I. WPROWADZENIE
II. WYMOGI OGÓLNE
1. Znaczenie w obszarach polityki
2. Zgodność z celami klimatycznymi UE, wywieranie trwałego wpływu i zmniejszanie zależności od paliw kopalnych
3. Przeciwdziałanie wpływowi ETS2 na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji
4. Zgodność z zasadą "nie czyń poważnych szkód"
5. Wspólne finansowanie przez Fundusz i państwa członkowskie
6. Spójność z powiązanymi programami i dokumentami programowymi UE
a) Spójność z Europejskim filarem praw socjalnych i związanym z nim planem działania
b) Zbieżność z programami polityki spójności państw członkowskich
c) Spójność z planami odbudowy i zwiększania odporności
d) Spójność z planami renowacji budynków
e) Spójność z aktualnymi krajowymi planami w dziedzinie energii i klimatu
f) Spójność z terytorialnymi planami sprawiedliwej transformacji
7. Szczególne środki i inwestycje
a) Środki
b) Inwestycje
c) Lokalne i regionalne środki i inwestycje
d) Przeniesienie korzyści na gospodarstwa domowe, mikroprzedsiębiorstwa i użytkowników transportu
8. Spójny zestaw istniejących lub nowych krajowych środków i inwestycji
9. Dodatkowość środków i inwestycji
10. Najwcześniejsza data rozpoczęcia działań i inwestycji
11. Zgodność z przepisami UE dotyczącymi pomocy państwa
12. Jak uwzględnić równość płci i równe szanse dla wszystkich?
13. Organy, którym powierzono realizację planu
14. Przesunięcia zasobów
a) Przesunięcia zasobów z Funduszu
b) Przesunięcie środków do Funduszu
III. SPORZĄDZANIE I PRZEDKŁADANIE PLANÓW
1. Analiza i wpływ ogólny
a) Przewidywany wpływ ETS2 na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji
b) Oszacowana liczba i identyfikacja grup znajdujących się w trudnej sytuacji
c) Ukierunkowanie środków i inwestycji
d) Mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji
e) Szczególne przypadki grup znajdujących się w trudnej sytuacji w odniesieniu do skutków ETS2
f) Przewidywany wpływ planowanych środków i inwestycji
2. Komponenty
a) Przepisy ogólne
b) Struktura komponentów
3. Opis środków i inwestycji
a) Renowacja budynków
b) Przystępne cenowo energooszczędne mieszkania, w tym mieszkania socjalne, oraz wspieranie przystępnych cenowo rozwiązań w zakresie efektywności energetycznej
c) Środki i inwestycje na rzecz obniżenia emisyjności
d) Działania uświadamiające
e) Rozwiązania w zakresie efektywności energetycznej
f) Pojazdy bezemisyjne i niskoemisyjne oraz rowery
g) Przystępny cenowo i dostępny transport publiczny
4. Bezpośrednie wsparcie dochodów
5. Pomoc techniczna
6. Kamienie milowe i wartości docelowe
a) Wyznaczanie kamieni milowych i wartości docelowych
b) Opracowanie kamieni milowych i wartości docelowych
c) Najlepsze praktyki w zakresie opracowywania kamieni milowych i wartości docelowych
7. Finansowanie i koszty
a) Wkład krajowy
b) Szacunkowe koszty środków i inwestycji
c) Wymagane informacje o finansowaniu i szacowanych kosztach
8. Koszty operacyjne
9. Zapobieganie podwójnemu finansowaniu ex ante i ochrona interesów finansowych UE
10. Scenariusz na wypadek odroczenia uruchomienia systemu ETS2
11. Odpowiednie partnerstwo i konsultacje publiczne
a) Rodzaje zainteresowanych stron
b) Jak prowadzić konsultacje publiczne?
12. Przedłożenie
13. Komunikat w sprawie planów
14. Zmiany w planach społeczno-klimatycznych
a) Obiektywne przyczyny
b) Drobne korekty
c) Ocena odpowiedniości planów
IV. OCENA I PRZYJĘCIE PLANÓW
1. Ocena planów przez Komisję
a) W odniesieniu do procesu
b) W odniesieniu do kwestii merytorycznych
2. Przyjęcie planów
3. Zawarcie umowy dwustronnej i zaciąganie zobowiązań na środki finansowe
ZAŁĄCZNIK I:
Maksymalna alokacja finansowa przypadająca na poszczególne państwa członkowskie po odliczeniu wydatków na wsparcie administracyjne
1. Wprowadzenie i kontekst prawny
2. Wydatki na wsparcie administracyjne w rocznych alokacjach finansowych
3. Proponowane dalsze działania
ZAŁĄCZNIK II:
Wzór powiadomienia o drobnej korekcie w planie społeczno-klimatycznym na podstawie art. 18 ust. 6 rozporządzenia (UE) 2023/955 [wypełnia państwo członkowskie]
WPROWADZENIE
Kierując się celem, zgodnie z którym podczas zielonej transformacji nikt nie powinien zostać pozostawiony samemu sobie, Fundusz koncentruje się na trzech kluczowych obszarach, którymi są:
Środki i inwestycje finansowane ze Społecznego Funduszu Klimatycznego muszą przynosić korzyści głównie gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji, użytkownikom transportu znajdującym się w trudnej sytuacji lub mikroprzedsiębiorstwom znajdującym się w trudnej sytuacji. Tymczasowego bezpośredniego wsparcia dochodów można udzielać wyłącznie gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji i użytkownikom transportu znajdującym się w trudnej sytuacji, aby złagodzić skutki zmian wprowadzonych w ramach ETS2. To ukierunkowanie SCF jest ważną zasadą przewodnią, którą należy się kierować we wszystkich kluczowych obszarach.
Na okres od 1 stycznia 2026 r. do 31 grudnia 2032 r. przydzielona została łączna maksymalna kwota Funduszu w wysokości 65 mld EUR. Przy obowiązkowym wkładzie państw członkowskich wynoszącym co najmniej 25 % szacunkowych łącznych kosztów ich planów społeczno-klimatycznych Fundusz uruchomi środki w wysokości co najmniej 86,7 mld EUR. Jeżeli uruchomienie systemu ETS2 zostanie przesunięte na 2028 r. na podstawie art. 30k dyrektywy EU ETS, całkowita maksymalna kwota Funduszu wyniesie 54,6 mld EUR, jak określono w art. 30d ust. 4 dyrektywy EU ETS i art. 10 ust. 1 rozporządzenia SCF. Fundusz będzie działał w ramach określonego harmonogramu i ma osiągnąć swoje cele do końca 2032 r. Jego działalność ma rozpocząć się 1 stycznia 2026 r., co najmniej rok przed osiągnięciem pełnej operacyjności ETS2 i dwa lata przed rozpoczęciem nowych wieloletnich ram finansowych (nowe WRF) w 2028 r. Tak wczesne rozpoczęcie przyczyni się do sprawnego wprowadzenia ETS2.
Maksymalną alokację finansową dla państw członkowskich na podstawie art. 14 i art. 10 ust. 3 rozporządzenia SCF określono w załączniku I do niniejszych wytycznych, w którym określono orientacyjne roczne alokacje w odniesieniu do dwóch scenariuszy opisanych w art. 10 ust. 1.
Mając na uwadze cenne wnioski i najlepsze praktyki związane z Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) oraz doświadczenia w zakresie funduszy polityki spójności, Fundusz opracowano jako instrument oparty na wynikach, mający na celu maksymalizację efektywności i skuteczności w osiąganiu założonych w nim celów. Niniejsze wytyczne pozostają bez uszczerbku dla wszelkich dodatkowych obowiązków, które wynikają z mających zastosowanie przepisów UE.
WYMOGI OGÓLNE
Celem niniejszych wytycznych jest pomoc państwom członkowskim w opracowaniu ich planów zgodnie z rozporządzeniem SCF, w szczególności z art. 6 i załącznikiem V do tego rozporządzenia.
W poniższych rozdziałach omówiono konkretne aspekty rozporządzenia SCF oraz zawartości planów. Celem SCF, określonym w art. 3 rozporządzenia SCF, jest przyczynienie się do transformacji w kierunku neutralności klimatycznej poprzez przeciwdziałanie społecznym skutkom ETS2 dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji i mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji. Jest to podstawowa zasada przyświecająca całym wytycznym, mimo że nie została w nich bezpośrednio wskazana.
W art. 6 rozporządzenia SCF wymieniono aspekty, które państwa członkowskie muszą uwzględnić w planach społeczno- klimatycznych. Plany muszą zawierać oszacowanie prawdopodobnych skutków wzrostu cen wynikającego z wprowadzenia ETS2 dla gospodarstw domowych, w szczególności dla gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym i ubóstwem transportowym, oraz dla mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji. W planach należy również określić i oszacować liczbę gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji i mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, które mogą kwalifikować się do objęcia wsparciem w ramach Funduszu. W planach należy również określić kamienie milowe i wartości docelowe oraz orientacyjny harmonogram wdrażania środków i inwestycji.
Zgodnie z art. 7 ust. 2 rozporządzenia SCF, w którym określono zasady regulujące funkcjonowanie Funduszu, kamienie milowe i wartości docelowe dotyczące działań i inwestycji ujętych w planach muszą obejmować w szczególności następujące obszary:
Chociaż rozporządzenie SCF nie nakłada na państwa członkowskie obowiązku uwzględnienia wszystkich tych obszarów w planie społeczno-klimatycznym, Komisja oceni każdy przypadek indywidualnie pod kątem tego, czy plan społeczno- klimatyczny każdego państwa członkowskiego stanowi wystarczającą odpowiedź na skutki społeczne ETS2 oraz związane z nim wyzwania dla grup docelowych, uwzględniając również kwestię komplementarności z istniejącymi instrumentami finansowania, którą należy przedstawić w planie społeczno-klimatycznym. Komisja zachęca państwa członkowskie do priorytetowego traktowania środków i inwestycji, które mają największy wpływ na grupy docelowe, a jednocześnie do zachowania równowagi między poszczególnymi obszarami polityki objętymi planem społeczno-klimatycznym, zgodnie z określonymi skutkami ETS2 dotyczącymi ich kraju.
Celem rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 (Europejskie prawo o klimacie) 3 jest osiągnięcie przez UE neutralności klimatycznej do 2050 r., a następnie ujemnych emisji. Ustanawia ono wiążący cel, jakim jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych netto do 2030 r. o co najmniej 55 % w porównaniu z poziomem z 1990 r. Zgodnie z art. 7 ust. 2 rozporządzenia SCF kamienie milowe i wartości docelowe zawarte w planach muszą być zgodne z celami klimatycznymi UE i celami określonymi w Europejskim prawie o klimacie. Oznacza to, że plan społeczno- klimatyczny powinien ułatwiać państwom członkowskim osiągnięcie tych celów, co zostanie zweryfikowane przez Komisję podczas oceny tego planu.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 rozporządzenia SCF środki i inwestycje przewidziane w planach muszą mieć trwałe oddziaływanie. W art. 16 ust. 3 lit. b) pkt (i) rozporządzenia SCF zobowiązano Komisję do oceny skuteczności każdego planu społeczno- klimatycznego i rozważenia, czy środki i inwestycje mają wywrzeć trwały wpływ w państwie członkowskim (jak określono w rozdziale IV pkt 1 lit. b) ppkt (ii) niniejszych wytycznych), zgodnie z celami UE w zakresie klimatu i energii na 2030 r. oraz z długoterminowym celem polegającym na osiągnięciu neutralności klimatycznej do 2050 r., a w szczególności na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji i grupy doświadczające ubóstwa energetycznego lub transportowego.
Ponadto środki i inwestycje wspierane przez Fundusz powinny zmniejszać zależność od paliw kopalnych, jak określono w art. 7 ust. 4 rozporządzenia SCF. Plany powinny promować długoterminowe rozwiązanie polegające na zmniejszeniu zależności od paliw kopalnych, a także mogłyby określić inne środki, np. tymczasowe bezpośrednie wsparcie dochodów w celu złagodzenia negatywnego wpływu na dochody w perspektywie krótkoterminowej (zob. motyw 17 rozporządzenia SCF).
Państwa członkowskie powinny określić przewidywany wpływ swoich środków i inwestycji na emisje gazów cieplarnianych, a także na ubóstwo energetyczne i ubóstwo transportowe. Wpływ ten należy oszacować w porównaniu ze scenariuszami bazowymi, biorąc pod uwagę takie czynniki jak poprawa efektywności energetycznej, renowacja budynków i środki na rzecz obniżenia emisyjności, propagowanie mobilności bezemisyjnej i niskoemisyjnej oraz redukcja emisji gazów cieplarnianych. Jednocześnie należy przewidzieć wpływ na ograniczenie ubóstwa energetycznego i transportowego przy użyciu odpowiednich wspólnych wskaźników określonych w załączniku IV do rozporządzenia SCF.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia SCF plany muszą zawierać spójny zestaw środków i inwestycji, które są wyraźnie nakierowane na przeciwdziałanie społecznym skutkom ETS2 dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji i mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji. Art. 8 ust. 1 rozporządzenia SCF stanowi, że środki i inwestycje muszą być ukierunkowane głównie na te grupy znajdujące się w trudnej sytuacji.
Art. 6 ust. 1 lit. d) rozporządzenia SCF zawiera wymóg oszacowania w każdym z planów prawdopodobnych skutków wzrostu cen wynikającego z wprowadzenia ETS2 dla gospodarstw domowych, w szczególności dla wskaźników ubóstwa energetycznego i ubóstwa transportowego, a także dla mikroprzedsiębiorstw. Państwa członkowskie muszą przeanalizować te skutki na odpowiednim poziomie regionalnym lub lokalnym (każdego państwa członkowskiego), uwzględniając specyfikę krajową i takie elementy, jak dostęp do transportu publicznego i podstawowych usług, oraz wskazując obszary, w których skutki te mogą być najbardziej odczuwalne.
Do określenia gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji, do których skierowane jest wsparcie w ramach Funduszu, stosuje się dwa alternatywne kryteria, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 10 i 12 rozporządzenia SCF. Pierwsze kryterium odnosi się do tego, czy grupy te są dotknięte ubóstwem energetycznym lub ubóstwem transportowym. Drugie kryterium odnosi się do szacowanego znaczącego wpływu ETS2 na ceny, odczuwanego przez gospodarstwa domowe o niskich i niższych średnich dochodach, w połączeniu z brakiem środków na inwestycje. Trzecią grupą docelową są mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji. Definicja mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji zawarta w art. 2 pkt 11 odnosi się jednak tylko do znaczącego wpływu ETS2 na ceny oraz do braku środków na inwestycje.
Definicje gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji przyjęte do celów Funduszu obejmują gospodarstwa domowe dotknięte ubóstwem energetycznym oraz gospodarstwa domowe i osoby fizyczne dotknięte ubóstwem transportowym, niekoniecznie te, które "w znacznym stopniu odczuwają wpływ" ETS2. W tym zakresie Fundusz może posłużyć jako wsparcie dla środków i inwestycji wspierających gospodarstwa domowe dotknięte ubóstwem energetycznym oraz gospodarstwa domowe i osoby fizyczne dotknięte ubóstwem transportowym. Jedynie środki bezpośredniego wsparcia dochodów muszą być ukierunkowane wyłącznie na skutki ETS2 (zgodnie z art. 8 ust. 2 rozporządzenia SCF; zob. rozdział III pkt 1 lit. a) niniejszych wytycznych).
Państwa członkowskie zachęca się jednak do starannego rozważenia wszelkiego wsparcia, jakiego zamierzają udzielić za pośrednictwem Funduszu, jeżeli przyniosłoby ono korzyści grupom znajdującym się w trudnej sytuacji, które nie są bezpośrednio dotknięte skutkami ETS2, ponieważ celem Funduszu jest przeciwdziałanie społecznym skutkom ETS2 dla grup znajdujących się w trudnej sytuacji. Dlatego też środki i inwestycje uwzględnione w planie społeczno-klimatycznym powinny koncentrować się na grupach znajdujących się w trudnej sytuacji, które odczuwają skutki ETS2, a jednocześnie obejmować gospodarstwa domowe i osoby fizyczne dotknięte ubóstwem energetycznym lub transportowym.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. e) i f) rozporządzenia SCF państwa członkowskie muszą uwzględnić w swoich planach następujące informacje:
Przy ocenie grup znajdujących się w trudnej sytuacji państwa członkowskie powinny stosować w szerokim znaczeniu definicję "prywatnych gospodarstw domowych" zawartą w rozporządzeniu (UE) 2019/1700 4 , o której mowa w art. 2 pkt 8 rozporządzenia SCF. Osoby żyjące razem, niezależnie od tego, czy są ze sobą spokrewnione (takie jak osoby dzielące mieszkanie oraz osoby znajdujące się w niekorzystnej sytuacji prowadzące niezależne życie), można uznać za gospodarstwo domowe, pod warunkiem że wchodzą one w zakres definicji gospodarstwa domowego znajdującego się w trudnej sytuacji zawartej w art. 2 pkt 10 rozporządzenia w sprawie Społecznego Funduszu Klimatycznego.
Zgodnie z art. 16 ust. 3 lit. a) pkt (i) rozporządzenia SCF przy ocenie planu społeczno-klimatycznego Komisja powinna zbadać, czy stanowi on wystarczającą odpowiedź na skutki społeczne ETS2 i związane z nim wyzwania dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji oraz użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji, szczególnie w odniesieniu do gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym lub gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem transportowym w danym państwie członkowskim.
Ponadto zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. p), w stosownych przypadkach, państwa członkowskie powinny przedstawić wyjaśnienie, w jaki sposób w planie społeczno-klimatycznym uwzględniono specyfikę geograficzną, taką jak sytuacja wysp, regionów i terytoriów najbardziej oddalonych, obszarów wiejskich lub oddalonych, mniej dostępnych peryferii, obszarów górskich lub obszarów słabiej rozwiniętych.
W ramach Funduszu wspierać można wyłącznie środki i inwestycje zgodne z zasadą "nie czyń poważnych szkód" w rozumieniu art. 17 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 (rozporządzenie w sprawie systematyki) 5 , jak określono w art. 7 ust. 3 rozporządzenia SCF. Podejście to jest spójne z art. 33 ust. 2 lit. d) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2024/2509 (rozporządzenie finansowe) 6 .
