Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318, dalej: r.b.n.h.) wprowadziło w odniesieniu do hałasu termin „wartości progów działania”. Termin ten został zdefiniowany jako wartości wielkości charakteryzujących hałas i drgania mechaniczne w środowisku pracy (bez uwzględnienia skutków stosowania środków ochrony indywidualnej). Zostały one określone w załączniku do wspomnianego rozporządzenia.
Zobacz zestawienie w LEX: Wartości progów działania dla wielkości charakteryzujących hałas i drgania mechaniczne w środowisku pracy >
Wpływ hałasu na zdrowie
Centralny Instytut Ochrony Pracy wskazuje, że hałasem określa się każdy niepożądany dźwięk, który może być uciążliwy albo szkodliwy dla zdrowia lub może zwiększać ryzyko wypadku przy pracy. Hałas jest najpowszechniej występującym czynnikiem szkodliwym środowiska pracy.
Czytaj w LEX: Hałas i drgania mechaniczne >
Hałas jest czynnikiem szkodliwym. Uszkadza słuch i może doprowadzić do jego utraty. Co więcej, hałas uszkadza nie tylko narząd słuchu, stwierdzono bowiem, że pod wpływem hałasu następuje skurcz drobnych naczyń tętniczych, występują zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego i pokarmowego, zakłócenia wzroku (np. upośledzenie rozróżniania barw i ograniczenie pola widzenia), obniża się precyzja ruchów, zmniejsza wydolność psychiczna i fizyczna. Utrata słuchu spowodowana nadmiernym narażeniem na hałas w miejscu pracy może być zakwalifikowana jako choroba zawodowa. Trwały ubytek słuchu jest jedną z najczęściej rozpoznawanych chorób zawodowych w Polsce.
Zobacz także: Pracodawca ma chronić pracowników przed nadmiernym hałasem>>
Pomiar hałasu
Pracodawca dokonuje pomiarów wielkości charakteryzujących hałas lub drgania mechaniczne oraz porównuje wyniki tych pomiarów z wartościami NDN i wartościami progów działania. Tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania pomiarów, sposób rejestrowania i przechowywania wyników oraz ich udostępniania pracownikom określają przepisy w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Czytaj w LEX: Bezpieczeństwo pracy w hałasie >
Istnieje wiele metod określania parametrów hałasu. Do najdokładniejszych należą metody określania mocy akustycznej maszyn w komorach oraz pomieszczeniach pogłosowych i bezechowych. Istnieją również metody określania tych parametrów w swobodnym polu akustycznym nad powierzchnią odbijającą dźwięk oraz metody tzw. orientacyjne i specjalne. Do tych pomiarów służą dokładne mierniki, specjalne pomieszczenia, bardzo czułe mikrofony i magnetofony rejestrujące emitowany dźwięk, poddawany potem analizie komputerowej.
Sprawdź w LEX: Jaki jest dopuszczalny poziom hałasu dla pracownika wykonującego pracę na komputerze, ale na hali? >
Cena promocyjna: 8.91 zł
|Cena regularna: 9.9 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Dopuszczalne normy natężenia
Najwyższe dopuszczalne natężenie hałasu - odniesione do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy - wynosi 85 dB, przy czym wartość progu działania wynosi 80 dB. Choć przepisy r.b.n.h. podają wartość, nie określają pojęcia “wartości progu”. Jak się wydaje, powinno się traktować wartość 80 dB jako sygnał alarmowy zbliżania się do niebezpiecznego progu NDN.
Do określenia dokładnych wartości hałasu dopuszczalnego trzeba brać pod uwagę m. in. czas działania hałasu oraz jego maksymalne i szczytowe wartości.
Sprawdź procedurę w LEX: Ochronniki słuchu, zasady doboru i ich stosowania >
Wartości te są następujące:
- dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8–godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do tygodnia pracy – wartość NDN wynosi 85 dB;
- maksymalny poziom dźwięku A nie może przekroczyć 115 dB;
- szczytowy poziom dźwięku C nie może przekroczyć wartości 135 dB.
