjność przepisów polskiego prawa i trudności w jego praktycznym stosowaniu okazują się sporym problemem dla podmiotów zatrudniających. Jak pokazuje praktyka orzecznicza, osoby zatrudnione w ramach umów cywilnoprawnych niejednokrotnie padają ofiarami wypadków przy pracy, co prowadzi do zasądzania na ich rzecz wysokich odszkodowań oraz zadośćuczynień od podmiotów odpowiedzialnych za zapewnienie im bezpieczeństwa. Najczęstszymi przyczynami odpowiedzialności odszkodowawczej są brak podjęcia jakichkolwiek działań zabezpieczających osoby zarobkujące przed niebezpieczeństwem doznania wypadku w miejscu pracy oraz brak kontroli nad procesem świadczenia usług.
Tytułem przykładu, SO w Olsztynie w wyroku z 11 lipca 2017 r., sygn. akt I C 672/15, zasądził kwotę 172.500 złotych tytułem zadośćuczynienia za wypadek przy pracy doznany przez zleceniobiorcę zatrudnionego przez przedsiębiorstwo produkujące meble. W trakcie wykonywania bieżącej obsługi maszyny, prawa ręka zleceniobiorcy została wciągnięta, w konsekwencji czego ofiara straciła ją na poziomie ramienia. W toku postępowania wyjaśniającego okazało się, że zleceniobiorca nie tylko nie przeszedł żadnego szkolenia w zakresie bhp oraz nie wykonał badań lekarskich, ale również nie zapoznano go z działaniem maszyny, przy obsłudze której stracił rękę. Ponadto, jedną z przyczyn wypadku przy pracy okazało się wykonywanie pracy pod wpływem alkoholu, a więc w bezpośrednim stanie zagrażającym bezpieczeństwu własnemu oraz innych osób. Surową odpowiedzialność za niezapewnienie odpowiednich warunków bhp poniósł również przedsiębiorca prowadzący skup złomu i metali kolorowych.
Czytaj w LEX: Szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy - krok po kroku >>>
Na podstawie wyroku SA w Białymstoku z 6 kwietnia 2018 r., sygn. akt I ACa 976/17, przedsiębiorca został bowiem zobowiązany do zapłaty zadośćuczynienia w wysokości 90.000 złotych na rzecz osoby zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy straciła prawą gałkę oczną. Zgodnie ze stanem faktycznym sprawy, ofiara wykonywała czynności polegające m.in. na cięciu złomu palnikiem gazowym. Podczas cięcia jednej z beczek doszło do wybuchu, ponieważ poprzednio przechowywane były w niej substancje łatwopalne, a beczka nie została odpowiednio oczyszczona. Wybuch spowodował uderzenie beczki w głowę ofiary, co ostatecznie spowodowało konieczność amputacji gałki ocznej. Sąd orzekający w sprawie, podkreślił, że powód nie został odpowiednio przeszkolony w zakresie bhp, a ponadto nie zapewniono mu wody niezbędnej do pocięcia beczek oraz nie zadbano o odpowiednie zorganizowanie pracy z użyciem palnika gazowego, co doprowadziło do wypadku.
Czytaj w LEX: Wybrane obowiązki z zakresu bhp w zależności od liczby pracobiorców i formy ich zatrudnienia >>>
Na uwagę zasługuje także wyrok SA w Katowicach z 27 lipca 2020 r. (sygn. akt I ACa 181/20). W przedmiotowej sprawie sądy orzekające zarzuciły pracodawcy naruszenie zasad bhp poprzez niezapewnienie zleceniobiorcy szkolenia w zakresie środków ochrony przed upadkiem z wysokości i bezpiecznego wykonywania prac na wysokościach oraz brak należytego nadzorowania tego rodzaju prac. Naruszenie obowiązujących wymogów stało się przyczyną wypadku zleceniobiorcy i doznania przez niego urazu wielomiejscowego.
Tak jak wspomnieliśmy wcześniej, pracodawcy mogą ponieść również odpowiedzialność za naruszenie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy względem osób trzecich. W wyroku SA w Katowicach z 4 listopada 2015 r., sygn. akt I ACa 595/15, sąd zasądził kwotę 500.000 złotych tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez osobę trzecią przebywającą na terenie zakładu pracy. Sprawa dotyczyła odpowiedzialności za niezapewnienie bezpieczeństwa dziecku pracownika przebywającego wspólnie z nim na terenie zakładu pracy. Kobieta zatrudniona w gospodarstwie jako pracownik fizyczny dostała zgodę od pracodawcy na przyjście do pracy wraz z 5-letnim synem. Dziecko uległo wypadkowi – wpadło do odkrytego basenu wypełnionego wodą, na powierzchni której utworzył się cienki lód, przysypany śniegiem. W wyniku zdarzenia, dziecko stało się całkowicie niesamodzielne, a łączny uszczerbek na jego zdrowiu oszacowano na 330 proc. Odpowiedzialność za skutki wypadku została orzeczona na podstawie art. 415 Kodeksu cywilnego. W ocenie sądu, matka chłopca nie była w stanie permanentnie pilnować dziecka, ze względu na wykonywane czynności w gospodarstwie, co powinno zostać wzięte pod uwagę przez podmiot zapewniający bezpieczeństwo na terenie zakładu pracy.
Podsumowanie
Obowiązujące przepisy z zakresu bhp nie wyznaczają precyzyjnych obowiązków dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa osobom zatrudnionym poza stosunkiem pracy, a także osobom trzecim. Pomimo to, jak pokazuje praktyka orzecznicza, sądy orzekające w sprawach wypadków przy pracy osób niebędących pracownikami zasądzają na ich rzecz wysokie zadośćuczynienia i odszkodowania, uznając podmioty zatrudniające za winne uchybień w sferze bezpieczeństwa i higieny pracy. Z tego względu, osoby odpowiedzialne za stan bezpieczeństwa i higieny pracy powinny zweryfikować czy osobom zatrudnionym poza stosunkiem pracy zapewniony jest porównywalny poziom ochrony przed zagrożeniem ich życia i zdrowia w trakcie świadczenia usług, szczególnie gdy wiążą się one z pracami niebezpiecznymi.
Podmioty zatrudniające nie mogą także zapominać, że uprawnienie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie jest wyłącznie przywilejem, ale wiąże się także z dodatkowymi obowiązkami. Mianowicie, zgodnie z art. 304(1) Kodeksu pracy osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy są zobowiązane do przestrzegania obowiązków z zakresu bhp uregulowanych w art. 211 Kodeksu pracy. Osoby zarobkujące są m.in. zobowiązane do zapoznania się z obowiązującymi przepisami bhp, a także do świadczenia usług w sposób zgodny z tymi przepisami. Obowiązki osób świadczących pracę powinny być egzekwowane przez podmioty zatrudniające, szczególnie ze względu na możliwość zobowiązania osób zarobkujących do ponoszenia kosztów związanych z badaniami lekarskimi, czy też szkoleniami z zakresu bhp. Wskazana okoliczność powinna zachęcać do stosowania rozwiązań mających na celu ochronę życia i zdrowia, która przysługuje każdej osobie, bez względu na formę zatrudnienia.
Dr r.pr. Mateusz Gajda,
Karolina Kornelak,
prawnicy praktyki pracy kancelarii WKB Wierciński, Kwieciński, Baehr.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
