Sejm 14 grudnia ub. r. przyjął długo oczekiwaną ustawę o fundacji rodzinnej, zapewniającą korzystne reguły dziedziczenia majątku, a 26 stycznia br. przyjął większość poprawek Senatu do niej. W ustawie uwzględniono postulowane przez biznes ulgi podatkowe i złagodzono sztywne reguły zachowku. Zdaniem ekspertów, teraz jest szansa, by powstałe prawo, rozwiązało problem dziedziczenia rodzinnych firm. 

USTAWA Z DNIA 26 STYCZNIA 2023 ROKU O FUNDACJI RODZINNEJ >>>

Szef resortu rozwoju Waldemar Buda podczas sejmowych prac nad rozwiązaniami dot. fundacji rodzinnej podkreślał, że zadaniem ustawy ma być przede wszystkim zarządzanie majątkiem i jego ochrona zgodnie z wolą określoną przez fundatora w statucie. Ocenił, że dzięki projektowanym przepisom majątek firmy zostanie zatrzymany w jednych rękach, co przyczyni się do jej rozwoju. Wskazywał też, że fundacja taka ma pomóc firmom rodzinnym kontynuować prowadzenie biznesu w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie.

Czytaj w LEX: Miarą sukcesu - wdzięczność. Rozmowa z Adrianną Lewandowską, prezesem Instytutu Biznesu Rodzinnego >>>

Kilkadziesiąt poprawek Senatu

W toku prac legislacyjnych nad nowymi przepisami Senat zaproponował kilkadziesiąt poprawek do ustawy - w większości doprecyzowujących jej zapisy. Zdecydowana większość została też poparta przez Sejm.

Jedna z poprawek, którą przyjął Sejm zobowiązuje do przeprowadzenia przez rząd po 3 latach oceny działania ustawy o fundacji rodzinnej i przedstawienia jej parlamentowi. Inna dotyczyła rozwiązania fundacji rodzinnej i przewiduje, że "sankcja w postaci rozwiązania fundacji rodzinnej w organizacji powinna wiązać się z faktem niedokonania przez fundatora albo zarząd stosowanego zgłoszenia w terminie, a nie z faktem niewpisania fundacji rodzinnej do rejestru".

Przychylności Sejmu nie zyskała zmiana zakładająca możliwość "łączenia" fundacji rodzinnej i tzw. estońskiego CIT. W opinii senatorów w ten sposób opodatkowania miałby zachęcić przedsiębiorców do kumulacji kapitału z przeznaczeniem na inwestycje, kosztem wypłat dywidendy, co stanowiłoby "istotny mechanizm proinwestycyjny".

Posłowie nie podzielili też opinii Senatu, że barierą dla fundacji rodzinnych może być objęcie ich tzw. podatkiem od przychodów w budynkach (minimalnym podatkiem dochodowym dla podatników posiadających nieruchomości komercyjne). W efekcie poprawka Senatu w tej sprawie została przez Sejm odrzucona.

Czytaj w LEX: Wiórek Piotr Marcin, "Ciemna strona" fundacji rodzinnej? Uwagi z perspektywy prawa niemieckiego >>>

Rozwiązanie dla wielu tysięcy firm

Przypomnijmy, że podstawowym celem regulacji jest umożliwienie zachowania majątku firm rodzinnych. Często były one zakładane ponad 30 lat temu, a dziś ich założyciele - często już w podeszłym wieku - myślą o przekazaniu ich w dobre ręce, by dalej dobrze funkcjonowały. Bywa to o tyle trudne, że nie zawsze ustawowi spadkobiercy chcą i umieją to robić. Z kolei przepisy o tzw. zachowku mogą dziś upoważniać niektórych spadkobierców do bezwzględnego domagania się części majątku dziedziczonej firmy. A to grozi jej dezintegracją. Dlatego właśnie zarządzaniem majątkiem dziedziczonej firmy będzie mogła się zajmować specjalna fundacja.