Uznaje się jednak, że środki krajowe zapewniające tymczasowe bezpośrednie wsparcie dochodów gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji zgodnie z art. 4 ust. 3 rozporządzenia SCF mają nieznaczny przewidywalny wpływ na cele środowiskowe i co do zasady należy je uznać za zgodne z zasadą "nie czyń poważnych szkód" (zob. art. 6 ust. 1 lit. l) i motyw 23 rozporządzenia SCF).
Komisja wydała wytyczne techniczne dotyczące stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" (wytyczne techniczne dotyczące stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF) 7 . Zgodność z celami klimatycznymi UE na poziomie planu nie jest wystarczająca do wykazania zgodności z zasadą "nie czyń poważnych szkód" zgodnie z wymogami art. 6 ust. 1 lit. l) rozporządzenia SCF.
Państwa członkowskie muszą wnieść wkład w wysokości co najmniej 25 % szacunkowych łącznych kosztów swoich planów (jest to ich wkład krajowy). Zgodnie z tabelą przeglądową zawartą w załączniku V do rozporządzenia SCF (zob. również rozdział III pkt 7 lit. a) niniejszych wytycznych) państwa członkowskie powinny określić procentowy udział swojego wkładu krajowego dla każdego obszaru.
Plan społeczno-klimatyczny musi być zgodny z informacjami zawartymi i zobowiązaniami podjętymi przez państwo członkowskie w ramach następujących planów i programów (art. 6 ust. 3 rozporządzenia SCF):
Państwa członkowskie muszą zapewnić spójność z informacjami zawartymi i zobowiązaniami podjętymi przez państwo członkowskie w ramach wymienionych poniżej elementów.
Parlament Europejski, Rada i Komisja proklamowały Europejski filar praw socjalnych w 2017 r. W filarze określono 20 kluczowych zasad, które mają ukierunkować UE na silną Europę socjalną, która jest sprawiedliwa, inkluzywna i pełna szans.
Kilka zasad filaru ma bezpośrednie znaczenie dla rozporządzenia SCF, dlatego państwa członkowskie powinny je uwzględnić przy opracowywaniu swoich planów. Ogólnie rzecz biorąc, plany muszą być spójne z zasadami filaru.
Zasada 20 ustanawia prawo dostępu do podstawowych usług dobrej jakości, w tym energii i transportu. Podstawowe usługi zaspokajają podstawowe potrzeby ludzkie i mają kluczowe znaczenie dla dobrostanu i włączenia społecznego, zwłaszcza w przypadku grup w niekorzystnej sytuacji. Umożliwiają również dostęp do innych usług wspierających, które mają kluczowe znaczenie dla aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i w rynku pracy, takich jak zatrudnienie, wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem, edukacja i opieka zdrowotna.
Przy rozwiązywaniu problemów związanych z energią i transportem w kontekście rozporządzenia SCF państwa członkowskie powinny rozważyć włączenie zasady 20 do swoich planów, ze szczególnym uwzględnieniem dostępu do usług energetycznych i transportowych dobrej jakości.
Ponadto plany państw członkowskich powinny również odzwierciedlać zasadę 11, zgodnie z którą dzieci mają prawo do ochrony przed ubóstwem, oraz zasadę 19 dotyczącą dostępu do mieszkań socjalnych lub pomocy mieszkaniowej dobrej jakości.
Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych przekuwa zasady w działania bezpośrednie wspierające obywateli. Zaproponowano w nim również główne cele UE, które mają zostać osiągnięte do 2030 r., w tym zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym o co najmniej 15 mln.
Jeżeli cele te nie zostaną przewidziane i uwzględnione, skutki ETS2 mogą zniwelować wysiłki na rzecz zmniejszenia liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym ze względu na wyższe koszty energii i transportu.
Aby tak się nie stało, plany społeczno-klimatyczne muszą być spójne z informacjami zawartymi i zobowiązaniami podjętymi przez państwa członkowskie (lub regiony) w kontekście wdrażania planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych, a także z krajowymi celami w zakresie zmniejszenia liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym 12 .
Środki i inwestycje uwzględnione w planach społeczno-klimatycznych powinny również przyczyniać się do tworzenia trwałych miejsc pracy wysokiej jakości w dziedzinach objętych środkami i inwestycjami Funduszu, jak określono w art. 7 ust. 4 rozporządzenia SCF.
Zachęca się również państwa członkowskie do uwzględnienia wytycznych zawartych w zaleceniu Rady w sprawie zapewnienia sprawiedliwej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej 13 , w których odniesiono się w szczególności do wpływu transformacji na zatrudnienie oraz jej skutków społecznych. W zaleceniu określono szczegółowe wytyczne dotyczące dostępu do podstawowych usług, a także poruszono problem ubóstwa energetycznego i transportowego.
Programy polityki spójności są wdrażane w poszczególnych państwach członkowskich za pośrednictwem czterech odrębnych funduszy: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+), Funduszu Spójności (FS) i Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST).
Programy są wdrażane przez instytucje zarządzające (niektóre obowiązki mogą zostać przekazane organom wdrażającym). Każde państwo członkowskie realizuje co najmniej jeden program, na poziomie krajowym, regionalnym lub na obu tych poziomach 14 .
W ramach programów polityki spójności wsparciem obejmuje się inwestycje w wielu obszarach, w tym w obszarach istotnych z punktu widzenia Społecznego Funduszu Klimatycznego, którymi są:
RRF został utworzony w lutym 2021 r., aby pomóc UE w odbudowie po pandemii COVID-19, i jest ograniczony czasowo do 2026 r. W rozporządzeniu w sprawie RRF wskazano sześć filarów określających zakres instrumentu, którymi są:
RRF został zaprojektowany jako instrument oparty na wynikach, zapewniający bezpośrednie wsparcie finansowe dla państw członkowskich w zależności od osiągnięcia przez nie kamieni milowych i wartości docelowych, które umożliwiają śledzenie realizacji połączonych reform i inwestycji. RRF zapewnia zachęty finansowe do realizacji kluczowych reform określonych w procesie europejskiego semestru.
Ponieważ plany społeczno-klimatyczne muszą być spójne ze środkami i informacjami zawartymi w planach odbudowy i zwiększania odporności (RRP) państw członkowskich (w tym w rozdziałach REPowerEU), które opierają się na ramach europejskiego semestru, same środki muszą być dostosowane do wyzwań istotnych z punktu widzenia SCF, wskazanych w zaleceniach dla poszczególnych krajów i w priorytetach określonych w europejskim semestrze, oraz przyczyniać się do skutecznego sprostania tym wyzwaniom.
Zgodnie z dyrektywą w sprawie charakterystyki energetycznej budynków państwa członkowskie muszą sporządzić i przedłożyć swój krajowy plan renowacji budynków w celu przekształcenia istniejących zasobów budowlanych w budynki bezemisyjne do 2050 r. Każdy krajowy plan renowacji budynków musi zawierać plan działania określający wartości docelowe i wskaźniki, które należy osiągnąć do 2030 r., 2040 r. i 2050 r., harmonogram, polityki oraz środki służące osiągnięciu tych celów, a także potrzeby inwestycyjne w zakresie wdrożenia tych polityk i środków. Plany opierają się na długoterminowych strategiach renowacji przewidzianych w dyrektywie 2010/31/UE 15 . Dyrektywa ta wprowadza standardowy wzór obejmujący części o charakterze obowiązkowym, aby zwiększyć porównywalność między państwami członkowskimi (załącznik II do przekształconej dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, uzupełniający art. 3 tej dyrektywy).
Państwa członkowskie mają obowiązek przedłożyć Komisji do oceny projekty krajowych planów renowacji budynków. Po dokonaniu oceny Komisja może wydać zalecenia, aby zapewnić państwom członkowskim dalsze wsparcie w opracowaniu ostatecznych krajowych planów renowacji budynków. Krajowe plany renowacji budynków muszą być przedkładane w ramach KPEiK. Biorąc pod uwagę pilną potrzebę zwiększenia skali renowacji budynków w oparciu o solidne krajowe plany renowacji budynków, pierwszy projekt należy przedłożyć do grudnia 2025 r.
W art. 6 ust. 3 lit. d) rozporządzenia SCF zobowiązano państwa członkowskie do zapewnienia spójności ich planów społeczno-klimatycznych z krajowymi planami renowacji budynków. W związku z tym kluczowe znaczenie dla planów społeczno-klimatycznych ma wymagana treść krajowych planów renowacji budynków, w tym polityki, środki i potrzeby inwestycyjne, oraz sprawozdawczość dotycząca osiągnięcia krajowych wartości docelowych, szczególnie w kontekście środków i inwestycji w sektorze budynków, a zwłaszcza w zakresie renowacji budynków. Państwa członkowskie powinny zatem zapewnić, aby środki i inwestycje zawarte w ich planach społeczno-klimatycznych przyczyniały się do realizacji krajowych planów renowacji budynków i były z nimi zgodne, w szczególności w odniesieniu do budynków o najgorszej charakterystyce energetycznej i wsparcia udzielanego gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji.
Zgodnie z art. 14 ust. 1 rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną państwa członkowskie były zobowiązane do przedłożenia swoich zaktualizowanych KPEiK do 30 czerwca 2024 r. z uwzględnieniem informacji na temat reform i inwestycji w dziedzinie energii i klimatu określonych w ich krajowych RRP. KPEiK służą również jako kluczowe ramy polityki, które mają bezpośredni wpływ na opracowywanie i wdrażanie planów społeczno-klimatycznych. Zachęca się zatem państwa członkowskie do opracowania środków w planach społeczno-klimatycznych zgodnie z reformami i zobowiązaniami zawartymi w ich KPEiK, przy jednoczesnym dążeniu do osiągnięcia celów Funduszu i skoncentrowaniu się na wsparciu grup znajdujących się w trudnej sytuacji dotkniętych ubóstwem energetycznym i transportowym.
W przypadku gdy ocena KPEiK państw członkowskich przeprowadzona przez Komisję wykaże, że poziom ambicji jest niewystarczający do osiągnięcia celów klimatycznych i energetycznych na 2030 r., państwa członkowskie zachęca się również do włączenia do KPEiK środków i inwestycji uzupełniających, aby skupić się na wspieraniu osób dotkniętych ubóstwem energetycznym i transportowym, zgodnie z celami Funduszu i celami klimatycznymi UE. Plany społeczno- klimatyczne powinny zatem pozostawać w ścisłej zgodności z założeniami i wartościami docelowymi określonymi w KPEiK, a jednocześnie uwzględniać dodatkowe polityki i środki mające na celu zwiększenie poziomu ambicji przyszłych celów klimatycznych. Zob. również rozdział II pkt 7 lit. a) poniżej.
Państwa członkowskie wspólnie z zainteresowanymi władzami lokalnymi i regionalnymi przygotowały terytorialne plany sprawiedliwej transformacji, które mają być finansowane w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) 16 . Wskazały one terytoria, na które transformacja w kierunku neutralności klimatycznej będzie miała najbardziej negatywny wpływ, uwzględniając skutki gospodarcze i społeczne wynikające z transformacji. Dotyczy to w szczególności spodziewanych zmian w sile roboczej oraz utraty miejsc pracy w produkcji i wykorzystaniu paliw kopalnych, a także potrzeby przekształcenia procesów produkcyjnych zakładów przemysłowych o najwyższej intensywności emisji gazów cieplarnianych.
Terytorialne plany sprawiedliwej transformacji zawierają opis oczekiwanego wkładu, jaki wsparcie z FST wniesie w łagodzenie społecznych, demograficznych, gospodarczych, zdrowotnych i środowiskowych skutków transformacji w kierunku neutralnej dla klimatu gospodarki UE do roku 2050.
Plany muszą zapewniać spójność uwzględnionych w nich inwestycji i środków z terytorialnymi planami sprawiedliwej transformacji i z odpowiednimi programami polityki spójności wdrażającymi te plany. Optymalnym rozwiązaniem byłoby, gdyby państwa członkowskie zidentyfikowały i uszeregowały pod względem ważności synergie i wzajemnie wzmacniające się działania, a także wskazały, w czym środki różnią się od siebie, aby uniknąć ryzyka podwójnego finansowania.
Plany społeczno-klimatyczne muszą obejmować środki i inwestycje mające na celu przeciwdziałanie społecznym skutkom zmiany polegającej na włączeniu emisji gazów cieplarnianych z sektora budynków i sektora transportu drogowego w zakres stosowania dyrektywy EU ETS. Zgodnie z art. 4 ust. 4 i art. 8 rozporządzenia SCF plany muszą obejmować krajowe i, w stosownych przypadkach, lokalne i regionalne środki i inwestycje, których celem jest przeprowadzenie renowacji budynków oraz obniżenie emisyjności ogrzewania i chłodzenia budynków, w tym integracja wytwarzania energii odnawialnej i magazynowania takiej energii, oraz zwiększenie wykorzystania bezemisyjnych i niskoemisyjnych mobilności i transportu.
Uwzględnienie środków mających na celu zapewnienie tymczasowego bezpośredniego wsparcia dochodów jest nieobowiązkowe (art. 4 ust. 3 rozporządzenia SCF). Bezpośrednie wsparcie dochodów musi mieć zawsze charakter tymczasowy i być stopniowo wycofywane w miarę upowszechniania środków strukturalnych (zob. rozdział III pkt 4 niniejszych wytycznych).
"Środek" należy rozumieć jako działanie lub zmianę strukturalną niebędące inwestycją, prowadzące do usprawnienia polityki wywierającego znaczący i trwały wpływ na obniżenie emisyjności. Art. 4 ust. 1 rozporządzenia SCF stanowi, że "[p]lan zawiera spójny zestaw istniejących lub nowych krajowych środków i inwestycji", a art. 16 ust. 3 lit. b) pkt (i) stanowi, że "plan ma wywrzeć w państwie członkowskim trwały wpływ na ujęte w nim wyzwania, zgodnie z celami Unii w zakresie klimatu i energii na 2030 r. oraz z długoterminowym celem polegającym na osiągnięciu w Unii neutralności klimatycznej najpóźniej do 2050 r., a w szczególności na gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji, mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji oraz użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym lub gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem transportowym".
Celem środka w ramach Społecznego Funduszu Klimatycznego jest podjęcie działań - głównie w celu wsparcia gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji lub użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji w stawianiu czoła wyzwaniom - poprawa wyników lub usunięcie barier utrudniających postępy w osiąganiu konkretnych celów polityki, takich jak efektywność energetyczna, renowacja budynków, zrównoważona mobilność i transport, redukcja emisji gazów cieplarnianych oraz zmniejszenie liczby gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji.
Aby zmaksymalizować wpływ, państwa członkowskie muszą zawrzeć w swoich planach elementy, które obejmują konkretne i wymierne działania oraz znaczące zmiany strukturalne. Mogą to być np. środki mające na celu uzupełnienie powiązanych reform ustawodawczych lub regulacyjnych zaproponowanych w KPEiK oraz środki oparte na reformach i zobowiązaniach ukierunkowane na skorygowanie aspektów KPEiK, w przypadku których w ocenie Komisji wskazano niewystarczający poziom ambicji. Powinno się to odbywać zgodnie z zakresem rozporządzenia SCF, w szczególności z wymogiem ukierunkowania środków i inwestycji na gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji, mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji.
Ogólnie rzecz biorąc, plany działania lub strategie należy traktować jako ramy, do których włączane są środki (i inwestycje), a nie jako same kwalifikowalne środki. Środki zawarte w planach muszą przynosić wymierne rezultaty i mieć jasno określoną ścieżkę osiągnięcia zmian strukturalnych, które przyczynią się do osiągnięcia celu rozporządzenia SCF i które można podzielić na kamienie milowe i wartości docelowe.
Środki zawarte w planach muszą być spójne z informacjami zawartymi w innych powiązanych politykach i podjętymi w ich ramach zobowiązaniami, zgodnie z wymogami art. 6 ust. 3 rozporządzenia SCF. W szczególności środki te muszą wspierać i uzupełniać reformy określone w KPEiK związane z celami i zakresem Funduszu oraz kwalifikującymi się grupami.
Ten wspólny cel znajduje odzwierciedlenie w art. 4 ust. 2 rozporządzenia SCF, który stanowi, że "[k]ażde państwo członkowskie zapewnia spójność między swoim planem a zaktualizowanym zintegrowanym krajowym planem w dziedzinie energii i klimatu, o którym mowa w art. 14 ust. 2 rozporządzenia (UE) 2018/1999".
KPEiK zawierają ogólne ramy polityki, zobowiązania oraz przegląd planowanych reform i inwestycji państw członkowskich uwzględniających pięć wymiarów unii energetycznej 17 zgodnie z art. 4 rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną. W ramach SCF udostępnia się środki finansowe na wsparcie zielonej transformacji oraz przeciwdziałanie społecznym skutkom ETS2 dla grup znajdujących się w trudnej sytuacji.
Zaktualizowane KPEiK służą jako kluczowe ramy polityki, które mają bezpośredni wpływ na opracowywanie i wdrażanie planów społeczno-klimatycznych. W związku z tym środki zawarte w planach powinny należeć do jednej z następujących kategorii:
Inwestycje w ramach Funduszu stanowią wydatki na finansowanie działań i aktywów objętych celami wymienionymi w art. 8 ust. 1 rozporządzenia SCF. Inwestycje te muszą przede wszystkim wspierać gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji, użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji i mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji oraz wywierać trwały wpływ na odporność gospodarczą i społeczną, zrównoważony rozwój (zwłaszcza podczas transformacji ekologicznej), łagodzenie społecznych skutków ETS2 oraz zmniejszenie kosztów zielonej transformacji dla grup znajdujących się w trudnej sytuacji.
Harmonogram inwestycji powinien odzwierciedlać okres funkcjonowania Funduszu (2026-2032) i zapewniać osiągnięcie kamieni milowych i wartości docelowych do lipca 2032 r. Państwa członkowskie powinny unikać uwzględniania inwestycji, których nie można realistycznie zrealizować w tych ramach czasowych, i przewidzieć wszelkie prawdopodobne opóźnienia.
Zachęca się państwa członkowskie, aby rozważyły uwzględnienie wymienionych poniżej dodatkowych cech inwestycji ukierunkowanych na zapewnienie skuteczności wsparcia dla grup znajdujących się w trudnej sytuacji i sprzyjanie zielonej transformacji:
W planach należy wyraźnie opisać cele, rodzaj, wielkość, rodzaje odbiorców końcowych lub grup docelowych, harmonogram realizacji i etapy każdej inwestycji.
Przez ostatecznego odbiorcę należy rozumieć ostatni podmiot lub gospodarstwo domowe otrzymujące środki finansowe i niebędące wykonawcą ani podwykonawcą.
