Arbitraż zalicza się do tzw. alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Alternatywnych wobec sądów, w których najczęściej trzeba długo oczekiwać na prawomocne orzeczenie. Dlatego warto zastanowić się nad wyborem innej, alternatywnej, ścieżki dochodzenia swoich praw. Jednym z nich, obok np. mediacji, jest właśnie arbitraż, będący postępowaniem zbliżonym w swojej konstrukcji do procesu sądowego. Jednak przebieg arbitrażu jest regulowany przede wszystkim przez zainteresowane strony, które dobrowolnie poddając się tej procedurze jednocześnie godzą się na jej warunki. Najczęściej pozwalające na otrzymanie rozstrzygnięcia – o mocy porównywalnej z wyrokiem sądu – o wiele szybciej niż przed obliczem temidy. Co więc należy wiedzieć o arbitrażu?
Czytaj też: Arbiter Robert Mikulski: Jak sformułować klauzulę arbitrażową?
Kluczowy jest zapis na sąd polubowny
Zasadniczo, zgodnie z art. 1157 kodeksu postępowania cywilnego, w postępowaniu arbitrażowym, o ile co innego nie zostało postanowione w przepisach szczególnych, mogą zostać rozstrzygnięte dwie kategorie spraw: spory o prawa majątkowe, z wyjątkiem spraw o alimenty oraz spory o prawa niemajątkowe, jeżeli mogą one być przedmiotem ugody sądowej. W praktyce są to pojemne kategorie, w których mieści się większość spraw cywilnych czy gospodarczych. Zawsze jednak przed sporządzeniem zapisu na sąd polubowny trzeba zastanowić się, czy dany spór rzeczywiście może być rozstrzygnięty na drodze arbitrażu. Jeżeli nie, to zapis ten po prostu nie wywoła skutków prawnych. Czym zaś jest sam zapis na sąd polubowny?
Definicja zapisu na sąd polubowny została zawarta w art. 1161 par. 1 k.p.c. W świetle tego przepisu jest to umowa stron, w której strony decydują się na poddanie określonego sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. W związku z tym zapis musi jasno wskazywać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Nie ma przeszkód prawnych, aby zapis na sąd polubowny został zawarty w samej umowie łączącej strony, w formie klauzul arbitrażowych. Zapis może zostać wprowadzony również do umowy (statutu) spółki.
![Orzekanie o właściwości sądu arbitrażowego [PRZEDSPRZEDAŻ] ebook](/gfx/prawopl/_thumbs/produkty_foto/81750/978-83-8358-485-0_,mXqL62OeqFTLkrXdmIyYmw.jpg)
Jak przebiega arbitraż?
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech arbitrażu jest to, że o zasadach jego przebiegu decydują przede wszystkim strony. Tego rodzaju optyka jest praktycznie zupełnie obca procedurom sądowym, które są szczegółowo – i najczęściej sztywnie – normowane przez ustawodawcę. Co do arbitrażu prawodawca reguluje jedynie pewne minimum, zwłaszcza w zakresie uprawnień stron. W tym kontekście, tytułem przykładu, warto podkreślić, że bezskuteczne są postanowienia zapisu na sąd polubowny naruszające zasadę równości stron, w szczególności uprawniające tylko jedną stronę do wytoczenia powództwa przed sądem polubownym przewidzianym w zapisie albo przed sądem. Poza tym w postępowaniu arbitrażowym strony powinny być traktowane równoprawnie, a każda z nich ma prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie.
Co istotne, postępowanie arbitrażowe może toczyć się nawet bez wyznaczenia rozprawy. Wówczas arbitrzy poprzestają na analizie dokumentów i innych pism. Nie ma przy tym przeszkód, aby rozprawa została wyznaczona. Znowu decydująca jest tutaj wola stron uczestniczących w arbitrażu. Zgodnie z art. 1189 par. 1 k.p.c. w braku odmiennego uzgodnienia stron, to sąd polubowny samodzielnie decyduje o tym, czy przeprowadzić rozprawę. Aczkolwiek jeżeli strony nie uzgodniły, że postępowanie będzie prowadzone bez wyznaczania rozprawy, sąd polubowny jest obowiązany rozpoznać sprawę na rozprawie, gdy jedna ze stron tego zażąda.
Jak wyrok sądu
Zarówno wyrok sądu arbitrażowego, jak i zawarta przed nim ugoda mogą zyskać moc równą wyrokowi sądu lub ugodzie zawartej przed sądem. Aby osiągnąć ten skutek należy doprowadzić do ich uznania przez sąd lub stwierdzenia przez sąd ich wykonalności. Do takiego uznania/stwierdzenia dochodzi jedynie na wniosek strony. Ustawodawca w art. 1213 par. 1 k.p.c. wymaga, aby do tego rodzaju wniosku dołączyć oryginał lub poświadczony przez sąd polubowny odpis jego wyroku lub ugody przed nim zawartej, jak również oryginał zapisu na sąd polubowny lub urzędowo poświadczony jego odpis. O uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej orzeka sąd apelacyjny, na obszarze którego znajduje się sąd, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny, a w braku tej podstawy - Sąd Apelacyjny w Warszawie.
W związku z tym, mówiąc w pewnym uproszczeniu, dzięki arbitrażowi można uzyskać wyrok sądu w prostszej procedurze niż klasyczny proces cywilny.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
