Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 8 maja 2024 r. (sygn. II SA/Gd 47/24) nie dopatrzył się w ustawie administracyjnej ograniczeń co do przenoszalności w ramach sukcesji uniwersalnej prawa do odszkodowania z tytułu przejęcia na własność Skarbu Państwa i oddania w wieczyste użytkowanie nieruchomości. Co kluczowe, sąd potwierdził model relacji pomiędzy ogólnymi przepisami kodeksu spółek handlowych a szczegółowymi ustawami regulacyjnymi – ponieważ ustawa komercjalizacyjna z 2000 roku nie ograniczyła wprost stosowania zasady sukcesji uniwersalnej należy przyjąć, że prawo do odszkodowania przeniesione zostało na spółkę przejmującą.
Czytaj też: WSA: Spółka przejmująca nabywa prawo do odszkodowania za nieruchomość
WSA po stronie spółki
W tej konkretnie sprawie skarżąca spółka zaskarżyła decyzję wojewody w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie o ustalenie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość. Ustalono, że wywłaszczona spółka akcyjna P.1 S.A. z siedzibą w Gdyni (w likwidacji) zbyła w drodze sprzedaży na rynku wtórnym 100 proc. swoich akcji na rzecz P.2 S. A., po czym doszło do połączenia przez przejęcie spółki P.1 S.A. przez spółkę skarżącą (jako spółkę przejmującą). Wojewoda wywiódł, że wprawdzie z natury spółki akcyjnej wynika możliwość nieograniczonego obrotu akcjami, to równocześnie jej cechą jest, że uprawnienia korporacyjne związane są z akcją a nie ze spółką, która jest organizacją o zmiennym składzie osobowym. W konsekwencji, ponieważ do zmiany akcjonariusza doszło przed połączeniem ze spółką skarżącą, uprawnienie do odszkodowania nie było objęte zakresem przedmiotowym sukcesji uniwersalnej i, jak sugerowano, miało wygasnąć wraz z wykreśleniem P.1 S.A. z rejestru sądowego. WSA w Gdańsku uznał skargę za zasadną.
Dla sukcesji uniwersalnej zmiana właściciela nie jest istotna
Oczywiste wydaje się, że zmiana jedynego akcjonariusza spółki przejmowanej została dokonana w celu umożliwienia przeprowadzenia połączenia w trybie uproszczonym przewidzianym w art. 515 i 516 ksh (tzw. upstream merger). WSA słusznie zauważył, że dla zagadnienia sukcesji uniwersalnej nie są istotne jakiekolwiek zmiany w strukturze własnościowej spółki przejmowanej.
Sąd administracyjny w wyroku przytoczył szeroko źródła odnoszące się do sukcesji praw i obowiązków cywilnoprawnych, stosując je per analogiam do zobowiązań i uprawnień publicznoprawnych. W szczególności podkreślił, że dla zaistnienia skutków w postaci sukcesji nie są potrzebne żadne dodatkowe czynności poza tymi, których należy dokonać w postępowaniu łączeniowym.
Ostatnia konkluzja z pewnością przyczynia się do zachowania pewności obrotu. Beneficjent decyzji administracyjnej (zezwolenia), po skrupulatnym zweryfikowaniu obecności ewentualnych ograniczeń przenoszalności w ustawie szczegółowej, może podjąć decyzję gospodarczą w zakresie połączenia. Sukcesja umożliwia obejście trudności w przenoszeniu uprawnień publicznoprawnych i może przyczyniać się do większej efektywności gospodarczej, np. w sytuacji, kiedy dochodzi do przejęcia spółki o trudnej sytuacji ekonomicznej przez dominujący na rynku podmiot gospodarczy, który może zapewnić ciągłe i opłacalne wykonywanie działalności regulowanej.
Wyrok wpisuje się jednocześnie w ustabilizowaną linię orzeczniczą NSA (zob. m.in. wyr. NSA z dnia 19 stycznia 2018 r., sygn. I OSK 1740/17; wyr. NSA z dnia 29 lipca 2015 r., sygn. I OSK 2664/13; wyr. NSA z dnia 23 stycznia 2014 r., I OSK 1564/12), zgodnie z którą konsekwencją połączenia spółek jest utrata bytu prawnego jedynie przez spółkę przejmowaną, w której, w dniu połączenia, wszystkie prawa i obowiązki wstępuje spółka przejmująca. Spółka przejmująca zachowuje swoją odrębność i przechodzą na nią wszelkie nabyte przez spółkę przejmowaną przed połączeniem prawa, w tym prawa ze sfery publicznoprawnej.
![[E-book] Kodeks spółek handlowych. Łączenie, podział i przekształcanie spółek. Komentarz](/gfx/prawopl/_thumbs/produkty_foto/80142/ksh_w2_michalski_rgb,mXqL62OeqFTLkrXdmIyYmw.jpg)
Wyłączenie z sukcesji: decyzja albo ustawa
Przepisy prawa polskiego ustanawiają zasadę pełnej sukcesji uniwersalnej w zakresie praw i obowiązków cywilnoprawnych, pracowniczych i organizacyjnych. Ustawowy zakres sukcesji uniwersalnej przy połączeniach spółek w sferze prawa administracyjnego obejmuje zarówno podatkowe oraz pozapodatkowe prawo publiczne. Odnośne regulacje przewidziane zostały, odpowiednio, w przepisach ordynacji podatkowej i Kodeksu spółek handlowych, które podobnie (choć nie identycznie) regulują dopuszczalne granice wyłączeń sukcesji uniwersalnej.