Przy opracowywaniu inwestycji państwa członkowskie powinny zapewnić zgodność ze wszystkimi obowiązującymi przepisami, w szczególności z przepisami dotyczącymi zamówień publicznych i zasadami pomocy państwa. Ogólnie rzecz biorąc, a także bez uszczerbku dla obowiązku przestrzegania zasady "nie czyń poważnych szkód", zachęca się państwa członkowskie do stosowania unijnych kryteriów zielonych i społecznych zamówień publicznych we wszystkich odpowiednich zamówieniach publicznych oraz do uwzględniania skutków społecznych.
Plany mogą obejmować lokalne i regionalne środki i inwestycje.
Konsultacje
Zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych w opracowywanie planów i prowadzenie konsultacji na ich temat będzie miało kluczowe znaczenie 18 . Państwa członkowskie powinny współpracować z władzami regionalnymi i lokalnymi przy określaniu środków i inwestycji, które przyniosłyby korzyści grupom docelowym znajdującym się w trudnej sytuacji, oraz przy opracowywaniu planu zgodnie z wymogami art. 5 rozporządzenia SCF. Organy, którym powierzono realizację planu, powinny współpracować z władzami regionalnymi i lokalnymi, co będzie miało kluczowe znaczenie dla określenia odpowiednich środków i inwestycji.
Oceniając plany na podstawie kryteriów określonych w art. 16 ust. 3 rozporządzenia SCF, Komisja rozważy, czy zostały one opracowane w porozumieniu z zainteresowanymi stronami, w tym z władzami regionalnymi i lokalnymi. W tym celu państwa członkowskie powinny opierać się na zasadach określonych w europejskim kodeksie postępowania w zakresie partnerstwa ustanowionym rozporządzeniem delegowanym (UE) nr 240/2014.
Struktura i realizacja planu
W stosownych przypadkach i zgodnie z krajowymi ustaleniami instytucjonalnymi władzom regionalnym i lokalnym można powierzyć zadanie wdrażania i monitorowania postępów w zakresie realizacji planu.
W zależności od swojej struktury instytucjonalnej państwa członkowskie mogą podjąć decyzję o uwzględnieniu podkomponentów regionalnych w co najmniej jednym z trzech komponentów wymienionych w rozdziale III pkt 2 niniejszych wytycznych. Jeżeli środki i inwestycje mają być realizowane na szczeblu regionalnym i lokalnym, należy to wyraźnie wskazać w opisie kamienia milowego lub wartości docelowej.
Niezależnie od roli władz lokalnych i regionalnych w realizacji planu, zdecydowanie zachęca się do ich włączania w wyznaczoną strukturę opisaną w rozdziale IV pkt 1 lit. b) niniejszych wytycznych. Jest to element, który Komisja weźmie pod uwagę przy ocenie, czy ustalenia zaproponowane przez państwa członkowskie mogą zapewnić skuteczne monitorowanie i realizację planu.
Środki i inwestycje zawarte w planach mogą być realizowane przez pośredników lub za pośrednictwem innych podmiotów prywatnych lub publicznych (art. 9 rozporządzenia SCF). W takim przypadku rozporządzenie SCF wymaga od państw członkowskich, aby określały "niezbędne zabezpieczenia ustawowe i umowne mające zapewnić, aby cała korzyść była przenoszona na gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji, mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji lub użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji". Szczegółowe wymagane zabezpieczenia zależą od środka lub inwestycji i muszą być analizowane osobno dla każdego przypadku.
Art. 9 rozporządzenia SCF zawiera bardzo ważną zasadę ogólną, którą należy stosować w kontekście wszystkich środków i inwestycji niezapewnianych bezpośrednio gospodarstwom domowym, użytkownikom transportu lub mikroprzedsię- biorstwom znajdującym się w trudnej sytuacji. Na przykład w przypadku renowacji domów gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji państwa członkowskie mogłyby stosować umowy o poprawę efektywności energetycznej i angażować przedsiębiorstwa użyteczności publicznej lub przedsiębiorstwa usług energetycznych, aby zapewniać pełne przeniesienie korzyści na beneficjentów końcowych. Podobnie zasadę przeniesienia korzyści należy stosować w przypadku, gdy prywatny właściciel nieruchomości nieznajdujący się w trudnej sytuacji otrzymuje wsparcie na renowację budynku zajmowanego przez najemców, którzy kwalifikują się jako gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji. Na przykład w przypadku sektora transportu operator transportu publicznego może otrzymać wsparcie na obniżenie cen biletów dla użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji lub na oferowanie nowej usługi w zakresie mobilności współdzielonej, której głównym celem jest wspieranie użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji.
Państwa członkowskie mogą również zbadać możliwości wykorzystania instrumentów finansowych do wywarcia jak najszerszego wpływu oraz uruchomienia dodatkowych inwestycji, zapewniając przy tym pełne przekazanie korzyści gospodarstwom domowym, mikroprzedsiębiorstwom i użytkownikom transportu.
Przy analizie kwestii przeniesienia korzyści państwa członkowskie mogłyby również wziąć pod uwagę ważną rolę podmiotów gospodarki społecznej, takich jak spółdzielnie, organizacje nienastawione na zysk, stowarzyszenia i przedsiębiorstwa społeczne, których celem jest systematyczne priorytetowe traktowanie potrzeb ludzi, wywieranie pozytywnego wpływu na społeczności lokalne oraz dążenie do osiągnięcia celów społecznych. Z tego powodu podmioty te są często dobrze przygotowane do identyfikowania grup znajdujących się w trudnej sytuacji i do rozwiązywania problemów, z którymi te grupy się mierzą 19 .
Państwa członkowskie mogą uwzględnić w swoich planach nowe środki lub inwestycje, które nie zostały wcześniej sfinansowane z krajowych środków budżetowych lub z funduszy UE w ich kraju. Jeżeli państwa członkowskie zdecydują się uwzględnić w swoich planach zwiększenie skali istniejących środków (bardziej szczegółowe wytyczne dotyczące zwiększenia skali istniejących środków znajdują się w rozdziale II pkt 9) lub inwestycji, te środki lub inwestycje muszą być spójne z nowymi środkami lub inwestycjami, ponieważ zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia SCF plan powinien zawierać spójny zestaw istniejących lub nowych krajowych środków. Środki i inwestycje powinny się wzajemnie wzmacniać lub uzupełniać, a tym samym przyczyniać się do osiągania celów planu.
Środki i inwestycje powinny mieć charakter dodatkowy i nie powinny zastępować powtarzających się krajowych wydatków budżetowych (art. 13 ust. 2 rozporządzenia SCF). Oznacza to, że w ramach Funduszu można zapewnić wsparcie jedynie dla nowych środków lub inwestycji bądź zwiększać skalę istniejących środków lub inwestycji.
Finansowanie z SCF będzie dotyczyło tylko tej części istniejącego środka lub istniejącej inwestycji, których skala jest zwiększana. Skala wszelkich środków lub inwestycji już wprowadzonych w celu złagodzenia społecznych skutków istniejącego krajowego systemu handlu uprawnieniami do emisji w odniesieniu do sektora budynków i sektora transportu drogowego lub podatku od emisji dwutlenku węgla również musiałaby zostać zwiększona, aby można było otrzymać finansowanie ze środków SCF.
Środek lub inwestycja o zwiększonej skali powinny zwiększyć poziom ambicji w stosunku do początkowego środka lub inwestycji. Niekoniecznie oznacza to zwiększenie środków przeznaczonych na istniejący środek lub istniejącą inwestycję i może również zostać uwzględnione w projekcie danego środka lub danej inwestycji. W związku z tym oprócz zwiększenia budżetu lub produktu na dany okres można to osiągnąć na przykład poprzez wydłużenie ram czasowych lub dostosowanie zakresu.
Środki lub inwestycje o zwiększonej skali zazwyczaj należą do jednej z następujących kategorii, w przypadku których kryteria kwalifikowalności odbiorców końcowych powinny być zawsze zgodne z rozporządzeniem SCF:
Przykład: zwiększenie budżetu w celu pokrycia kosztów renowacji większej liczby mieszkań socjalnych - 30 000 zamiast 20 000 (przy co najmniej takim samym poziomie ambicji w odniesieniu do celów każdej renowacji) - zostałoby uznane za zwiększenie skali działania o 10 000 lokalów mieszkalnych. Podobny efekt miałoby zwiększenie budżetu w celu podwyższenia liczby użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji objętych wsparciem polegającym na obniżeniu opłat za transport publiczny (przy co najmniej takiej samej wielkości każdego wsparcia indywidualnego) z 5 000 do 10 000 osób.
Przykład: państwa członkowskie mogą zwiększyć skalę programu na rzecz efektywności energetycznej lub programu dotacji na transport publiczny dla grup znajdujących się w trudnej sytuacji przez zwiększenie dotacji dla każdego odbiorcy końcowego (jeżeli z analizy wynika, że konieczne jest zwiększenie wsparcia dla każdego odbiorcy końcowego);
Przykład: istniejący środek wsparcia dotyczący instalacji wysoko wydajnych kotłów gazowych dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji zostanie zniesiony i zastąpiony środkiem dotyczącym instalacji pomp ciepła albo rozbudowany o instalację pomp ciepła. Z SCF możliwe byłoby sfinansowanie wsparcia na instalację pomp ciepła (ponieważ pompy ciepła spełniają kryteria dotyczące stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF, natomiast wsparcie na instalację kotłów gazowych nie spełnia tych kryteriów).
Przykład: państwa członkowskie mogłyby rozszerzyć system wsparcia efektywności energetycznej dla właścicieli domów o wsparcie dla najemców, którzy kwalifikują się jako gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji (w formie dotacji albo mikropożyczek). Z SCF można byłoby sfinansować jedynie część zapewniającą wsparcie gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji (właścicielom domów i najemcom). To do państwa członkowskiego należałaby decyzja o tym, jaki budżet przeznaczy na dalsze wsparcie dla innych grup, przy czym tej części finansowania nie należy uwzględniać w planach społeczno-klimatycznych.
Przykład: państwa członkowskie mogłyby zastąpić zachętę do zakupu paneli fotowoltaicznych dostępną dla ogółu ludności systemem ograniczonym do gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji (których kryteria kwalifikowalności są zgodne z definicjami zawartymi w rozporządzeniu SCF i z identyfikacją sugerowaną w planie społeczno-klimatycznym) po dotowanych stawkach lub mogłyby uzupełnić ogólnokrajowe wsparcie specjalną dopłatą uzupełniającą dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji. SCF mógłby finansować środek mający na celu wsparcie tych gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, natomiast decyzja w sprawie budżetu na dalsze wsparcie dla innych grup należałaby do państwa członkowskiego;
Przykład: państwa członkowskie mogłyby przedłużyć program oferujący bony dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, aby pomóc im w zakupie energooszczędnych urządzeń i urządzeń do ogrzewania, chłodzenia i gotowania. Na przykład gdyby program miał pierwotnie wygasnąć w czerwcu 2025 r., mógłby zostać przedłużony do czerwca 2030 r., przy czym przedłużenie byłoby finansowane ze Społecznego Funduszu Klimatycznego.
Uwaga: aby zapewnić zgodność z zasadą dodatkowości poprzez przedłużenie okresu obowiązywania środka, prawnie wiążąca decyzja w tej sprawie musi zostać podjęta po dniu 30 czerwca 2024 r. (szczegółowe informacje dotyczące daty kwalifikowalności można znaleźć w rozdziale II pkt 10 niniejszych wytycznych). Ta kategoria jest szczególnie istotna dla państw członkowskich, w których obowiązują krajowe systemy ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych i powiązane systemy wsparcia oraz w których ETS2 może zastąpić krajową cenę emisji dwutlenku węgla. W takim przypadku SCF może nadal służyć do finansowania takich istniejących środków i inwestycji, o ile są one zgodne ze wszystkimi przepisami rozporządzenia SCF.
Jeżeli cały zakres przedmiotowy lub wszyscy odbiorcy końcowi istniejącego środka lub istniejącej inwestycji już się kwalifikują na podstawie rozporządzenia SCF, należy uwzględnić dodatkowy element, aby zapewnić zgodność z zasadą dodatkowości (np. wzrost kosztów, przedłużenie środka w czasie itp.). Jeżeli w ramach poprzedniego programu kwalifikowalna jest tylko część zakresu środka lub odbiorców końcowych, zwiększenie skali może polegać na przesunięciu funduszy pierwotnie przeznaczonych na środki lub grupy niekwalifikujące się do SCF na rzecz środków lub grup kwalifikujących się do SCF, co zapewni dodatkowość w odniesieniu do tych kwalifikujących się środków lub grup.
Jeżeli państwo członkowskie planuje zapewnić zgodność z zasadą dodatkowości przez przeznaczenie dodatkowego finansowania z SCF dla grup znajdujących się w trudnej sytuacji objętych Funduszem w ramach szerszego programu otwartego dla ogółu ludności, może to zrobić tylko pod warunkiem, że państwo członkowskie (i) monitoruje, które osoby spełniają kryteria kwalifikowalności i są finansowane z SCF, oraz (ii) jest w stanie śledzić postępy w osiąganiu kamieni milowych i wartości docelowych oraz monitorować wdrażanie programu pod kątem jego szczególnego ukierunkowania na grupy docelowe SCF.
Zwiększenie skali istniejących środków i inwestycji będzie podlegać temu samemu procesowi oceny co nowe środki i inwestycje, co oznacza, że muszą one spełniać wszystkie wymogi rozporządzenia SCF (w szczególności muszą być ukierunkowane na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji określone w rozporządzeniu SCF). W swojej ocenie dotyczącej zwiększenia skali istniejących środków i inwestycji Komisja weźmie także pod uwagę równe traktowanie państw członkowskich oraz dopilnuje, aby państwa członkowskie nie obchodziły wymogów dotyczących środków lub inwestycji o zwiększonej skali (na przykład poprzez zaprzestanie stosowania danego środka w 2024 r. w celu przywrócenia go w planie jako nowego środka).
Środki lub inwestycje nie mogą się rozpocząć przed 30 czerwca 2024 r. (data rozpoczęcia stosowania rozporządzenia SCF, zgodnie z jego art. 29). Oznacza to, że przed 30 czerwca 2024 r. nie mogą zostać poniesione żadne koszty ani nie mogą zostać rozpoczęte żadne prace 20 . Dotyczy to również zwiększenia skali istniejących środków i inwestycji.
Projekty obejmujące etapy przygotowawcze i początkowe (w tym zamówienia i zawieranie umów), które rozpoczęto przed 30 czerwca 2024 r., mogą nadal być uznawane za kwalifikowalne w odniesieniu do jasno określonych etapów lub podprojektów, które są realizowane od 30 czerwca 2024 r.
Ta sama zasada ma zastosowanie do pomocy technicznej na podstawie art. 8 ust. 3 rozporządzenia SCF. Pomoc techniczna niezbędna do skutecznego zarządzania środkami i inwestycjami oraz ich realizacji kwalifikuje się w ramach Funduszu w odniesieniu do kosztów poniesionych po 30 czerwca 2024 r.
Istniejące środki i inwestycje, które nie stanowią pomocy technicznej, mogą być również finansowane z SCF, jeżeli są zgodne z rozporządzeniem SCF, w szczególności z przepisami dotyczącymi dodatkowości (zob. rozdział II pkt 9 niniejszych wytycznych). Wdrażanie środków i inwestycji, które mają być finansowane przez SCF przed zatwierdzeniem planu przez Komisję, wiąże się jednak z ryzykiem, że ocena Komisji wykaże, iż niektóre z proponowanych środków i inwestycji nie są zgodne z rozporządzeniem SCF. Dotyczy to ich kwalifikowalności oraz, biorąc pod uwagę pełny zestaw proponowanych środków i inwestycji, również tego, czy cały plan spełnia kryteria oceny.
Jak określono w motywie 40 rozporządzenia SCF, wsparcie na środki i inwestycje wchodzące w zakres art. 107 ust. 1 TFUE musi być zgodne z przepisami UE dotyczącymi pomocy państwa.
Jeżeli organy krajowe dysponują swobodą uznania co do wykorzystania funduszy UE, fundusze te stanowią pomoc państwa, jeżeli spełnione są wszystkie pozostałe kryteria określone w art. 107 ust. 1 TFUE. Biorąc pod uwagę łączny charakter kryteriów określonych w art. 107 ust. 1 TFUE, jeżeli jedno z tych kryteriów nie jest spełnione, można wykluczyć istnienie pomocy państwa 21 . Na przykład za pomoc państwa nie uznaje się pomocy na rzecz działalności, która nie ma charakteru zarobkowego, tj. nie jest wykorzystywana do oferowania towarów ani usług na rynku. Może to mieć miejsce na przykład w przypadku wsparcia dla gospodarstw domowych na remont miejsca zamieszkania, pod warunkiem że nie wynajmują ani nie wykorzystują w inny sposób własnego miejsca zamieszkania do celów działalności gospodarczej. Niemniej jeżeli wsparcia udziela się właścicielom, którzy wynajmują swoją nieruchomość gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji, należy wziąć pod uwagę zasady pomocy państwa. W takich przypadkach państwa członkowskie mają możliwość udzielenia takiego wsparcia zgodnie z warunkami ogólnego rozporządzenia w sprawie pomocy de minimis, które stanowi m.in., że całkowita kwota pomocy de minimis przyznanej przez jedno państwo członkowskie jednemu przedsiębiorstwu nie może przekroczyć 300 000 EUR w okresie trzech lat 22 .
W przypadku istnienia pomocy państwa wsparcie na środki i inwestycje musi zostać zgłoszone i zatwierdzone przez Komisję przed przyznaniem pomocy przez państwa członkowskie, chyba że te środki i inwestycje spełniają mające zastosowanie warunki rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych, w szczególności ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych (GBER), uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 TFUE 23 , lub wchodzą w zakres rozporządzenia w sprawie pomocy de minimis.
Przy zgłaszaniu projektu planu państwa członkowskie powinny określić, czy ich zdaniem:
W przypadku wątpliwości ze strony państwa członkowskiego dotyczących istnienia pomocy państwa albo zgodności środka lub inwestycji z zasadami pomocy państwa państwo członkowskie powinno skontaktować się ze służbami Komisji i zasygnalizować te wątpliwości w planie społeczno-klimatycznym lub w projekcie takiego planu. Jeżeli plan lub jego projekt zawiera bardziej szczegółowe informacje na temat wsparcia dla środków i inwestycji obejmujących pomoc państwa (lub jeżeli pojawią się pytania dotyczące pomocy państwa), służby Komisji będą mogły pomóc państwu członkowskiemu w określeniu niezbędnych i istotnych informacji, które powinny zostać przekazane Komisji.