- Dzięki powołaniu fundacji rodzinnej, możliwe będzie zachowanie własności firmy na pokolenia. Pozwoli to na zatrzymanie kapitału w kraju oraz zwiększy szanse na umocnienie pozycji rynkowej polskich firm - wskazano w rządowym komunikacie. Rząd zauważa też, że w Polsce blisko 830 tys. przedsiębiorstw to firmy rodzinne, które rocznie generują przychód o wartości 322 mld zł.

Czytaj w LEX: Fundacja rodzinna jako podatnik podatku dochodowego od osób prawnych – uwagi de lege lata i de lege ferenda >>>

 

Bez zachowkowej bariery

Ustawa pozwala fundacji na prowadzenie działalności gospodarczej, choć ograniczonej tylko do siedmiu rodzajów. Będzie ona mogła dotyczyć:

  • zbywania mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
  • najmu, dzierżawy lub udostępniania na innej podstawie mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem;
  • przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą;
  • nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
  • udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik, a także beneficjentom;
  • obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji;
  • prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

W pierwotnej wersji co do zasady działalność gospodarcza fundacji była w ogóle zabroniona. Jednak teraz dopuszczono pewne rodzaje "pasywnej" działalności (poza tą ostatnią, rolniczą), które pozwalałyby na pomnażanie jej majątku.

Czytaj w LEX: Od firmy rodzinnej do korporacji >>>

Jednak nie mniej ważne są przepisy, które przewidują wyjątek od ogólnej reguły zachowku w prawie do dziedziczenia. Dopuszczono bowiem modyfikację prawa do zachowku poprzez np. możliwość zrzeczenia się go, rozłożenia go na raty, odroczenia terminu płatności, czy obniżenia jego wysokości. Ustawa zakłada, że przy obliczaniu zachowku nie będzie doliczać się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą.

Czytaj w LEX: Nadzór starosty nad fundacjami w Polsce - uwagi prawnoporównawcze i de lege ferenda >>>

 

Jak zauważa Anita Pardej, radca prawny w kancelarii Mariański Group, dotychczasowe przepisy o zachowku w prawie cywilnym są jedną z najpoważniejszych przeszkód w dziedziczeniu rodzinnego przedsiębiorstwa. - Oznaczają bowiem, że ta część spadku, która jest przedsiębiorstwem, może podlegać podziałowi między spadkobierców, a to nie sprzyjałoby zachowaniu jej substancji. W ustawodawstwach wielu krajów europejskich instytucja zachowku w ogóle nie istnieje, a odmienne regulacje, m.in. prawa spadkowego, ułatwiają dziedziczenie firm i zachowanie ich integralności - komentuje ekspertka.

Czytaj w LEX: Opodatkowanie zachowku - komentarz praktyczny >>>

 

Neutralność podatkowa

Nie mniejsze znaczenie mają ułatwienia podatkowe, zapewniające fiskalną neutralność przekazania majątku w najbliższej rodzinie. Przewidziano zwolnienie od podatku dochodowego świadczeń fundacji na rzecz beneficjentów, którzy są fundatorami oraz członkami ich najbliższej rodziny. Pozostali beneficjenci zapłacą podatek od przychodu według stawki 15 proc. To zupełnie nowa stawka podatku dochodowego, ale znacznie korzystniejsza niż 32 proc., które trzeba by zapłacić przy przekazywaniu sporych kwot. W zwykłych warunkach trzeba by też zapłacić do 20 proc. podatku od darowizn.

Zapisano też zasadę, by nie podlegał podatkowi dochodowemu przyrost majątku fundacji. - To dobre rozwiązanie. Odejście od formuły „opodatkowania z wyjątkami” powinno uprościć rozliczenia fundacji rodzinnej - komentuje Bartosz Głowacki, doradca podatkowy w MDDP.

Czytaj w LEX: Jak zapewnić struktury długowieczności firm rodzinnych >>>

 

Sprawdź również książkę: Ustawa o podatku od spadków i darowizn. Komentarz >>


 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.