Zobacz także: Kto czuwa nad terminowością badań i pomiarów na stanowiskach pracy>>
Uważa się, że ekspozycja na hałas przekraczający 80 dB jest możliwa bez uszczerbku dla zdrowia w przypadku stosowania przerw w pracy lub ograniczania czasu pracy, dlatego w przypadku przekroczenia wartości progów działania, pracodawca jest obowiązany zaplanować i podjąć działania zmniejszające ryzyko zawodowe.
Sprawdź w LEX: Czy należy oznaczać strefy hałasu pomiędzy 80 - 85 dB? >
Praca w ciągłym hałasie w granicach 95-100 dB nie może trwać dziennie dłużej niż 40-100 minut, zaś praca w hałasie do 110 dB - nie dłużej niż 10 minut dziennie. Wartości dopuszczalne hałasu dla młodocianych oraz kobiet w ciąży określono kolejno w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią.
W przypadku narażenia pracowników na hałas o różnym poziomie natężenia w czasie, należy określić ekwiwalentny poziom hałasu, który jest sumą stosunku najwyższej dopuszczalnej ekspozycji na hałas w poszczególnych poziomach natężenia do okresu faktycznej ekspozycji w tych samych poziomach. Jeżeli suma tych stosunków przekracza liczbę 1 to przyjmuje się, że została przekroczona dopuszczalna dawka hałasu.
Zobacz także: Praca w nadmiernym hałasie tylko przez 8 godzin dziennie>>
Hałas infradźwiękowy
W środowisku pracy występuje nie tylko hałas „słyszalny”, ale również hałas o częstotliwościach niesłyszalnych dla ucha ludzkiego. „Infradźwięki” to niesłyszalne dla człowieka dźwięki o częstotliwościach poniżej 20 Hz. Hałas infradźwiękowy to hałas o bardzo niskiej częstotliwości, poniżej 20 Hz, emitowany w szczególności przez maszyny i urządzenia przepływowe, takie jak sprężarki, silniki wysokoprężne, młoty, wentylatory przemysłowe, dmuchawy wielkopiecowe. Źródłem infradźwięków mogą być nawet masy wody w zaporach i kanałach wodnych, transport lądowy, wodny i lotnictwo. Fale infradźwiękowe, osiągając bardzo duże długości (najkrótsza fala ma długość 17 m), mogą się rozchodzić na duże odległości od źródła (nawet setki km) i stwarzać w ten sposób zagrożenie na znacznym obszarze. Hałas ten u źródła może osiągać poziom dochodzący do 135 dB. Zagrożenie jest tym większe, że od wartości poziomów 130 dB może występować dodatkowo zjawisko rezonansu narządów wewnętrznych, które może doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu komórek, tkanek i narządów, powodując przy poziomach powyżej 160 dB mechaniczne zniszczenie struktur organizmu.
Czytaj w LEX: Hałas w biurze >
Hałas ultradźwiękowy to hałas o wysokiej częstotliwości, powyżej 20 000 Hz (20kHz), emitowany przez m.in. lutownice ultradźwiękowe, wanny lutownicze, zgrzewarki, płuczki ultradźwiękowe, narzędzia pneumatyczne, sprężarki, palniki, niektóre maszyny włókiennicze. Ultradźwięki są, co prawda, wykorzystywane w procesach technologicznych, a także w diagnostyce medycznej, w przemyśle spożywczym, w defektoskopii itp., ale równocześnie mogą być bardzo niebezpieczne przy nieodpowiednim stosowaniu i nieprzestrzeganiu podstawowych zasad obsługi urządzeń ultradźwiękowych. Badania hałasu ultradźwiękowego są zwykle utrudnione, ponieważ w warunkach przesyłkowych ultradźwiękom towarzyszy zwykle hałas słyszalny i trudno określić czy zmiany słuchu osób badanych występują na skutek oddziaływania hałasu ultradźwiękowego.