Ostatecznie obowiązkiem państwa członkowskiego jest zgłoszenie środków pomocy państwa Komisji przed ich przyznaniem, zgodnie z art. 108 ust. 3 TFUE. W tym względzie analiza pomocy państwa przeprowadzona przez państwo członkowskie w planie nie może być uznana za zgłoszenie pomocy państwa. Ponadto zatwierdzenia planu społeczno- klimatycznego przez Komisję nie można rozumieć jako aktu potwierdzającego zgodność danego środka lub danej inwestycji z zasadami pomocy państwa.
W przypadku gdy państwo członkowskie udziela pomocy państwa na podstawie rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych lub rozporządzenia w sprawie pomocy de minimis, obowiązkiem państwa członkowskiego jest zapewnienie zgodności ze wszystkimi odpowiednimi przepisami tych rozporządzeń.
Przykłady przypadków, w których mające zastosowanie zasady pomocy państwa mogą przewidywać inne wymogi niż te określone w rozporządzeniu SCF, które zaleca się uwzględnić przy opracowywaniu i wdrażaniu środków i inwestycji:
Przy opracowaniu systemów dla pojazdów bezemisyjnych i uruchamianiu postępowań o udzielenie zamówienia publicznego państwa członkowskie powinny zapewnić uwzględnienie wymogów określonych w art. 25 i 28 aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie. Oznacza to, że państwa członkowskie powinny zapewnić, aby w inwestycje i środki przyjmowane na podstawie aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie wbudowany był wysoki wkład w zrównoważoność i odporność; ponadto powinny regularnie sprawdzać, czy technologia neutralna emisyjnie lub jej główne komponenty pochodzą z państwa trzeciego, które odpowiada za ponad 50 % dostaw tej konkretnej technologii neutralnej emisyjnie, zgodnie z informacjami przekazanymi przez Komisję. Aby zapewnić szybkie wdrożenie planów społeczno-klimatycznych, państwa członkowskie powinny również rozważyć wymogi określone w art. 28-29 rozporządzenia w sprawie subsydiów zagranicznych, którego celem jest zapobieganie zakłóceniom na rynku wewnętrznym UE powodowanym przez produkty subsydiowane z państw trzecich, aby zapewnić równe warunki działania przedsiębiorstwom mającym siedzibę w UE.
Plany społeczno-klimatyczne powinny zawierać wyjaśnienie, w jaki sposób środki i inwestycje mają na celu zwalczanie nierówności płci i zwiększenie równości płci (art. 6 ust. 1 lit. q) oraz pkt 2.1 ppkt (ii) i pkt 2.2 ppkt (ii) załącznika V do rozporządzenia SCF). Kobiety są nieproporcjonalnie częściej dotknięte ubóstwem energetycznym i ubóstwem transportowym. W związku z tym, aby zagwarantować, że nikt nie zostanie pominięty w całym procesie przygotowywania i wdrażania ich planów, państwa członkowskie powinny utrzymać i promować równość płci i równe szanse dla wszystkich oraz uwzględnić związane z tym cele, a także prawa osób z niepełnosprawnościami do dostępności, zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.
Po pierwsze, państwa członkowskie powinny określić w swoich planach główne wyzwania, jakie napotykają w zakresie równości płci i równych szans dla wszystkich w kontekście Społecznego Funduszu Klimatycznego. Powinny następnie wyjaśnić, w jaki sposób środki i inwestycje przewidziane w planach przyczynią się do sprostania określonym wyzwaniom w zakresie równości i będą sprzyjać równości płci. Wiąże się to z rozważeniem, w jaki sposób środki i inwestycje zawarte w planach mogłyby przyczynić się do wyeliminowania istniejących nierówności płci i innych form nierówności, a także do propagowania i poprawy sytuacji w zakresie równości płci.
Państwa członkowskie powinny wykazać, że z jednej strony cele w zakresie równości płci i równych szans dla wszystkich zostały uwzględnione w szczególnych środkach sektorowych (infrastruktura, mieszkalnictwo, transport, energia, tymczasowe bezpośrednie wsparcie dochodów), a z drugiejstrony - wzięte pod uwagę na etapie opracowywania i wdrażania. Oznacza to, że plan powinien upowszechniać równość płci i równe szanse dla wszystkich we wszystkich obszarach polityki, w szczególności w odniesieniu do praw osób z niepełnosprawnościami do dostępności.
Ponadto państwa członkowskie powinny przedstawić dostarczane dane z podziałem na płeć, zgodnie z art. 33 rozporządzenia finansowego, i wiek, a także - w stosownych przypadkach i w miarę możliwości - z uwzględnieniem niepełnosprawności. Powinny również zaangażować organy zajmujące się równością i niedyskryminacją w opracowanie i realizację planu, na przykład poprzez ich udział w procesie monitorowania realizacji planu. Państwa członkowskie mogą również korzystać z wyników kilku badań dotyczących oceny ex ante wpływu w aspekcie płci 26 , sporządzania budżetu z uwzględnieniem aspektu płci 27 , zamówień publicznych uwzględniających aspekt płci 28 oraz uwzględniania aspektu równości w transporcie 29 .
Ponadto na etapach planowania i wdrażania państwa członkowskie powinny rozważyć zaangażowanie różnych zainteresowanych stron, zwłaszcza kobiet i osób należących do innych grup znajdujących się w trudnej sytuacji, aby zagwarantować, że plan odzwierciedla różne perspektywy.
Aby skutecznie przygotować plany i zapewnić ich sprawne wdrożenie, państwa członkowskie muszą z dużym wyprzedzeniem wskazać organy odpowiedzialne za ich opracowanie i realizację.
Plany muszą zawierać wyjaśnienie, w jaki sposób państwo członkowskie zamierza wdrożyć proponowane środki i inwestycje, ze szczególnym uwzględnieniem ustaleń i harmonogramu monitorowania i realizacji (zob. pkt 4.1 załącznika V do rozporządzenia SCF). Należy w nim uwzględnić wszelkie środki niezbędne do zapewnienia zgodności z przepisami dotyczącymi ochrony interesów finansowych UE.
Państwa członkowskie, zgodnie ze swoimi ramami instytucjonalnymi, prawnymi i finansowymi, muszą ustanowić skuteczny i wydajny system kontroli wewnętrznej, w tym rozdzielność funkcji oraz ustalenia dotyczące sprawozdawczości, nadzoru i monitorowania (zob. pkt 1 załącznika III do rozporządzenia SCF). Obejmuje to:
Państwa członkowskie mogą wyznaczyć kilka organów do realizacji planów (załącznik III do rozporządzenia SCF). Niemniej 18 kwietnia 2023 r. Komisja wydała oświadczenie 30 , w którym uznała, że porozumienie osiągnięte przez współprawodawców w ramach "Załącznika III - Kluczowe wymogi dotyczące systemu kontroli państw członkowskich" do rozporządzenia SCF, dotyczące możliwości wyznaczenia przez państwa członkowskie więcej niż jednego organu, któremu można powierzyć odpowiedzialność za podpisanie deklaracji zarządczych towarzyszących wnioskom o płatność, mogłoby prowadzić do nieefektywności i rozmycia obowiązków, a także do nieporozumień co do roli organów.
Aby realizacja tych planów była skuteczna, należy jasno określić obowiązki. Można wyznaczyć główny organ koordynujący, który ponosiłby ogólną odpowiedzialność za przygotowanie planu i pełnienie funkcji głównego punktu kontaktowego dla Komisji. Organ koordynujący powinien być odpowiedzialny za ogólne wykonanie planu, koordynację z innymi organami w kraju (w tym zapewnienie spójności w wykorzystywaniu innych funduszy UE), monitorowanie postępów w osiąganiu kamieni milowych i wartości docelowych, przedkładanie wszelkich zmian w planie oraz za sprawozdawczość. Aby wyraźnie określić odpowiedzialność za składanie wniosków o płatność w ramach Funduszu, zdecydowanie zaleca się, aby każde państwo członkowskie wyznaczyło tylko jeden organ do podpisywania deklaracji zarządczych towarzyszących wnioskom o płatność. Muszą one również wyznaczyć co najmniej jedną instytucję audytową (zob. załącznik III pkt 5).
Państwa członkowskie mogą zdecydować o wyznaczeniu instytucji zarządzających programami polityki spójności na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 31 (rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów) w celu nadzorowania, koordynowania i wdrażania środków i inwestycji wspieranych z Funduszu. Państwa członkowskie muszą wskazać ten zamiar w swoich planach. Jeżeli takie wyznaczenie zostanie uwzględnione w planach, systemy zarządzania i kontroli obowiązujące dla instytucji zarządzających programami polityki spójności, które zostały notyfikowane Komisji, zostaną uznane za spełniające wymogi rozporządzenia SCF (art. 11 ust. 3 rozporządzenia SCF). W przypadku każdego innego organu należy przeprowadzić formalny proces wyznaczania, aby zapewnić istnienie właściwych systemów zarządzania i kontroli gwarantujących wystarczającą pewność ochrony interesów finansowych UE.
Komisja musi zweryfikować wprowadzone rozwiązania administracyjne i proceduralne, aby zapewnić ich zgodność.
Zgodnie z art. 11 ust. 2 rozporządzenia SCF w swoich planach państwa członkowskie mogą zwrócić się z wnioskiem o przesunięcie do 15 % ich maksymalnych rocznych alokacji finansowych na każdy rok SCF do funduszy objętych zarządzaniem dzielonym na podstawie rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów, z zastrzeżeniem spełnienia określonych warunków.
Należy zauważyć, że (i) zasoby na SCF są przydzielane corocznie (zob. art. 30d ust. 4 dyrektywy 2003/87/WE), a rozporządzenie SCF umożliwia państwom członkowskim przesunięcie 15 % ich rocznej alokacji finansowej, ale nie alokacji na cały okres 2026-2032 w jednej transzy, oraz że (ii) zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wspólnych przepisów zobowiązania budżetowe można zaciągać wyłącznie w okresie od 1 stycznia 2021 r. do 31 grudnia 2027 r. W związku z tym państwa członkowskie nie mogą przesunąć całej kwoty, tj. 15 % ich maksymalnej alokacji finansowej wymienionej w załączniku II do rozporządzenia SCF, w jednej transzy od początku funkcjonowania SCF, ponieważ wartość ta opiera się na łącznej alokacji państw członkowskich w latach 2026-2032.
Państwa członkowskie mogą wnioskować o przesunięcie jedynie do 15 % rocznej alokacji finansowej państwa członkowskiego na lata 2026 i 2027 w drodze zmiany programów na podstawie rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów. Roczne przesunięcia będą realizowane zgodnie z roczną procedurą budżetową. Ponadto wszelkie ustalenia w programach na okres po 2027 r. będą zależały od wieloletnich ram finansowych na okres po 2027 r. Przesunięte zasoby powinny być wykorzystywane zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wspólnych przepisów oraz rozporządzeniem regulującym konkretny fundusz, do którego przekazywane są zasoby z SCF.
Zgodnie z art. 26b rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów przesunięcia z SCF muszą wspierać realizację celów określonych w art. 3 rozporządzenia SCF i być zgodne z kwalifikowalnymi środkami i inwestycjami opisanymi w art. 8 rozporządzenia SCF. Ponadto przesunięte zasoby muszą być wdrażane zgodnie z zasadami funduszu otrzymującego, w szczególności zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wspólnych przepisów i z przepisami dotyczącymi poszczególnych funduszy. W związku z tym państwa członkowskie powinny stosować wspólne wskaźniki lub wskaźniki specyficzne dla programu oraz ustalenia dotyczące płatności przewidziane w rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów lub w rozporządzeniach dotyczących poszczególnych funduszy.
W przypadku zasobów przesuniętych z Funduszu do programów objętych zarządzaniem dzielonym maksymalne kwoty pomocy technicznej w ramach programów objętych zarządzaniem dzielonym wzrosną proporcjonalnie do stałej wartości procentowej pomocy technicznej stosowanej do wyższych kwot po przesunięciach z SCF (zgodnie z art. 36 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów). Maksymalna kwota na obliczenie pomocy technicznej w ramach SCF (2,5 % szacunkowych łącznych kosztów planu społeczno-klimatycznego) zmniejszy się jednak proporcjonalnie do kwoty przesuniętej do funduszy objętych zarządzaniem dzielonym.
ii. Przesunięcia ze Społecznego Funduszu Klimatycznego do InvestEU
Państwa członkowskie mogą włączyć do swoich planów, jako element szacunkowych łącznych kosztów, kwotę wkładu pieniężnego przydzielonego na moduł państw członkowskich w InvestEU na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/523 32 (zgodnie z art. 11 ust. 4 rozporządzenia SCF). Koszty te nie powinny przekraczać 4 % maksymalnej alokacji finansowej na plan. Określone w planie powiązane środki muszą być zgodne z rozporządzeniem SCF.
Państwa członkowskie mają możliwość złożenia wniosku o przesunięcie zasobów przydzielonych w ramach programów objętych zarządzaniem dzielonym do Społecznego Funduszu Klimatycznego, z zastrzeżeniem warunków określonych w rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów (zob. art. 11 ust. 1 rozporządzenia SCF).
Do 5 % początkowej alokacji krajowej środków finansowych na podstawie tego rozporządzenia na okres budżetowy 2021-2027 może zostać przesunięte do dowolnego innego instrumentu UE objętego zarządzaniem bezpośrednim lub pośrednim, wyłącznie na rzecz danego państwa członkowskiego (zob. art. 26 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów). Zastosowanie mają wówczas zasady instrumentu UE, do którego przesuwane są zasoby.
Przepis ten umożliwia państwu członkowskiemu zwiększenie zasobów dostępnych w ramach Społecznego Funduszu Klimatycznego. Państwa członkowskie mogą wnioskować o takie przesunięcia w ramach zmiany programu objętego rozporządzeniem w sprawie wspólnych przepisów. Zgodnie z art. 26 ust. 3 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów na lata 2021-2027 państwa członkowskie powinny uzasadnić wszelkie takie wnioski o przesunięcie pod kątem komplementarności i wpływu, jaki ma zostać osiągnięty. Do wniosków należy dołączyć zmieniony program lub zmienione programy, jak określono w art. 24 tego samego rozporządzenia.
SPORZĄDZANIE I PRZEDKŁADANIE PLANÓW
Zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. d) rozporządzenia SCF państwa członkowskie muszą przedstawić w swoich planach oszacowanie prawdopodobnych skutków wzrostu cen wynikającego z wprowadzenia ETS2 dla gospodarstw domowych, w szczególności dla wskaźników ubóstwa energetycznego i ubóstwa transportowego, a także dla mikroprzedsiębiorstw. Państwa członkowskie muszą przeanalizować te skutki na odpowiednim poziomie podziału terytorialnego określonym przez każde państwo członkowskie, uwzględniając specyfikę krajową i takie elementy, jak dostęp do transportu publicznego i podstawowych usług, oraz wskazując obszary, w których skutki te mogą być najbardziej odczuwalne.
Aby pomóc w szacowaniu wpływu wzrostu cen wynikającego z wprowadzenia ETS2 na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji, zgodnie z art. 6 ust. 6 rozporządzenia SCF, Komisja wyznaczy wspólną wartość jako szacunkową wartość w odniesieniu do ceny emisji dwutlenku węgla wynikającej z wprowadzenia ETS2.
Do celów art. 6 ust. 6 rozporządzenia SCF odsyła się do "zalecanych parametrów na potrzeby sprawozdawczości w zakresie prognoz dotyczących gazów cieplarnianych w 2025 r.", w tym do cen emisji dwutlenku węgla, które zostały udostępnione państwom członkowskim w kontekście rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną. Trajektoria ceny emisji dwutlenku węgla w ramach ETS2 na lata 2027-2030 w niniejszym dokumencie opiera się na zaleceniach przekazanych państwom członkowskim w marcu 2023 r. w kontekście aktualizacji KPEiK ("zalecane parametry modelu ETS2 w kontekście aktualizacji KPEiK"), ale ceny zostały zaktualizowane z cen z 2020 r. do cen z 2023 r. Zgodnie z tym dokumentem w poniższej tabeli 1 przedstawiono trajektorię wspólnej wartości, która ma być stosowana w odniesieniu do ETS2 33 .
Tabela 1
Zharmonizowana trajektoria wspólnej wartości szacunkowej ceny emisji dwutlenku węgla w ramach ETS2
| EUR/tCO2 w cenach z 2023 r. | |
| 2027 | 30 |
| 2028 | 50 |
| 2029 | 55 |
| 2030 | 60 |
| 2031 | 60 |
| 2032 | 60 |
Szacowana na 2030 r. wartość wynosząca 60 EUR za tonę CO2 (w cenach z 2023 r.) jest zgodna z modelowaną ceną w ramach ETS na 2030 r. w scenariuszu MIX dla nowych sektorów objętych ETS, opublikowaną w ocenie skutków przeglądu ETS.
Cena w ramach ETS2 zależy przede wszystkim od wdrożenia środków krajowych w sektorze transportu i sektorze budynków oraz od wdrożenia przepisów UE. Zgodnie z art. 18 ust. 5 rozporządzenia SCF do 15 marca 2029 r. każde państwo członkowskie musi ocenić odpowiedniość swoich planów w świetle faktycznego bezpośredniego wpływu ETS2. Będzie to okazja do przeanalizowania rzeczywistego wpływu ETS2 w odniesieniu do założeń przyjętych w planie przygotowanym w 2025 r.
Państwa członkowskie mogą przeprowadzać analizy wrażliwości, ale główny scenariusz i wyniki podane w planie powinny opierać się na wspólnej wartości.
Nawet jeżeli dane państwo członkowskie stosuje już ceny emisji dwutlenku węgla w sektorze budynków i sektorze transportu drogowego, powinno ono nadal zastosować w swojej analizie wspólną wartość szacunkowej ceny emisji dwutlenku węgla w ramach ETS2. Państwa członkowskie powinny wyjaśnić, w jakim stopniu wpływ ceny emisji dwutlenku węgla w odpowiednich sektorach występuje już przed rozpoczęciem funkcjonowania ETS2 ze względu na krajową cenę emisji dwutlenku węgla. Mogą one uwzględnić analizę skutków, zwłaszcza jeśli taka analiza została już przeprowadzona. Co najważniejsze, państwa członkowskie powinny wyjaśnić poziom cen emisji dwutlenku węgla spodziewany w latach 2026-2032 (z rozróżnieniem na trajektorie krajowego podatku od emisji dwutlenku węgla i wspólną wartość dla ceny w ramach ETS2), ale w miarę możliwości skoncentrować się w analizie na (dodatkowym) wpływie ETS2.
