Problem postał na tle wpisu do księgi wieczystej. Powódka Grażyna P. w pozwie skierowanym przeciwko bankowi S.A. w Warszawie domagała się usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej urządzonej dla stanowiącego jej własność lokalu z rzeczywistym stanem prawnym. Chodziło o wykreślenie wpisów hipoteki umownej kaucyjnej w kwocie 462 tys. 890 zł i hipoteki umownej zwykłej - 661 tys. zł, ustanowionych na tej nieruchomości dla zabezpieczenia wierzytelności przysługujących pozwanemu przeciwko dłużnikowi Zbigniewowi P. wynikających z łączących ich umowy kredytu.
Czytaj też: Prawomocny wyrok w sprawie frankowej nie zawsze oznacza koniec problemów z bankiem>>
Sprawdź w LEX: Czy wskutek wykreślenia spółki kapitałowej wygasają jej długi - LINIA ORZECZNICZA >>
Umorzenie długu
Sąd Okręgowy w K. 13 września 2018 r. oddalił powództwo. Z niespornych między stronami ustaleń faktycznych wynikało, że na podstawie umowy z 1 kwietnia 2009 r. poprzednik prawny pozwanego udzielił dłużnikowi Zbigniewowi P. kredytu w kwocie 661 tys. zł, którego zabezpieczeniem stały się hipoteki ustanowione m.in. na nieruchomości lokalowej powódki.
We wrześniu 2011 r. sąd ogłosił upadłość tego dłużnika prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Firma Handlowo-Usługowa E. obejmującą likwidację majątku dłużnika. W 2014 r. zakończono postępowanie upadłościowe i umorzono w całości wierzytelności niezaspokojone. W tym wierzytelność pozwanego w wysokości 551.763 zł. Cały majątek Zbigniewa P. został sprzedany w postępowaniu upadłościowym.
Wygaśnięcie hipotek?
Na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego przez sąd w klauzulę wykonalności, pozwany wszczął postępowanie egzekucyjne skierowane do nieruchomości lokalowej powódki.
Powódka uzasadniając żądanie pozwu wskazała, że umorzenie w postępowaniu upadłościowym długu Zbigniewa P., spowodowało, zgodnie z art. 94 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, w brzmieniu obowiązującym do 20 lutego 2011 r. wygaśnięcie hipotek. Wobec odmowy dokonania przez pozwanego czynności umożliwiającej wykreślenie hipotek, powódka wytoczyła powództwo na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych. Sąd Rejonowy oddalając powództwo, z powołaniem się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 10 września 2015 r., II CSK 745/14, podkreślił funkcję hipoteki jako gwarancji uzyskania zaspokojenia przez wierzyciela w sytuacji gdy nadal istnieje mienie mogące do tego doprowadzić.
Powołał również, i zaakceptował, pogląd Sądu Najwyższego o braku wpływu wygaśnięcia zobowiązań upadłego na byt prawny hipoteki.
Czytaj w LEX: Wybrane skutki uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości >>
Skutki utraty bytu dłużnika
Sąd Okręgowy, rozpoznając sprawę na skutek apelacji powódki, powziął wątpliwość sformułowaną w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym, przytoczonym wyżej.
W uzasadnieniu sąd II instancji krytycznie odniósł się do wypowiedzi Sądu Najwyższego zawartych w orzeczeniach powołanych przez Sąd Rejonowy. W odniesieniu do rozważań zawartych w uzasadnieniu wyroku wydanego w sprawie II CSK 745/14 zauważył, że pogląd, iż utrata bytu prawnego przez dłużnika osobistego nie powoduje wygaśnięcia hipoteki zabezpieczającej wierzytelność na majątku osoby trzeciej, chroni co prawda wierzyciela, ale pozbawia regresu dłużnika rzeczowego, który spłaci dług.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność dłużnika rzeczowego po wygaśnięciu hipoteki >>
Wątpliwości sędziów SN
Trzech sędziów SN rozpoznając skargę kasacyjną uznało, że przepis ustawy Prawa upadłościowego obowiązującym do 1 stycznia 2016 r. wynikało, że w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego, którym jest osoba fizyczna, sąd, na wniosek upadłego, ‘może orzec o umorzeniu w całości lub części zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. Jeżeli kumulatywnie zostały spełnione szczególne warunki.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę, że wykładnia art. 369 prawa upadłościowego w zakresie pojęcia „okoliczności wyjątkowych i niezależnych od upadłego” powinna mieć na względzie szczególny charakter samej instytucji umorzenia zobowiązań upadłego oraz indywidualne właściwości podmiotu korzystającego z tego dobrodziejstwa.
Zobacz procedurę w LEX: Oddłużenie upadłego >
Dlatego trzech sędziów skierowało pytanie do siódemki sędziów: "Czy umorzenie sprzed 1 stycznia 2016 roku, wierzytelności przysługującej kredytodawcy względem kredytobiorcy, zabezpieczonej hipoteką na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, skutkuje względem dłużnika hipotecznego wygaśnięciem zabezpieczonej tą hipoteką wierzytelności, pociągającym za sobą wygaśnięciem hipoteki ?"
Uchwała 7 sędziów
Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej częściowo zgodził się z argumentami Sądu Okręgowego i uchwalił, że umorzenie wierzytelności na podstawie art. 369 ust. 2 ustawy z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r., skutkuje wygaśnięciem hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, ustanowionej na zabezpieczenie tej wierzytelności.
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że możliwość skorzystania przy wykładni tych przepisów z uregulowań kodeksu cywilnego dotyczących odnowienia, to konsekwentnie zwrócić trzeba uwagę, że zgodnie z art. 507 k.c., jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą odnowienia, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia.
Sygnatura akt CZP 11/22, uchwała siedmiorga sędziów Izby Cywilnej SN z 4 kwietnia 2023 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