Zarówno w przypadku ultradźwięków, jak i infradźwięków istnieją szczegółowe normy określające dopuszczalne wartości poziomów ciśnienia akustycznego.
Zobacz także: Otwarte przestrzenie biurowe zwiększają narażenie na hałas>>
Ochrona przed hałasem w pracy
Istnieje wiele metod ochrony przed hałasem w pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest wyeliminowanie u źródła ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas lub ograniczenie go do możliwie najniższego poziomu, uwzględniając dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny.
Najskuteczniejszą metodą ochrony przed hałasem jest niepodejmowanie pracy w zakładach, w których występuje nadmierny hałas. Inną metodą jest wyciszenie źródła hałasu. Pracodawcy powinni dążyć do ograniczenia procesów lub metod pracy, które powodują narażenie na hałas i zastępować je innymi, stwarzającymi mniejsze narażenia. Należy dążyć do takiego obudowania lub ustawienia maszyn, aby dźwięki przez nie emitowane nie nakładały się na siebie i nie nasilały hałasu ogólnego. Inna metodą jest komasowanie hałaśliwych urządzeń w jednym miejscu i poprzez automatyzację zakładu ograniczanie liczby osób zagrożonych. Pracowników, którzy muszą zostać w niebezpiecznych miejscach, należy wyposażyć w specjalne środki ochrony i ograniczyć czas ekspozycji. Dobre rezultaty uzyskuje się dzięki zastosowaniu specjalnych ekranów dźwiękochłonnych, paneli, tłumików, materiałów oraz konstrukcji dźwiękoizolacyjnych i dźwiękochłonnych. Pracowników należy ponadto informować oraz szkolić w zakresie poprawnego i bezpiecznego posługiwania się środkami pracy. Do podstawowych środków ochrony indywidualnej zaliczają się ochronniki słuchu. Wszystkie te metody nie zmieniają jednak faktu, że podstawową metodą walki z hałasem jest likwidowanie jego źródeł i nietworzenie nowych.
Zobacz także: Pracodawca udostępnia instrukcję użytkowania środków ochrony indywidualnej>>
W przypadku, gdy uniknięcie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas nie jest możliwe za pomocą środków ochrony zbiorowej lub organizacji pracy, pracodawca udostępnia pracownikom środki ochrony indywidualnej słuchu (jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy przekraczają wartości progów działania) lub udostępnia środki ochrony indywidualnej słuchu i nadzoruje prawidłowość ich stosowania (jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy osiągają lub przekraczają wartości NDN).
Szczegółowe wymagania w zakresie częstotliwości badań i pomiarów dla hałasu określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2.02.2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy – dalej r.p.c.s. Zgodnie z r.p.c.s., badania i pomiary szkodliwego dla zdrowia czynnika fizycznego występującego w postaci: hałasu lub hałasu ultradźwiękowego wykonuje się:
- co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,2 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia (NDN), określonego w r.n.d.s.n;
- co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,5 wartości NDN.
Sprawdź w LEX: Dlaczego dopuszczalna wartość narażenia na hałas jest różna w krajach UE? >
Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów hałasu, wykonanych w odstępie dwóch lat, natężenie czynnika nie przekraczało 0,2 wartości NDN, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów. Powyższe badania i pomiary wykonuje się jednak ponownie, gdy nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie.
Metody pomiaru wielkości charakteryzujących hałas w środowisku pracy zostały szczegółowo opisane w następujących polskich normach: PN-N-01307: 1994 [19], PN-ISO 1999: 2000 i PN-EN ISO 9612:2011 (dla hałasu infradźwiękowego – w normach: PN-EN ISO 9612:2011 i PN-ISO 7196:2002; dla hałasu ultradźwiękowego: PN-EN ISO 9612:2011).
Więcej przydatnych materiałów znajdziesz w LEX BHP:
Hałas - bezpieczeństwo pracy >
Co powinniśmy wiedzieć o zagrożeniach w środowisku pracy? >
Obowiązki i uprawnienia służby bhp >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