Jeżeli państwo członkowskie złoży wniosek o odstępstwo od ETS2 do 31 grudnia 2030 r. na podstawie art. 30e ust. 3 lit. a) dyrektywy EU ETS, analiza zawarta w jego planie powinna również opierać się na wspólnej wartości szacunkowej ceny emisji dwutlenku węgla w ramach ETS. Nawet jeżeli dane państwo członkowskie spełnia ogólne warunki odstępstwa, dopiero po każdym roku będzie wiadomo, czy odstępstwo ma zastosowanie, w zależności od tego, czy krajowy podatek od emisji dwutlenku węgla danego państwa członkowskiego jest wyższy niż średnia cena rozliczenia aukcji w ramach ETS2 (art. 30e ust. 3 lit. b) dyrektywy EU ETS).
Zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. e) i f) rozporządzenia SCF państwa członkowskie muszą określić w swoich planach odpowiednio następujące informacje analityczne dotyczące grup znajdujących się w trudnej sytuacji:
Państwa członkowskie muszą przedstawić w swoich planach społeczno-klimatycznych oszacowania, identyfikacje i wyjaśnienia, w tym zastosowaną metodykę (zob. sekcja 3 wzoru planów społeczno-klimatycznych w załączniku V do rozporządzenia SCF). Przy identyfikacji grup znajdujących się w trudnej sytuacji państwa członkowskie mogą odnieść się do cech charakterystycznych (np. grupy społecznoekonomicznej, grupy dochodów, rozmieszczenia geograficznego, rodzaju mieszkań) dostępnych na podstawie danych statystycznych, w oparciu o definicje grup znajdujących się w trudnej sytuacji zawarte w art. 2 rozporządzenia SCF.
Państwa członkowskie muszą również określić w swoich planach liczbę gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym i ubóstwem transportowym oraz liczbę mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, do których skierowane są środki i inwestycje, aby oszacować wpływ środków i inwestycji na te grupy (sekcja 3.2 załącznika V do rozporządzenia SCF). W stosownych przypadkach i w miarę możliwości państwa członkowskie powinny przedstawić podział według liczby gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym, gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem transportowym, a także podział według płci właścicieli mikroprzedsiębiorstw, aby umożliwić monitorowanie i ocenę postępów w zakresie równości płci (art. 22 rozporządzenia finansowego) (więcej szczegółowych informacji można znaleźć w rozdziale II pkt 12 niniejszych wytycznych).
Aby zidentyfikować grupy znajdujące się w trudnej sytuacji, państwa członkowskie mogą opierać się na istniejących i opracowanych statystykach i metodach dotyczących grup znajdujących się w trudnej sytuacji oraz korzystać z przepisów UE dotyczących wsparcia osób dotkniętych ubóstwem energetycznym i transportowym, z uwzględnieniem szacowanego wpływu ETS2.
Sprawozdanie z 2023 r. w sprawie dostępu do podstawowych usług w UE 34 pokazuje, że gospodarstwa domowe o niskich i niższych średnich dochodach, w szczególności gospodarstwa domowe zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym 35 , już teraz wydają większą część swoich dochodów na podstawowe usługi, w tym na energię i transport. Napotykają one największe bariery w dostępie do takich usług, zwłaszcza ze względu na problemy związane z przystępnością cenową. Wzrost cen ma zatem większy wpływ na te gospodarstwa domowe. Państwa członkowskie mogą wykorzystać te ustalenia przy określaniu grup znajdujących się w trudnej sytuacji i skupić się w szczególności na gospodarstwach domowych zagrożonych ubóstwem w celu zidentyfikowania i oszacowania liczby gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji oraz określenia celów środków, które ich dotyczą.
Prace nad identyfikacją ubóstwa energetycznego na potrzeby planów powinny być dostosowane do prac nad transpozycją powiązanych przepisów UE. Definicja ubóstwa energetycznego zawarta w art. 2 pkt 1 rozporządzenia SCF jest taka sama jak definicja ubóstwa energetycznego zawarta w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1791 36 (dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej). Oczekuje się, że państwa członkowskie dokonają transpozycji tej dyrektywy do 11 października 2025 r. i przedłożą swoje plany społeczno-klimatyczne do 30 czerwca 2025 r. W związku z tym zaleca się, aby definicja ubóstwa energetycznego stosowana w planach społeczno-klimatycznych była spójna z definicją zawartą w dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej i z jej transpozycją oraz aby w planach społeczno- klimatycznych ten proces był dodatkowo uzasadniony modelowaniem i analizą wpływu ETS2 na gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji.
Zalecenia Komisji dotyczące ubóstwa energetycznego 37 ,38 i towarzyszące im dokumenty robocze służb Komisji 39 ,40 mogą pomóc państwom członkowskim w identyfikacji ubóstwa energetycznego zgodnie ze wskaźnikami, z których mogą korzystać.
Do celów identyfikacji osób fizycznych i gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem transportowym zachęca się państwa członkowskie do uwzględnienia jego różnych wymiarów określonych w art. 2 pkt 12 rozporządzenia SCF.
Dokładniej rzecz ujmując, jeżeli pozwalają na to dostępne dane, państwa członkowskie powinny rozważyć analizę wymiaru "przystępności cenowej" w połączeniu z wymiarami "dostępności" i "osiągalności". Obejmuje to m.in. łączenie informacji o wydatkach i dochodach z geoprzestrzennym rozkładem ludności, położeniem oraz częstością rozmieszczenia przystanków i rozkładów jazdy transportu publicznego, medianą czasu podróży, szczegółowymi informacjami na temat sieci drogowej, posiadaniem na miejscu samochodu, infrastruktury rowerowej oraz bliskości podstawowej działalności społeczno-gospodarczej.
W odniesieniu do ubóstwa transportowego państwa członkowskie mogą zapoznać się z badaniem dotyczącym ubóstwa transportowego, które zawiera definicje, wskaźniki, uwarunkowania i strategie łagodzenia 41 (42 .
Ogólnie rzecz biorąc, państwa członkowskie będą mogły skutecznie ukierunkować środki na gospodarstwa domowe i mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji oraz na sektor transportowy zgodnie z rozporządzeniem SCF tylko wtedy, gdy będą miały dostęp do indywidualnych danych administracyjnych w połączeniu z danymi statystycznymi lub ankietowymi. Spostrzeżenia z analizy statystycznej dotyczącej identyfikacji cech grup znajdujących się w trudnej sytuacji należy przełożyć na konkretne kryteria kwalifikowalności w odniesieniu do środków i inwestycji. W tym celu państwa członkowskie mogą wykorzystać na przykład następujące dane:
Jeżeli państwa członkowskie nie mogą zgromadzić wszystkich niezbędnych informacji i dowodów przedstawionych powyżej, zaleca się, aby zgromadziły jak najwięcej informacji i wykorzystywały je do opracowania kryteriów kwalifiko- walności, aby umożliwić gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji, użytkownikom transportu znajdującym się w trudnej sytuacji i mikroprzedsiębiorstwom znajdującym się w trudnej sytuacji ubieganie się o wsparcie w ramach SCF oraz samodzielne przedstawienie większej liczby dowodów. Kryteria muszą odzwierciedlać potrzebę maksymalnego uproszczenia zasad.
Przy wdrażaniu środków i inwestycji na rzecz grup znajdujących się w trudnej sytuacji państwa członkowskie mogą również korzystać z usług pośredników, takich jak władze lokalne i regionalne, organizacje konsumenckie, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i organizacje pozarządowe, punkty kompleksowej obsługi, pracownicy socjalni, lokalne stowarzyszenia i pośrednicy finansowi. W art. 9 rozporządzenia SCF dodano: "Państwa członkowskie określają niezbędne zabezpieczenia ustawowe i umowne mające zapewnić, aby cała korzyść była przenoszona na gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji, mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji lub użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji".
Niektóre środki i inwestycje kwalifikowalne w ramach SCF wdrażane za pośrednictwem pośredników lub innych podmiotów mają charakter zbiorowy (np. wsparcie udzielane na rzecz transportu publicznego, infrastruktury transportowej lub społeczności energetycznych). W przypadku tych środków indywidualny dowód kwalifikowalności niekoniecznie jest dostępny, ponieważ zakres beneficjentów może być nieco szerszy. W takich przypadkach państwa członkowskie muszą przedstawić dowody na to, że takie środki przyniosą korzyści głównie docelowym grupom znajdującym się w trudnej sytuacji. Państwa członkowskie muszą określić w swoich planach w odniesieniu do każdego z tych środków szacunkową liczbę gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji lub mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, które skorzystają z danego środka (na przykład beneficjentów, którzy mieszkają na danym obszarze). Muszą również wyjaśnić, dlaczego odsetek gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji lub mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji i kwalifikujących się do środka jest znacząco wysoki.
Państwa członkowskie mogą wykorzystywać lokalne dane administracyjne lub dane ankietowe, o ile dane geograficzne są wystarczające. Może to również mieć znaczenie dla wspierania gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji lub mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji za pośrednictwem społeczności energetycznych. W takim przypadku państwa członkowskie musiałyby zagwarantować, że wsparcie udzielane przez wybraną społeczność energetyczną przyniesie korzyści przede wszystkim grupom znajdującym się w trudnej sytuacji (w odniesieniu do ich ogólnych działań lub wybranych projektów, w przypadku których otrzymałyby one specjalne wsparcie). Wsparcie za pośrednictwem społeczności energetycznych można również zapewnić, pomagając gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji lub mikroprzedsiębiorstwom znajdującym się w trudnej sytuacji w bezpośrednim przystąpieniu do tych społeczności, np. poprzez wydawanie bonów 43 .
Ogólnie rzecz biorąc, chociaż grupy, które nie znajdują się w trudnej sytuacji, mogą korzystać ze środków i inwestycji o charakterze zbiorowym, przynoszenie korzyści głównie określonym grupom nie oznacza, że program może bezpośrednio wspierać te grupy za pomocą środków i inwestycji zapewniających im indywidualne korzyści.
Niektóre indywidualne środki i inwestycje zawarte w planach mogą stanowić część szerszych programów, które są skierowane do ogółu ludności. Finansowanie ze Społecznego Funduszu Klimatycznego można jednak wykorzystać wyłącznie do finansowania środków i inwestycji skierowanych do grup znajdujących się w trudnej sytuacji. Państwa członkowskie muszą zidentyfikować odbiorców finansowanych w ramach planu, którzy spełniają kryteria kwalifiko- walności do wsparcia ze Społecznego Funduszu Klimatycznego. Podczas wdrażania programu państwa członkowskie powinny być w stanie śledzić postępy w osiąganiu kamieni milowych i wartości docelowych oraz monitorować realizację programu pod kątem dotarcia do grup docelowych.
Definicja mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji zawarta w art. 2 pkt 11 rozporządzenia SCF odnosi się do wpływu ETS2 w kontekście sektora budynków i sektora transportu drogowego na mikroprzedsiębiorstwa oraz tego, że mikroprzedsiębiorstwa "na potrzeby swojej działalności nie mają środków na renowację zajmowanego przez siebie budynku albo na zakup pojazdów bezemisyjnych i niskoemisyjnych albo na przejście na alternatywne zrównoważone rodzaje transportu, w tym transport publiczny, stosownie do przypadku". W związku z tym w kontekście SCF mikroprzed- siębiorstwo należy uznać za "znajdujące się w trudnej sytuacji" tylko wtedy, gdy jego działalność w znacznym stopniu zależy od zużycia paliwa w budynkach komercyjnych, instytucjonalnych lub mieszkalnych lub w transporcie drogowym 44 oraz jeżeli nie ma ono środków na ograniczenie tego zużycia (ocena w tym zakresie powinna uwzględniać jego zdolność finansową do zakupu pojazdów bezemisyjnych lub niskoemisyjnych i powiązanej infrastruktury, bardziej wydajnych systemów ogrzewania, zdolność do renowacji zajmowanego przez nie budynku albo dostępność alternatywnych rozwiązań, takich jak transport publiczny).
Państwa członkowskie mają swobodę opracowywania środków i inwestycji dla mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji oraz decydowania o skali takiego wsparcia. Niezależnie jednak od tego, czy ukierunkowują one wsparcie z SCF na mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji, zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. e) i d) rozporządzenia SCF, państwa członkowskie muszą przedstawić odpowiednio "oszacowaną liczbę, i identyfikację, gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji" oraz "oszacowanie prawdopodobnych skutków wzrostu cen w wyniku włączenia emisji gazów cieplarnianych z sektora budynków i sektora transportu drogowego w zakres stosowania dyrektywy 2003/87/WE dla [...] mikroprzedsiębiorstw".
Jak wspomniano w rozdziale II pkt 3 niniejszych wytycznych, definicje gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji, do których skierowany jest Fundusz, obejmują gospodarstwa domowe dotknięte ubóstwem energetycznym oraz gospodarstwa domowe i osoby fizyczne dotknięte ubóstwem transportowym, które niekoniecznie "w znacznym stopniu odczuwają wpływ ETS2".
Chociaż zdecydowanie zachęca się państwa członkowskie, aby skoncentrowały swoje wsparcie na przeciwdziałaniu bezpośrednim skutkom ETS2, poniżej przedstawiono kilka przykładów potencjalnych odbiorców, którzy nie odczuwają jego bezpośredniego wpływu. Ci odbiorcy nie kwalifikowaliby się do otrzymywania bezpośredniego wsparcia dochodów z SCF, które powinno być ściśle ukierunkowane na gospodarstwa domowe i użytkowników transportu odczuwających bezpośredni wpływ ETS2 (zgodnie z art. 8 ust. 2 rozporządzenia SCF). Mogą one jednak również kwalifikować się do objęcia środkami strukturalnymi innymi niż bezpośrednie wsparcie dochodów, wymienionymi w art. 8 ust. 1 rozporządzenia SCF, pod warunkiem że zostaną zaklasyfikowane jako gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji lub osoby dotknięte ubóstwem energetycznym lub transportowym.
W art. 6 ust. 1 lit. a) rozporządzenia SCF zobowiązano państwa członkowskie do uwzględnienia w swoich planach wyjaśnienia, w jaki sposób środki i inwestycje skutecznie przyczyniłyby się do osiągnięcia celów Funduszu.
Państwa członkowskie powinny stosować się do sekcji 3.3 załącznika V do rozporządzenia SCF, aby wyjaśnić przewidywany wpływ planowanych środków i inwestycji.
Różni się to od dwuletniego sprawozdania wymaganego od państw członkowskich (art. 24 rozporządzenia SCF), które jest sporządzane z uwzględnieniem wykazu wskaźników zawartego w załączniku IV do rozporządzenia SCF i powinno opierać się na faktycznej realizacji planu.
W ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego Komisja doradza państwom członkowskim w zakresie sporządzania planów. Państwa członkowskie będące beneficjentami otrzymują porady dotyczące sposobu przeprowadzania analizy skutków ETS2, sposobu identyfikacji grup znajdujących się w trudnej sytuacji oraz pozytywnych skutków planowanych środków i inwestycji. W kontekście tworzenia grupy ekspertów ds. zmian klimatu w zakresie wdrażania SCF wszystkim państwom członkowskim zostaną przekazane porady dotyczące metodyki przeprowadzania tych analiz oraz kluczowe wyniki.
Plany powinny opierać się na trzech spójnych elementach, z których każdy dotyczy konkretnych obszarów:
Państwa członkowskie mają swobodę ustalania własnych priorytetów we wszystkich sektorach i wśród grup znajdujących się w trudnej sytuacji, z uwzględnieniem analizy skutków wprowadzenia ETS2 i identyfikacji grup znajdujących się w trudnej sytuacji. W rozporządzeniu SCF nie zobowiązuje się państw członkowskich do uwzględnienia wszystkich obszarów planu. Art. 4 ust. 1 rozporządzenia SCF wymaga jednak, aby każdy plan zawierał spójny zestaw istniejących i nowych środków mających na celu zaradzenie skutkom opłat za emisję gazów cieplarnianych. W związku z tym Komisja oceni, czy plan każdego państwa członkowskiego odpowiednio uwzględnia skutki społeczne ETS2 i związane z nim wyzwania dla grup docelowych. Komisja zachęca państwa członkowskie do priorytetowego traktowania środków i inwestycji, które mają mieć największy wpływ na te grupy, przy jednoczesnym utrzymaniu zrównoważonego podejścia we wszystkich obszarach polityki, zgodnie z krajowymi skutkami ETS2. Na potrzeby tej oceny Komisja weźmie również pod uwagę finansowanie uzupełniające.
W ramach oceny przeprowadzanej na podstawie art. 16 rozporządzenia SCF Komisja dokona przeglądu adekwatności, skuteczności, efektywności i spójności planów w odniesieniu do sytuacji krajowej, a w szczególności ich odpowiedniości do sprostania wyzwaniom wskazanym w analizie przeprowadzonej na podstawie art. 16 ust. 3 rozporządzenia SCF.
Państwa członkowskie muszą również określić oszacowaną liczbę i identyfikację gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, przedstawić wyjaśnienie, w jaki sposób definicje ubóstwa energetycznego i ubóstwa transportowego mają być stosowane na poziomie krajowym oraz przedstawić sprawozdanie uwzględniające tematy ubóstwa energetycznego i transportowego zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. e) i f) rozporządzenia SCF. W związku z tym w planach należy określić spójny i wyważony zestaw środków i inwestycji mających na celu sprostanie głównym wyzwaniom związanym z wprowadzeniem ETS2, z uwzględnieniem specyfiki krajowej.
Komponenty powinny mieć odpowiednią strukturę, obejmującą środki i inwestycje, które wzajemnie się uzupełniają. Komponenty stanowią podstawowe elementy planów, obejmujące powiązane środki i inwestycje, które mają na celu sprostanie konkretnym wyzwaniom w jednym z dwóch sektorów (budynków lub transportu). Te środki i inwestycje powinny stanowić spójny pakiet obejmujący wzajemnie się wzmacniające działania. Zachęca się państwa członkowskie do przedstawienia każdego komponentu oddzielnie, z wyszczególnieniem następujących elementów dla każdego z nich 46 :
Niniejsza sekcja ma na celu przedstawienie ogólnych wytycznych dotyczących rodzaju środków i inwestycji, które mogą zostać uwzględnione w planach, bez wpływu na wynik szczegółowej oceny, która ma zostać przeprowadzona przez Komisję na podstawie projektów planów, które mają zostać przedłożone przez państwa członkowskie.