Co do zasady, wyłączenia spod sukcesji uniwersalnej w zakresie prawa administracyjnego wynikać mogą z ustawy albo z decyzji o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi, z wyjątkiem przewidzianym w art. 494 par. 5 kodeksu spółek handlowych dotyczącym zezwoleń i koncesji udzielonych spółce będącej instytucją finansową.
W sferze prawnopodatkowej, zgodnie z art. 93e ordynacji, każde wyłączenie musi przewidywać wyraźnie przepis ustawy albo ratyfikowana umowa międzynarodowa – zatem w przypadku regulowanych przez prawo podatkowe ulg podstawą wyłączenia nie może być treść samej decyzji. Co do praw administracyjnych niewynikających z zezwolenia lub koncesji to, z zastrzeżeniem wyjątku dotyczącego ulg regulowanych przepisami Ordynacji podatkowej, sukcesja może być jedynie wyłączona lub ograniczona przepisem ustawowym.
Kontrowersje wokół sukcesji administracyjnej
Kwestia sukcesji uprawnień administracyjnych wywołuje kontrowersje w doktrynie i orzecznictwie, przy czym zauważalny jest trend ostrożnościowy. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 2022 roku wskazał, że w sytuacjach, gdy brak jest normatywnych jednoznacznych reguł przechodzenia uprawnień administracyjnoprawnych przyjąć należy, że są one nieprzenaszalne, bo taka jest natura uprawnień publicznych (wyr. NSA z dnia 7 kwietnia 2022 r., sygn. II GSK 1919/18). Przepisy dotyczące przekształceń spółek, w tym połączeń, a szczególności art. 494 par. 2 ksh, traktowane są w tym kontekście jako wyjątki od reguły.
Sukcesja administracyjnoprawna, w odróżnieniu od cywilnoprawnej, która zawsze musi być pełna, ma ograniczony charakter o tyle, że prawa i obowiązki o charakterze administracyjnoprawnym są związane z podmiotem, dla którego zostały ustanowione i zasadniczo nie są przenoszalne.
Wśród przykładów z ustaw szczególnych statuujących ograniczenia sukcesji uniwersalnej można wymienić :
- art. 99 ust. 2a prawa farmaceutycznego, wyłączający wprost zastosowanie art. 494 par.2 ksh odnośnie do zezwolenia na prowadzenie apteki,
- art. 27b ust. 4 ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej, wymagający m.in. uzyskania zgody podmiotu, któremu udzielono pozwolenia, na jego przeniesienie,
- art. 36a prawa geologicznego i górniczego, zgodnie z którym, w razie braku spełnienia ustawowych wymogów, organ koncesyjny może wyrazić sprzeciw wobec planowanego połączenia.
Przeprowadzenie połączenia spółek mimo zgłoszenia sprzeciwu niweczy sukcesję. Innymi słowy, koncesja objęta jest zasadą sukcesji uniwersalnej wyłącznie w razie niewniesienia sprzeciwu i pod warunkiem przedstawienia organowi koncesyjnemu oraz właściwemu organowi nadzoru górniczego dowodów potwierdzających następstwo prawne).
W sądach administracyjnych pokutuje przekonanie, powtarzane w orzecznictwie, że w praktyce samodzielne znaczenie art. 494 par. 2 ksh jest niewielkie, gdyż kwestia dopuszczalności (bądź nie) przesłanek przejścia praw i obowiązków w przypadku restrukturyzacji podmiotowych jest regulowana w przepisach ustaw szczegółowych. Stwierdzenie to, jak się wydaje, może być prawdziwe wyłącznie o tyle o ile ustawodawca faktycznie podejmuje w szczegółowych ustawach regulacyjnych problematykę przenoszalności pozwoleń i innych decyzji w wyniku reorganizacji spółki.
Wszędzie tam, gdzie pozostawiono lukę, stwierdza się przejście w wyniku sukcesji. Sam art. 99 ust. 2a prawa farmaceutycznego stanowi tutaj interesujący przykład, gdyż został on wprowadzony do porządku prawnego dopiero w 2017 roku, tym samym przełamując ogólną zasadę „automatyzmu” sukcesji. Tytułem przykład warto wspomnieć, że przenoszalność wielu rodzajów zezwoleń z zakresu prawa farmaceutycznego innych niż zezwolenie na prowadzenie apteki nie budzi wątpliwości w kontekście sukcesji połączeniowej, w szczególności zezwolenia na wytwarzanie lub import produktów leczniczych (art. 28 ust. 1 prawa farmaceutycznego) oraz zezwolenie na wytwarzanie środków odurzających oraz substancji psychotropowych, o którym mowa w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii.
Podległość ogólnej zasadzie wynikającej z art. 494 par. 2 ksh potwierdził WSA w Gdańsku odnośnie do przenoszalności w ramach sukcesji uniwersalnej prawa do odszkodowania z tytułu przejęcia na własność Skarbu Państwa i oddania w wieczyste użytkowanie nieruchomości, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe".
dr Piotr Sitnik, adwokat w DLA Piper.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