Plany społeczno-klimatyczne muszą zawierać dokładne uzasadnienie każdego środka i każdej inwestycji, wraz z ich przesłankami, celami i harmonogramem oraz powiązaniami z innymi inicjatywami. Ten poziom szczegółowości ma kluczowe znaczenie dla oceny skuteczności środków i inwestycji.
W przypadku gdy środki i inwestycje mają na celu wspieranie grup znajdujących się w trudnej sytuacji na określonym terytorium lub w określonym regionie (po przeprowadzeniu analizy specyfiki geograficznej wymaganej w sekcji 4.5 załącznika V do rozporządzenia SCF), państwa członkowskie powinny wyraźnie to wskazać w odpowiednim opisie danego środka lub danej inwestycji.
Ponadto w planach należy również wyjaśnić, w jaki sposób każdy środek lub każda inwestycja są zgodne z zasadą "nie czyń poważnych szkód". Wyjaśnienia należy przedstawić poprzez odniesienie do mającego zastosowanie przypadku na podstawie sekcji 2 wytycznych technicznych dotyczących stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF. Zgodnie z niniejszymi wytycznymi państwa członkowskie powinny wypełnić poniższą tabelę, aby wykazać, że każdy środek i każda inwestycja są zgodne z tą zasadą. Środek lub inwestycja może obejmować wiele rodzajów działalności i aktywów. W tabeli należy szczegółowo wskazać, jakie podejście zastosowano w odniesieniu do każdego działania i składnika aktywów w celu wykazania zgodności z zasadą, również gdy zgodność z zasadą opiera się na różnych podejściach.
| Podejście | Zrealizowano |
| Czy istnieją j akieś działania lub aktywa w ramach tego środka lub tej inwestycji dostosowane do jednego lub kilku załączników sektorowych? (Sekcja 2.1 wytycznych technicznych dotyczących stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF) |
Jeżeli tak, należy wymienić kod działalności lub aktywów w odpowiednich wytycznych technicznych dotyczących stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF. Wykaz ten nie może obejmować żadnych wykluczonych działań. Jeżeli nie, należy wskazać to w tym polu. |
| Czy istnieją działania lub aktywa w ramach tego środka lub tej inwestycji, które nie są objęte jednym lub kilkoma załącznikami sektorowymi i nie opierają się na metodach alternatywnych określonych w sekcjach 2.3 i 2.4 wytycznych technicznych dotyczących stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF? (Sekcja 2.2 wytycznych technicznych dotyczących stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF) |
Jeżeli tak, proszę przedstawić poniższą tabelę dla każdego przewidywanego działania lub składnika aktywów, które nie są objęte załącznikami sektorowymi, zgodnie z: "Tabela 1. Lista kontrolna dotycząca oceny zgodności z zasadą »nie czyń poważnych szkód«" zawarta w sekcji 2.2 wytycznych technicznych dotyczących stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF. Wykaz nie może obejmować żadnych wykluczonych działań wymienionych w załącznikach sektorowych. Jeżeli nie, należy wskazać to w tym polu. |
| Czy istnieją działania lub aktywa w ramach tego środka lub tej inwestycji zgodne z unijną systematyką dotyczącą zrównoważonego rozwoju (istotny wkład) i technicznymi kryteriami kwalifikacji dotyczącymi zasady "nie czyń poważnych szkód"? (Sekcja 2.3 wytycznych technicznych dotyczących stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF) |
Jeżeli tak, należy wymienić działania w ramach aktów delegowanych dotyczących tej systematyki. Jeżeli nie, należy wskazać to w tym polu. |
| Czy ten środek lub ta inwestycja jest produktem finansowym wdrażanym w ramach modułu państw członkowskich w InvestEU, zgodnie z sekcją 2.4 wytycznych technicznych dotyczących stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF? | Proszę określić, czy środek lub inwestycja należy do tej kategorii. Jeżeli nie, należy wskazać to w tym polu. |
Zgodnie z wymogami art. 6 ust. 4 rozporządzenia SCF Komisja opublikowała notę podsumowującą dobre praktyki w zakresie środków racjonalnych pod względem kosztów, które mogłyby być finansowane z SCF 47 . Informacje o dobrych praktykach są dostępne w oddzielnej sekcji na stronie internetowej Komisji poświęconej SCF 48 . Ponadto Komisja zapewnia różnym państwom członkowskim wsparcie w opracowywaniu planów za pośrednictwem Instrumentu Wsparcia Technicznego. Jednym z elementów tego Instrumentu jest doradztwo uczestniczącym państwom członkowskim w zakresie odpowiednich środków i inwestycji, które państwa te mogłyby uwzględnić w swoich planach. Kluczowe ustalenia w zakresie projektu Instrumentu Wsparcia Technicznego zostaną udostępnione wszystkim państwom członkowskim.
Art. 8 ust. 1 lit. a) rozporządzenia SCF stanowi, że państwa członkowskie mogą uwzględnić w szacunkowych łącznych kosztach swoich planów środki i inwestycje, które mają na celu:
"a) wspieranie renowacji budynków, w szczególności w przypadku gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji i mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, zajmujących budynki o najgorszej charakterystyce energetycznej, w tym również najemców i osób zajmujących mieszkania socjalne".
Zgodnie z art. 2 pkt 13 rozporządzenia SCF "renowacja budynków" oznacza wszelkiego rodzaju renowację budynków związaną z energią, która ma na celu poprawę charakterystyki energetycznej budynków, taką jak izolacja przegród zewnętrznych, tj. ścian, dachu, podłogi i wymiana okien, oraz instalację systemów technicznych budynku, zgodną z odpowiednimi krajowymi normami bezpieczeństwa. Zachęca się państwa członkowskie, aby podejmowały ambitne działania w zakresie renowacji, np. umożliwiające osiągnięcie co najmniej średniego poziomu gruntowności renowacji zgodnie z zaleceniem Komisji (UE) 2019/786 49 , co pozwoli zapewnić trwałe oddziaływanie ukierunkowane na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji.
Opracowując te środki, zwłaszcza służące skutecznemu ukierunkowaniu i przeznaczeniu zasobów, państwa członkowskie powinny wziąć pod uwagę, że gospodarstwa domowe i mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji zazwyczaj nie mogą sobie pozwolić na to, aby z góry pokryć koszty renowacji. Co prawda koszty te zostałyby im zwrócone w późniejszym terminie, jednak takie gospodarstwa domowe i mikroprzedsiębiorstwa mogą nie dysponować łatwym dostępem do kredytów ani możliwością skorzystania z premii i odliczeń podatkowych, ponieważ płacą odpowiednio minimalny podatek dochodowy lub minimalny podatek od osób prawnych. Proponowane środki i inwestycje należy zatem opracować w taki sposób, aby uwzględniały ograniczone zdolności finansowe lub wiedzę grup znajdujących się w trudnej sytuacji i były dla nich jak najbardziej przyjazne.
Rozwiązania dotyczące sposobu zaspokojenia potrzeb tych grup znajdujących się w trudnej sytuacji omówiono w opublikowanej przez Komisję nocie na temat środków racjonalnych pod względem kosztów 50 oraz w wytycznych do zalecenia Komisji w sprawie ubóstwa energetycznego 51 . Ponadto państwa członkowskie mogłyby powiązać swoje środki finansowe na rzecz poprawy charakterystyki energetycznej i redukcji emisji gazów cieplarnianych podczas renowacji budynków z docelowymi lub osiągniętymi oszczędnościami energii i poprawą efektywności energetycznej (tj. wsparcie może być dostosowywane do osiągniętych oszczędności: większe wsparcie dla większych zysków). Należy w dalszym ciągu promować alternatywne systemy finansowe, które ułatwią realizację inwestycji. Z systemów tych powinny korzystać osoby trzecie z korzyścią dla grup znajdujących się w trudnej sytuacji, będących odbiorcami końcowymi (w tym instrumentów finansowych i gwarancji budżetowych, takich jak pożyczki preferencyjne służące obniżeniu kosztów kapitału pożyczonego na potrzeby programów renowacji zwiększających efektywność energetyczną, a także zwolnień z podatku lub obniżek podatku). Dalsze wskazówki znajdują się w rozdziale II pkt 7 lit. d) niniejszych wytycznych.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. b) rozporządzenia SCF państwa członkowskie mogą uwzględnić w swoich planach środki i inwestycje, które mają na celu:
"b) wspieranie dostępu do przystępnych cenowo energooszczędnych mieszkań, w tym mieszkań socjalnych".
Środki i inwestycje, o których mowa w art. 8 ust. 1 lit. b) rozporządzenia SCF, powinny mieć na celu poprawę dostępu gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji do energooszczędnych budynków, w tym ukierunkowane wsparcie dla projektów mieszkalnictwa socjalnego o bardzo dobrej charakterystyce energetycznej i niższych kosztach dla mieszkańców. Podstawą energooszczędnych zasobów mieszkaniowych są wymagania zawarte w dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej. Środki i inwestycje obejmują w szczególności, ale niewyłącznie budowę nowych mieszkań socjalnych i przystępnych cenowo mieszkań dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji i osób dotkniętych ubóstwem energetycznym, a także zmianę przeznaczenia istniejących budynków niezamieszkanych albo przeznaczonych do ponownego wykorzystania, takich jak budynki biurowe, obiekty przemysłowe lub obiekty publiczne, które można przekształcić w energooszczędne i przystępne cenowo zasoby mieszkaniowe, w tym mieszkania socjalne. Inspiracją mogą być również inicjatywy przewodnie w ramach fali renowacji 52 , takie jak inicjatywa na rzecz przystępnych cenowo mieszkań.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. c) rozporządzenia SCF państwa członkowskie mogą uwzględnić w swoich planach środki i inwestycje, które mają na celu:
"c) przyczynianie się do obniżenia emisyjności - na przykład przez elektryfikację - ogrzewania i chłodzenia budynków oraz gotowania w nich przez zapewnienie dostępu do przystępnych cenowo i energooszczędnych systemów oraz przez integrację wytwarzania energii odnawialnej i magazynowania takiej energii, w tym za pośrednictwem społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej, obywatelskich społeczności energetycznych oraz innych odbiorców aktywnych w celu promowania upowszechniania konsumpcji własnej energii odnawialnej, takiej jak dzielenie się energią oraz partnerski (peer-to-peer) handel energią odnawialną, podłączenia do inteligentnych sieci i sieci ciepłowniczych, co przyczynia się do osiągnięcia oszczędności energii lub zmniejszenia ubóstwa energetycznego".
Elektryfikacja ogrzewania i chłodzenia budynków oraz gotowania w budynkach odnosi się do środków i inwestycji, które mają służyć zmniejszeniu intensywności emisji dwutlenku węgla na potrzeby ogrzewania i chłodzenia oraz gotowania w budynkach. Cel ten można osiągnąć, przechodząc na energię elektryczną jako nośnik energii. Oczekuje się, że środki i inwestycje zmniejszą zużycie paliw kopalnych w wyniku zastępowania technologii opartych na paliwach kopalnych bardziej wydajnymi technologiami opartymi na paliwach niekopalnych, najlepiej energii elektrycznej, korzystając z koszyków energii elektrycznej o coraz niższej emisyjności w państwach członkowskich. W wytycznych 53 do zalecenia Komisji w sprawie ubóstwa energetycznego 54 wyraźnie wskazano, jakie środki strukturalne mogą przeciwdziałać ubóstwu energetycznemu.
Integracja wytwarzania energii odnawialnej i magazynowania takiej energii odnosi się do środków i inwestycji, które zwiększają moc wytwórczą energii odnawialnej, a także, w stosownych przypadkach, zdolność magazynowania energii, w tym przyłączenie do sieci. Inne środki i inwestycje mogłyby obejmować (i) integrację inteligentnych rozwiązań technologicznych w budynkach, takich jak inteligentne liczniki lub infrastruktura ładowania; (ii) promowanie odpowiedzi odbioru; (iii) wspieranie działań prowadzonych przez społeczności energetyczne; oraz (iv) dzielenie się energią wśród odbiorców aktywnych.
"Odbiorca aktywny" i "obywatelska społeczność energetyczna" są wymienione w art. 2 pkt 15 i 16 rozporządzenia SCF, przy czym stosuje się do nich definicje zawarte odpowiednio w art. 2 pkt 8 i art. 2 pkt 11 dyrektywy w sprawie energii elektrycznej 55 . "Społeczność energetyczną działającą w zakresie energii odnawialnej" i "partnerski (peer-to-peer) handel energią odnawialną", o których mowa w art. 2 pkt 17 i 18 rozporządzenia SCF, zdefiniowano w art. 2 pkt 16 i 18 dyrektywy w sprawie energii odnawialnej 56 .
Wsparcie dla społeczności energetycznych można przeznaczyć choćby na zaspokojenie potrzeb energetycznych grup znajdujących się w trudnej sytuacji, na przykład finansując udział w tych społecznościach osób znajdujących się w trudnej sytuacji, projekty społeczności, z których mogą również korzystać grupy znajdujące się w trudnej sytuacji (na przykład dzielenie się energią elektryczną z gospodarstwami domowymi o niskich dochodach lub gospodarstwami domowymi znajdującymi się w trudnej sytuacji) lub bezpośrednio społeczności energetyczne, ale pod warunkiem, że należą do nich gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji. Wsparcie można przeznaczać nie tylko na rozwój nowych zdolności produkcyjnych, ale także na usługi związane z efektywnością energetyczną, podnoszeniem świadomości i budowaniem zdolności.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. d) rozporządzenia SCF państwa członkowskie mogą uwzględnić w swoich planach środki i inwestycje, które mają na celu:
"d) zapewnianie ukierunkowanych, dostępnych i przystępnych cenowo informacji, a także działań w zakresie edukacji, podnoszenia świadomości i udzielania porad dotyczących racjonalnych pod względem kosztów środków i inwestycji, dostępnego wsparcia w dziedzinie renowacji budynków i efektywności energetycznej, a także zrównoważonych i przystępnych cenowo alternatywnych rozwiązań w zakresie mobilności i transportu".
Dobre przykłady środków i inwestycji, które są ukierunkowane na gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji i osoby fizyczne dotknięte ubóstwem energetycznym i transportowym, będące dla tych podmiotów źródłem informacji na temat przystępności cenowej i dostępności energii, można znaleźć w zaleceniu Komisji dotyczącym ubóstwa energetycznego i towarzyszących mu wytycznych 57 oraz w opublikowanej przez Komisję nocie na temat dobrych praktyk w zakresie racjonalnych pod względem kosztów środków i inwestycji 58 . Kampanie informacyjne skierowane do gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji mają swoją specyfikę i powinny wiarygodnymi kanałami docierać bezpośrednio do gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji, na przykład poprzez pracowników pierwszego kontaktu (którzy niekoniecznie muszą zapewniać doradztwo energetyczne, ale mogą kierować osoby w tych gospodarstwach domowych do innych wiarygodnych podmiotów, takich jak punkty kompleksowej obsługi, centra doradztwa dla konsumentów lub infolinie dla konsumentów); muszą być też dostosowane do potrzeb gospodarstwa domowego w zależności od jego podatności.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. e) rozporządzenia SCF państwa członkowskie mogą uwzględnić w swoich planach środki i inwestycje, które mają na celu:
"e) wspieranie podmiotów publicznych i prywatnych, w tym podmiotów oferujących mieszkania socjalne, w szczególności spółdzielni publiczno-prywatnych, w opracowywaniu i zapewnianiu przystępnych cenowo rozwiązań z zakresu efektywności energetycznej oraz odpowiednich instrumentów finansowania zgodnie ze społecznymi celami Funduszu".
Środki i inwestycje, o których mowa w art. 8 ust. 1 lit. e), powinny mieć na celu wspieranie podmiotów publicznych i prywatnych w opracowaniu rozwiązań i mechanizmów finansowania dostosowanych do potrzeb gospodarstw domowych i mikroprzedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, biorąc pod uwagę bardzo ograniczony dostęp tych podmiotów do finansowania komercyjnego inwestycji początkowych. Wykorzystanie instrumentów finansowych (np. pożyczek i gwarancji, ale również bardziej innowacyjnych rozwiązań finansowych) na potrzeby realizacji tych środków może przyczynić się do uruchomienia dodatkowych inwestycji prywatnych i publicznych. Tego typu środki i inwestycje mogą wprowadzać władze lokalne, przedsiębiorstwa usług energetycznych, zakłady użyteczności publicznej, agencje energetyczne i inni pośrednicy, ale odbiorcami końcowymi powinny być zawsze gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji i dotknięte ubóstwem energetycznym oraz mikroprzedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji. Udzielając wsparcia tego typu podmiotom publicznym lub prywatnym, państwo członkowskie będzie musiało wykazać, przedstawiając stosowne dowody zgodnie z art. 9 rozporządzenia SCF, że korzyści zostały przeniesione na odbiorców końcowych.
Aby uzyskać maksymalne efekty środków i inwestycji uwzględnionych w planie, państwa członkowskie mogą wziąć pod uwagę następujące zalecenia w odniesieniu do wszystkich środków i inwestycji związanych z budynkami, o których mowa w sekcjach III pkt 3 lit. a), b), c), d) i e) powyżej (więcej szczegółów można znaleźć np. w opublikowanej przez Komisję nocie na temat dobrych praktyk w zakresie środków racjonalnych pod względem kosztów 59 ):
Art. 8 ust. 1 lit. f) rozporządzenia SCF stanowi, że państwa członkowskie mogą uwzględnić w swoich planach środki i inwestycje, które mają na celu:
"f) zapewnienie dostępu do bezemisyjnych i niskoemisyjnych pojazdów oraz rowerów, przy jednoczesnym zachowaniu neutralności technologicznej, w tym wsparcie finansowe na ich zakup lub zachęty podatkowe do ich zakupu, jak również dostępu do odpowiedniej infrastruktury publicznej i prywatnej, w szczególności w stosownych przypadkach do zakupu bezemisyjnych i niskoemisyjnych pojazdów, infrastruktury służącej do ładowania i do tankowania paliwa oraz rozwoju rynku używanych pojazdów bezemisyjnych; państwa członkowskie dążą do zapewnienia, aby w przypadku gdy pojazdy bezemisyjne stanowią przystępne cenowo i możliwe do wdrożenia rozwiązanie, wsparcie dla takich pojazdów było traktowane w ich planach priorytetowo".
Zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. f) państwa członkowskie są zobowiązane traktować w swoich planach priorytetowo wsparcie ekosystemów pojazdów bezemisyjnych 61 (pojazdów i infrastruktury), jeżeli stanowią one przystępne cenowo i możliwe do wdrożenia rozwiązanie, zarówno w przypadku zakupu nowych pojazdów, jak i zakupu pojazdów na rynku wtórnym. Może to być na przykład zakup bezemisyjnych autobusów/autokarów na potrzeby transportu publicznego lub szkół na obszarach o niskich dochodach, na których występuje niedobór tego typu usług.
W odniesieniu do wsparcia dla mikroprzedsiębiorstw (zgodnie z art. 2 pkt 12 rozporządzenia SCF) można rozważyć dotacje na zakup lub leasing pojazdów bezemisyjnych (np. taksówek, samochodów dostawczych, samochodów ciężarowych, pojazdów specjalnego przeznaczenia lub rowerów towarowych).
Opracowując programy wynajmu lub leasingu pojazdów bezemisyjnych, które to programy są skierowane do grup znajdujących się w trudnej sytuacji, państwa członkowskie powinny uwzględnić takie czynniki, jak poziom dochodów, dostęp do istniejącego transportu publicznego oraz jego dostępność, a także średni czas dojazdu do pracy i odległości. Aby zapobiec potencjalnym negatywnym skutkom dotacji, konieczne jest skuteczne ukierunkowanie tych programów na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji.
Jeżeli państwa członkowskie nie nadają priorytetu pojazdom bezemisyjnym, powinny przedstawić stosowne dowody i uzasadnić, dlaczego pojazdy bezemisyjne nie są rozwiązaniem przystępnym cenowo 62 lub możliwym do wdrożenia, biorąc pod uwagę wpływ systemu ETS2. Państwa członkowskie są również zobowiązane w stosownych przypadkach uwzględnić harmonogram stopniowego zmniejszania wsparcia dla pojazdów niskoemisyjnych (zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. i) rozporządzenia SCF).
Ponadto zachęca się państwa członkowskie, by poprzez zintegrowane planowanie mobilności miejskiej i regionalnej promowały korzystanie z rowerów, rowerów elektrycznych, rowerów towarowych i rozwiązań w zakresie mikromobilności. W tym podejściu za priorytetowy należy uznać rozwój bezpiecznej, bezpośredniej, chronionej i wygodnej infrastruktury rowerowej oraz sieci łączących obszary o niskich dochodach z kluczowymi miejscami docelowymi. Aby wspierać takie inicjatywy, państwa członkowskie mogłyby udzielać dotacji na zakup, wynajem długoterminowy lub leasing rowerów, rowerów elektrycznych lub rowerów towarowych.
Jeżeli grupy znajdujące się w trudnej sytuacji doświadczają takich samych wyzwań związanych z ubóstwem energetycznym i transportowym, należy zbadać rozwiązania międzysektorowe, aby stworzyć synergię między inwestycjami. Państwa członkowskie mogą na przykład łączyć przedsięwzięcia mieszkalnictwa socjalnego lub renowacje budynków z instalowaniem punktów ładowania pojazdów elektrycznych. Tego typu zintegrowane podejście może jednocześnie zaradzić problemowi ubóstwa energetycznego i transportowego, gdyż zapewni przystępną cenowo i dostępną infrastrukturę ładowania pojazdów elektrycznych, a równolegle będzie promować zrównoważone, energooszczędne rozwiązania mieszkaniowe.
Art. 8 ust. 1 lit. g) rozporządzenia SCF stanowi, że państwa członkowskie mogą uwzględnić w swoich planach środki i inwestycje, które mają na celu:
"g) zachęcanie do korzystania z przystępnego cenowo i dostępnego transportu publicznego oraz wspieranie podmiotów prywatnych i publicznych, w tym spółdzielni, w rozwijaniu i zapewnianiu zrównoważonej mobilności na żądanie, usług w zakresie mobilności współdzielonej i opcji aktywnej mobilności".
Państwa członkowskie powinny nadać priorytet transportowi publicznemu, który umożliwia znacznie wydajniejszą i mniej emisyjną mobilność w porównaniu z samochodami prywatnymi.
Aby wspierać zrównoważoną mobilność, o której mowa w sekcji III pkt 3 lit. d), f) i g) powyżej, państwa członkowskie mogą rozważyć następujące zalecenia, które pozwolą zmaksymalizować efekty realizacji środków i inwestycji uwzględnionych w ich planach (więcej szczegółów można znaleźć w opublikowanej przez Komisję nocie na temat dobrych praktyk w zakresie środków racjonalnych pod względem kosztów 63 ):
Bezpośrednie wsparcie dochodów w kontekście Funduszu ma formę rekompensaty, która ma zaradzić konkretnym podatnościom odbiorców takiego wsparcia w związku ze skutkami ETS2, które towarzyszą obniżeniu emisyjności sektora mieszkalnictwa i sektora transportu drogowego.
Art. 8 ust. 2 rozporządzenia SCF stanowi, że państwa członkowskie mogą uwzględnić w swoich planach koszty zapewniania gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji i użytkownikom transportu znajdującym się w trudnej sytuacji bezpośredniego wsparcia dochodów. Bezpośrednie wsparcie dochodów nie jest obowiązkowe. Jeżeli bezpośrednie wsparcie dochodów zostanie uwzględnione w planach, powinno mieć na celu: (i) złagodzenie niekorzystnego wpływu na dochody; (ii) zapewnienie natychmiastowej pomocy stojącym w obliczu ubóstwa energetycznego i transportowego gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji i użytkownikom transportu znajdującym się w trudnej sytuacji; a także (iii) uzupełnienie środków strukturalnych i inwestycji jako środek towarzyszący. Wsparcie takie ogranicza się do bezpośredniego wpływu włączenia emisji gazów cieplarnianych z budynków i transportu drogowego w zakres stosowania dyrektywy 2003/87/WE. W motywie 23 rozporządzenia SCF wskazano, że środki bezpośredniego wsparcia dochodów powinny co do zasady mieć niewielki przewidywalny wpływ na cele środowiskowe i jako takie należy je uznać za zgodne z zasadą "nie czyń poważnych szkód" 64 .
Takie wsparcie:
Zgodnie z zaleceniem Komisji z 2023 r. dotyczącym ubóstwa energetycznego 66 i towarzyszącym mu dokumentem roboczym służb Komisji 67 należy raczej sięgać po długoterminowe środki strukturalne w miejsce bezpośredniego wsparcia dochodów, które jest krótkoterminowe i doraźne. Bezpośrednie wsparcie dochodów należy stosować wyłącznie jako środek tymczasowy, towarzyszący środkom strukturalnym i inwestycjom, stanowiący bezpośrednią odpowiedź na wprowadzenie ETS2 od 2027 r. Zalecenia te są w pełni zgodne z rozporządzeniem SCF, w którym stwierdza się, że bezpośrednie wsparcie dochodów "nie eliminuje podstawowych przyczyn ubóstwa energetycznego i ubóstwa transportowego" (motyw 21 rozporządzenia SCF). Zalecenie dotyczące ubóstwa energetycznego i towarzyszący mu dokument roboczy służb Komisji zawierają przykłady bezpośredniego wsparcia dochodów.
Przykładem bezpośredniego wsparcia dochodów w sektorze transportu może być wsparcie finansowe w formie miesięcznego ryczałtu, ukierunkowane na użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji, których dotyka system ETS2, aby zniwelować wpływ wzrostu kosztów transportu na dochody tych użytkowników.
Programy bezpośredniego wsparcia dochodów należy opracować w taki sposób, aby nie zakłócały generowanych przez ETS2 bodźców cenowych dotyczących ceny emisji dwutlenku węgla. W miarę możliwości powinny to być ukierunkowane płatności ryczałtowe.
Jeśli chodzi o kwalifikowalność wsparcia w postaci taryf socjalnych jako bezpośredniego wsparcia dochodów w ramach SCF, wdrażanie takiego wsparcia musiałoby być zgodne ze wszystkimi przepisami rozporządzenia SCF. Po pierwsze, oznacza to konieczność przestrzegania wszystkich zasad dotyczących bezpośredniego wsparcia dochodów, w szczególności zawężenia wsparcia wyłącznie do wpływu ETS2, oraz stosowania się do zalecenia, zgodnie z którym takie wsparcie nie może tłumić sygnału cenowego płynącego z ETS2. Po drugie, zastosowanie mają wszystkie ogólne przepisy rozporządzenia SCF, łącznie z zasadą dodatkowości, zgodnie z którą wsparcie musi mieć charakter dodatkowy i nie może stanowić powtarzających się krajowych wydatków budżetowych.
Należy dokonać rozróżnienia między opcjonalnym bezpośrednim wsparciem dochodów a środkami strukturalnymi i inwestycjami, które należy uwzględnić w planach zgodnie z art. 8 ust. 1 rozporządzenia SCF. Na potrzeby Funduszu za bezpośrednie wsparcie dochodów nie należy uznawać żadnego środka, który ma w sposób trwały pozytywnie oddziaływać na osiągnięcie neutralności klimatycznej w UE do 2050 r. lub zmniejszenie zależności od paliw kopalnych. Takie oddziaływanie miałoby miejsce w przypadku bonów lub obniżonych taryf z jasno określonymi wymogami klimatycznymi odnośnie do tego, na co można przeznaczyć wsparcie, a także środków wspierających udział w społecznościach energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej.
Na przykład bon, który można wydać wyłącznie na wymianę okien w budynku zajmowanym przez gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji, zostanie uznany za środek strukturalny, a nie bezpośrednie wsparcie dochodów, ponieważ bon ten ma na celu zwiększenie efektywności energetycznej budynku i w ogólnym ujęciu pozytywnie oddziałuje na klimat.
Analogicznie za bezpośrednie wsparcie dochodów nie uznaje się bonu na transport publiczny (np. portfela mobilności) ani ukierunkowanej obniżonej taryfy na transport publiczny, gdyż oba te środki mają zachęcać do korzystania z transportu publicznego, co jest rozwiązaniem czystszym niż korzystanie z prywatnych środków transportu wykorzystujących paliwa kopalne. Aby jednak zmaksymalizować pozytywne trwałe oddziaływanie na klimat, tego typu środkom w zakresie transportu muszą towarzyszyć inne środki strukturalne, których celem jest poprawa infrastruktury i dostępności transportu publicznego.
Bezpośredniego wsparcia dochodów można udzielać za pośrednictwem podmiotów publicznych lub prywatnych, zamiast przyznawać je bezpośrednio gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji lub użytkownikom transportu znajdującym się w trudnej sytuacji. W takim przypadku, zgodnie z art. 9 rozporządzenia SCF, państwa członkowskie muszą wyjaśnić, jakiego rodzaju środki wprowadzą te podmioty, i przedstawić jasne dowody na to, w jaki sposób te środki ostatecznie przyniosą korzyści gospodarstwom domowym znajdującym się w trudnej sytuacji lub użytkownikom transportu znajdującym się w trudnej sytuacji.
Plan powinien zawierać - w odniesieniu do każdego środka bezpośredniego wsparcia dochodów - informacje określone w sekcji 2.2 załącznika V do rozporządzenia SCF:
1. charakter, rodzaj i wielkość wsparcia;
2. szczegółowe informacje na temat rodzajów odbiorców końcowych wsparcia oraz kryteria stosowane do ich identyfikacji;
3. harmonogram zmniejszania bezpośredniego wsparcia dochodów zgodnie z harmonogramem Funduszu, w tym termin zakończenia wsparcia;
4. wyjaśnienie, w jaki sposób wsparcie ma na celu przeciwdziałanie nierówności płci i zwiększanie równości mężczyzn i kobiet, w stosownych przypadkach;
5. opis sposobu wdrażania wsparcia.
Państwa członkowskie mogą uwzględnić w swoich planach działania w zakresie pomocy technicznej niezbędne do zapewnienia skutecznego zarządzania środkami i inwestycjami oraz ich skutecznej realizacji (art. 6 ust. 2 rozporządzenia SCF). Plan może zatem pokrywać koszty działań w zakresie pomocy technicznej, ale jedynie do wysokości 2,5 % szacowanych łącznych kosztów planu (art. 8 ust. 3 rozporządzenia SCF).
Koszty pomocy technicznej, które są kwalifikowalne, obejmują zazwyczaj następujące wydatki: szkolenia, programowanie, wdrażanie, monitorowanie, kontrolę, audyt, ewaluację, wydatki na pomoc administracyjną (w tym wydatki na dodatkowy personel) niezbędne do zarządzania Funduszem i osiągnięcia jego celów. Obejmuje to opracowania, wydatki w zakresie technologii informacyjnej, konsultacje publiczne z zainteresowanymi stronami, działania informacyjne i komunikacyjne (art. 8 ust. 3 rozporządzenia SCF).
Państwa członkowskie muszą określić w swoich planach charakter, rodzaj i wielkość działań w zakresie pomocy technicznej, a także ich odpowiednie szacunkowe koszty (sekcja 2.3 załącznika V do rozporządzenia SCF).
Aby uniknąć ewentualnego podwójnego finansowania działań w zakresie pomocy technicznej między SCF a innymi funduszami, w szczególności funduszami związanymi z polityką spójności, konieczne jest zapewnienie jasnego rozgraniczenia na szczeblu krajowym i regionalnym personelu i środków pomocy technicznej związanych z każdym instrumentem.
W szczególności w odniesieniu do pomocy technicznej za powtarzające się krajowe wydatki budżetowe nie uznaje się kosztów administracyjnych bezpośrednio związanych z realizacją planów, a zatem są to również koszty kwalifikowalne (art. 13 ust. 3 rozporządzenia SCF).
Jeżeli chodzi o harmonogram i kwalifikowalność działań w zakresie pomocy technicznej, obowiązują te same zasady, co w przypadku wszystkich innych środków i inwestycji w ramach planu. SCF może finansować wyłącznie koszty poniesione od 30 czerwca 2024 r. (data rozpoczęcia stosowania rozporządzenia SCF, zgodnie z art. 29).
Państwa członkowskie muszą określić w swoich planach, które kamienie milowe i wartości docelowe są związane z działaniami w zakresie pomocy technicznej.
Elementy planu powinny być powiązane z ograniczoną, ale istotną liczbą kamieni milowych i wartości docelowych, które stanowią kluczowe etapy realizacji planu. Kamienie milowe i wartości docelowe są wskaźnikami postępu w realizacji danego środka lub inwestycji. Należy dokonać następującego rozróżnienia:
Mierzenie postępów kamieniami milowych i wartościami docelowymi czasem wymaga ustalenia poziomu bazowego odzwierciedlającego ilościowy lub jakościowy stan zmiennej lub wskaźnika służących do pomiaru postępów przed wdrożeniem danego środka lub inwestycji. Poziom bazowy może być stanem w momencie bezpośrednio poprzedzającym interwencję lub w momencie przedłożenia planu lub może opierać się na ekstrapolacji aktualnych trendów.
Środki należy w stosownych przypadkach monitorować za pomocą kamieni milowych i wartości docelowych. Środek strukturalny powinien w miarę możliwości odpowiadać jednemu kamieniowi milowemu, który odzwierciedla końcowy etap realizacji tego środka (np. wejście w życie danego aktu prawnego). Kamienie milowe powinny być jasno określone i w stosownych przypadkach należy w nich uwzględnić proste wymogi prawne.
Inwestycje należy monitorować głównie za pomocą wartości docelowych (a w stosownych przypadkach również kamieni milowych), których osiągnięcie można zmierzyć wskaźnikami produktu i wskaźnikami rezultatu. W załączniku IV do rozporządzenia SCF określono odpowiednie wspólne wskaźniki w odniesieniu do wszystkich trzech obszarów; wskaźniki te mogą określać, czy osiągnięto daną wartość docelową. Jeżeli plan państwa członkowskiego nie zawiera żadnego środka ani inwestycji, które przyczyniają się do realizacji niektórych wskaźników zaproponowanych w załączniku IV, państwo członkowskie może w trosce o efektywność korzystać z dodatkowych wskaźników, nadając priorytet tym wskaźnikom, które wykorzystywano w ramach innych funduszy, programów i instrumentów UE, takich jak programy polityki spójności na podstawie rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów lub rozporządzenia w sprawie RRF. Jeżeli będzie to możliwe i właściwe, w odniesieniu do podobnych rodzajów inwestycji należy stosować te same wskaźniki.
Kamienie milowe i wartości docelowe należy opracować w taki sposób, aby monitorować postępy inwestycji w trakcie ich cyklu życia i w ten sposób zapewnić, aby zostały osiągnięte cele każdego komponentu. Postęp realizacji inwestycji przewidzianych planem należy zazwyczaj monitorować za pomocą trzech rodzajów kamieni milowych lub wartości docelowych:
W przypadku środków i inwestycji na mniejszą skalę należy raczej wybierać jeden kamień milowy lub wartość docelową, które odzwierciedlają końcowy etap lub wynik. Całkowita liczba kamieni milowych i wartości docelowych powinna być proporcjonalna do wielkości alokacji i spójna w odniesieniu do wszystkich inwestycji w planie.
Państwa członkowskie powinny opracowywać odpowiednie kamienie milowe i wartości docelowe zgodnie ze wzorem przedstawionym w sekcji 2.1 pkt (iv) lub w sekcji 2.2 pkt (iii) załącznika V do rozporządzenia SCF. Zachęca się państwa członkowskie, aby posługiwały się wskaźnikami określonymi w załączniku IV do rozporządzenia SCF.
Jeżeli państwa członkowskie wybierają kamienie milowe lub wartości docelowe, których nie uwzględniono we wskaźnikach określonych w załączniku IV, państwa te powinny kierować się następującymi najlepszymi praktykami dotyczącymi opracowania kamieni milowych i wartości docelowych:
Jeżeli środki i inwestycje mają być realizowane na szczeblu regionalnym i lokalnym, należy to wskazać w opisie kamienia milowego lub wartości docelowej.
Komisja i państwo członkowskie omówią kamienie milowe i wartości docelowe na podstawie planu przedłożonego przez właściwe państwo członkowskie, aby uzgodnić, które kamienie milowe i wartości docelowe należy uwzględnić w decyzjach wykonawczych Komisji w sprawie zatwierdzenia planów zgodnie z art. 17 rozporządzenia SCF.
Każde państwo członkowskie musi wnieść wkład w wysokości co najmniej 25 % szacunkowych łącznych kosztów swojego planu. Zgodnie z art. 10 i 14 rozporządzenia SCF oraz załącznikami I i II do tego rozporządzenia wkład SCF w plan społeczno-klimatyczny każdego państwa członkowskiego nie może przekraczać maksymalnej alokacji finansowej w ramach Funduszu dla tego państwa członkowskiego.
Wkład krajowy musi pochodzić wyłącznie ze źródeł publicznych, które obejmują środki z budżetów regionalnych lub lokalnych. Mogą to też być zasoby pozyskane przez budżety krajowe, regionalne lub lokalne w wyniku emisji obligacji lub innych instrumentów dłużnych. Zgodnie z art. 15 rozporządzenia SCF wkład krajowy nie może jednak obejmować żadnych prywatnych źródeł finansowania.
Zaleca się, aby wkład krajowy był rozdzielany proporcjonalnie na komponenty planu. Zapewniłoby to ciągłe postępy i osiągnięcie w miarę upływu czasu kamieni milowych i wartości docelowych we wszystkich właściwych obszarach. W każdym przypadku należy zgodnie z sekcją 2.1 pkt (v) załącznika V do rozporządzenia SCF wyraźnie wskazać wkład krajowy państwa członkowskiego w odniesieniu do każdego komponentu oraz w odniesieniu do środków i inwestycji.
Państwa członkowskie powinny przedstawić szacunkowe koszty środków i inwestycji zawartych w ich planach, biorąc pod uwagę między innymi następujące kryteria oceny adekwatności planów przez Komisję, które to kryteria wymieniono w art. 16 ust. 3 lit. c) pkt (i) rozporządzenia SCF:
Przedkładając szacunkowe koszty planów, państwo członkowskie powinno wziąć pod uwagę również następujące aspekty:
Komisja będzie również dążyła do ścisłej współpracy z państwami członkowskimi w celu zapewnienia odpowiedniej ochrony interesów finansowych UE. Wymaga to mechanizmu kontroli i audytu, aby przeciwdziałać nieprawidłowościom.
Państwa członkowskie powinny przedstawić w odpowiednim dokumencie potwierdzającym wystarczająco szczegółowe informacje o szacowanych kosztach w odniesieniu do każdego środka lub każdej inwestycji, a także ująć każdy składnik w osobnej tabeli, z podziałem na poszczególne środki i inwestycje zawarte w danym komponencie. W każdej z tych trzech tabel należy wskazać również stosowny okres i zestawienie łącznych kosztów każdego środka i każdej inwestycji w danym roku. Państwa członkowskie powinny w tym celu korzystać ze stosownego wzoru załączonego do niniejszych wytycznych (zob. sekcje 2.1, 2.2 i 2.3 załącznika V do rozporządzenia SCF). W każdej tabeli państwa członkowskie powinny również wskazać:
Państwa członkowskie powinny zamieścić następujące informacje w swoich planach i dokumentach potwierdzających:
Państwa członkowskie powinny przedstawić szacunkowe łączne koszty z wyłączeniem podatku od wartości dodanej (VAT), aby umożliwić porównywalność tych planów (motyw 26 rozporządzenia SCF).
Co do zasady Fundusz powinien finansować wyłącznie koszty, które mają charakter jednorazowy i przypadają w okresie funkcjonowania Funduszu. Art. 13 ust. 2 rozporządzenia SCF stanowi, że z wyjątkiem należycie uzasadnionych przypadków wsparcie w ramach Funduszu nie powinno zastępować powtarzających się krajowych wydatków budżetowych. W świetle art. 13 ust. 3 rozporządzenia SCF kosztów administracyjnych bezpośrednio związanych z realizacją planu nie uznaje się za powtarzające się krajowe wydatki budżetowe w części planu, która dotyczy pomocy technicznej.
W należycie uzasadnionych przypadkach regularne koszty operacyjne można finansować w zakresie, w jakim (i) przyniosą długoterminowe skutki zgodne z celami Funduszu; (ii) ich finansowanie będzie kontynuowane po zamknięciu Funduszu; oraz (iii) ich negatywny wpływ na saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych ma charakter tymczasowy. Główne kryteria, które należy uwzględnić, są następujące: (i) czy koszt stanowi integralną część środka lub inwestycji; oraz (ii) czy ten środek lub inwestycja przyczynia się do spełnienia kryteriów oceny. Dotyczy to zarówno wydatków administracyjnych, takich jak koszty personelu, jak i kosztów operacyjnych.
Na przykład do wsparcia w ramach Funduszu nie kwalifikują się powtarzające się koszty utrzymania infrastruktury, ale w każdym indywidualnym przypadku za kwalifikowalne należałoby uznać inwestycje w modernizację, w tym gruntowne lub zaległe prace konserwacyjne. Ponadto można by było pokryć koszty operacyjne, aby ułatwić korzystanie z nowych usług w zakresie mobilności współdzielonej lub usług transportowych na żądanie na obszarach wiejskich w początkowej fazie zwiększania popytu, kiedy to z SCF można by było przez ograniczony czas finansować nie tylko koszty uruchomienia usług, ale również ich koszty bieżące. We wszystkich przypadkach kwalifikowalność środka lub inwestycji zależy od tego, do jakiego stopnia są one ukierunkowane na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji, które w każdym osobnym przypadku kwalifikują się do uzyskania wsparcia z SCF.
Państwa członkowskie ponoszą główną odpowiedzialność za unikanie podwójnego finansowania w ramach SCF i innych funduszy UE, mają więc obowiązek zweryfikowania braku podwójnego finansowania przed złożeniem swoich planów (na podstawie art. 13 i 21 rozporządzenia SCF). Ze względu na oparty na wynikach charakter finansowania z SCF konieczne jest wyraźne rozgraniczenie ex ante działań i projektów finansowanych w ramach SCF od działań i projektów finansowanych w ramach innych funduszy i programów UE.
Państwa członkowskie powinny:
Oprócz warunków przedstawionych powyżej podejście to musi być zgodne z przepisami odpowiedniego innego instrumentu finansowania UE oraz z zasadami pomocy państwa, w tym z przepisami dotyczącymi kumulacji pomocy. Państwa członkowskie muszą wprowadzić szczegółowe procedury weryfikacji zarządczych, aby zapobiegać podwójnemu finansowaniu na etapie realizacji.
Procedury te należy włączyć do systemu kontroli wewnętrznej państwa członkowskiego (zob. załącznik III do rozporządzenia SCF). Zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. o) rozporządzenia SCF wymaga się od państw członkowskich, aby zgodnie z sekcją 4.6 załącznika V do tego rozporządzenia wskazały w swoich planach przyjęte uzgodnienia mające na celu unikanie podwójnego finansowania oraz ochronę interesów UE. Ważne jest, aby w tych ustaleniach wziąć pod uwagę wszystkie istotne źródła danych, rozdzielić w sposób usystematyzowany strumienie finansowania oraz wdrożyć kontrole krzyżowe w trakcie realizacji projektu, aby w ten sposób wykluczyć możliwość podwójnego finansowania. Takie systemy kontroli wewnętrznej muszą być zatem wystarczająco rzetelne, aby chronić interesy finansowe UE, a w szczególności zapobiegać nadużyciom finansowym, korupcji i konfliktom interesów, a także wykrywać je, zgłaszać i usuwać.
Systemy kontroli wewnętrznej państw członkowskich mają prowadzić odpowiednie i niezależne audyty systemów i operacji zgodnie z przyjętymi na poziomie międzynarodowym standardami audytu, które należy również opisać zgodnie z sekcją 4.6 załącznika V i pkt 5 załącznika III do rozporządzenia SCF. Obejmuje to między innymi:
Zgodnie z art. 10 ust. 1 akapit trzeci rozporządzenia SCF oraz ostatnią kolumną tabeli znajdującej się w załączniku II do tego rozporządzenia, jeżeli uruchomienie ETS2 zostanie odroczone o jeden rok na podstawie art. 30k dyrektywy EU ETS, maksymalna alokacja finansowa dla każdego państwa członkowskiego w ramach Funduszu byłaby niższa niż odnośna alokacja w przypadku uruchomienia systemu handlu emisjami w 2027 r. Zgodnie z załącznikiem V do rozporządzenia SCF, w którym wskazano wzór planu, i jak wyjaśniono w motywie 28 tego rozporządzenia: "[a]by zwiększyć skuteczność planowania, państwa członkowskie powinny wskazać w swoich planach konsekwencje odroczenia systemu handlu uprawnieniami do emisji ustanowionego zgodnie z rozdziałem IVa dyrektywy 2003/87/WE, na mocy art. 30k tej dyrektywy. W tym celu należy dokładnie rozróżnić wszystkie istotne informacje, które mają zostać zawarte w planie, poprzez rozdzielenie ich na dwa scenariusze, mianowicie poprzez opis i ilościowe określenie niezbędnych dostosowań środków, inwestycji, kamieni milowych, wartości docelowych, kwoty wkładu krajowego oraz wszelkich innych istotnych elementów planu". Informacje te należy przedłożyć zgodnie ze wzorem planu przedstawionym w załączniku V.
Powodzenie SCF i wszystkich inicjatyw Europejskiego Zielonego Ładu w decydującym stopniu zależy od uczestnictwa i zaangażowania odpowiednich zainteresowanych stron na etapie projektowania i realizacji. Zasadnicze znaczenie przy opracowywaniu i realizacji tych planów ma podejście oparte na inkluzywnym partnerstwie, które wnosi różne perspektywy i wiedzę ekspercką podczas podejmowaniu decyzji politycznych. Zachęca się państwa członkowskie, aby rozważyły wprowadzenie przykładów dobrych praktyk dotyczących konsultacji publicznych w sprawie planów, które to praktyki Komisja opublikowała zgodnie z art. 5 ust. 4 rozporządzenia SCF 68 .
W art. 5 ust. 1 rozporządzenia SCF wymieniono różne rodzaje zainteresowanych stron, z którymi należy przeprowadzić konsultacje na etapie opracowywania planów:
Zachęca się państwa członkowskie, aby zagwarantowały pełne zaangażowanie tych zainteresowanych stron oraz korzystały z ich kompetencji i wiedzy eksperckiej na temat m.in. tworzenia zestawień ubóstwa energetycznego i transportowego, ukierunkowania na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji lub określania potrzeb inwestycyjnych w ramach celów polityki Funduszu.
Aby wykorzystać zdobyte doświadczenia, zaleca się włączać organy odpowiedzialne za wdrażanie funduszy polityki spójności oraz planów odbudowy i zwiększania odporności w opracowywanie planów społeczno-klimatycznych i konsultacje publiczne dotyczące tych planów, nawet jeśli podmioty te nie są głównym podmiotem koordynującym ogólną realizację planów. Kluczowe znaczenie będzie miało zaangażowanie w opracowywanie i konsultowanie planów władz lokalnych i regionalnych, zwłaszcza w odniesieniu do środków i inwestycji regionalnych i lokalnych proponowanych w planach.
W rozporządzeniu SCF przewidziano też zaangażowanie innych zainteresowanych stron oprócz stron, o których mowa w art. 5 ust. 1. Mogą to być instytucje badawcze i innowacyjne, partnerzy w zakresie środowiska naturalnego i organizacje pozarządowe. Aby promować równość płci i w planach uwzględnić zagadnienia równości, zasadnicze znaczenie ma też to, aby w konsultacjach zapewniona była odpowiednia reprezentacja ekspertów, takich jak organy i organizacje zajmujące się równością i przeciwdziałaniem dyskryminacji, które reprezentują interesy kobiet, osób z niepełnosprawnościami, organizacji młodzieżowych 69 , osób ze środowisk migracyjnych, osób samotnie wychowujących dzieci, osób starszych.
Ponadto w planach należy zwrócić szczególną uwagę na grupy znajdujące się w trudnej sytuacji, w tym osoby z niepełnos- prawnościami, a także dzieci, samotne osoby starsze, mniejszości etniczne, marginalizowane społeczności, obywateli państw trzecich i osoby ze środowisk migracyjnych, które są bardziej zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym.
Jeżeli zainteresowane strony nie są zorganizowane w sposób umożliwiający im wniesienie znaczącego wkładu, władze powinny udzielić wsparcia organom publicznym i organizacjom pozarządowym, które pomagałyby takim zainteresowanym stronom zorganizować się, a także czuwałyby nad tym, aby interesy tych stron były w pełni reprezentowane i uwzględnione w planach.
Konsultacje publiczne należy prowadzić zgodnie z art. 10 rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną. Konsultacje publiczne powinny być zgodne z krajowymi ramami prawnymi i należy w nich uwzględnić kluczowe aspekty europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych 70 . Pozycje te nakładają na państwa członkowskie obowiązek ułatwienia wczesnego, skutecznego i opartego na jasnych zasadach udziału społeczeństwa, a także ustanowienia rozsądnych ram czasowych zapewniających społeczeństwu wystarczająco dużo czasu na uzyskanie informacji, zaangażowanie się i wyrażenie opinii.
Rozporządzenie SCF (art. 5 i motyw 18) ustanawia obowiązek przeprowadzenia (nowych) konsultacji społecznych, których przedmiotem jest całość planu społeczno-klimatycznego (choć na wstępnym etapie). Należy wskazać i podsumować przeprowadzone już konsultacje publiczne dotyczące istniejących środków, które mają zostać uwzględnione w planie.
Państwa członkowskie są zobowiązane przedstawić podsumowanie procesu konsultacji prowadzonych zgodnie z krajowymi ramami prawnymi na etapie opracowania planu oraz opisać, w jaki sposób uwzględniono i odzwierciedlono w planie wkład zainteresowanych stron (art. 5 ust. 2 rozporządzenia SCF). W podsumowaniu należy wymienić zainteresowane strony, z którymi przeprowadzono konsultacje, wskazać rodzaj metody konsultacji (konferencyjne, dwustronne, trójstronne itp.), harmonogram działań informacyjnych oraz określić, czy przeprowadzono konsultacje z zainteresowanymi stronami wyłącznie na temat konkretnych komponentów, czy też miały miejsce ogólne konsultacje w sprawie kompleksowego projektu planu lub oddzielne konsultacje dotyczące wszystkich aspektów planu. Zgodnie z tymi samymi założeniami państwa członkowskie powinny w miarę możliwości wyjaśnić przewidziane kroki, które mają na celu zaangażowanie odpowiednich zainteresowanych stron i konsultacje z nimi na etapie realizacji planów.
Jeżeli do planów wprowadza się zmiany inne niż drobne korekty, państwa członkowskie powinny - zgodnie z art. 5, 16 i art. 18 ust. 2 rozporządzenia SCF - zorganizować konsultacje publiczne dotyczące środków lub inwestycji, w których wprowadzono takie zmiany. W motywie 18 stwierdza się również, co następuje: "[k]onsultacje publiczne z zainteresowanymi stronami powinny odbywać się za każdym razem, gdy Komisja jest zobowiązana do oceny planu".
Każde państwo członkowskie powinno przedłożyć Komisji plan społeczno-klimatyczny, aby móc uzyskać wsparcie finansowe w ramach Funduszu na środki i inwestycje uwzględnione w tym planie. Zgodnie z motywem 17 rozporządzenia SCF państwa członkowskie powinny przedłożyć swoje plany do 30 czerwca 2025 r.
Komisja uruchomi jednolitą platformę elektroniczną, obsługującą składanie i monitorowanie planów, w ramach której można też będzie składać odnośne wnioski o płatność.
Plan należy opracować w ścisłej współpracy z Komisją, a zgodnie z wymogami art. 6 ust. 7 rozporządzenia SCF plan musi być zgodny ze wzorem określonym w załączniku V do tego rozporządzenia. Państwa członkowskie powinny jak najwcześniej nawiązać współpracę z Komisją na etapie opracowywania planów, jeszcze przed ich zaplanowanym formalnym przedłożeniem. Zanim plan zostanie formalnie przedłożony, państwa członkowskie mogą konsultować różne aspekty planu z Komisją. Nieformalne konsultacje mogą dać możliwość rozpoznania i rozstrzygnięcia wszelkich ewentualnych problemów jeszcze przed przedłożeniem planu, co ułatwi Komisji jego szybką ocenę i przyjęcie. Ponadto, aby w jak największym stopniu usprawnić ten proces wspólnie z odpowiednimi zainteresowanymi stronami, Komisja będzie zabiegać o aktywne zaangażowanie każdego państwa członkowskiego przed przedłożeniem planu.
Komisja bez zbędnej zwłoki, jednocześnie i na równych warunkach przekaże Parlamentowi Europejskiemu i Radzie plany przedłożone przez państwa członkowskie i decyzje w sprawie oceny podawane do wiadomości publicznej przez Komisję (art. 25 rozporządzenia SCF).
Państwa członkowskie są zobowiązane udostępnić i aktualizować następujące dane na jednej stronie internetowej (która może być już dostępna) w formatach, które są otwarte i nadają się do odczytu maszynowego. Umożliwia to sortowanie, przeszukiwanie, tworzenie wyciągów, porównywanie i ponowne wykorzystanie danych (art. 23 ust. 1 w związku z art. 21 ust. 2 lit. d) pkt (i), (ii) oraz (iv) rozporządzenia SCF):
Informacji, o których mowa w dwóch pierwszych punktach powyżej, nie należy publikować, jeżeli dotyczą szczególnych wyjątków:
Na specjalnej stronie internetowej, którą należy uruchomić jak najszybciej, każde państwo członkowskie powinno opublikować również projekty swoich planów i plany w wersji ostatecznej wraz z załącznikami, decyzję wykonawczą Komisji zatwierdzającą plan, decyzje wykonawcze Komisji w sprawie zmian w planie, decyzje Komisji o wypłacie środków, umowy między Komisją a państwem członkowskim stanowiące indywidualne zobowiązania prawne oraz wszelkie powiadomienia o drobnych korektach planu. Państwa członkowskie powinny na bieżąco aktualizować te specjalne strony internetowe, publikując na nich wszelkie nowe istotne dokumenty. Zgodnie z art. 24 ust. 1 rozporządzenia SCF państwa członkowskie powinny również co dwa lata publikować na tych specjalnych stronach internetowych swoje sprawozdania (w ramach zintegrowanego krajowego sprawozdania z postępów w dziedzinie energii i klimatu) oraz sprawozdania z ewaluacji i sprawozdania z ewaluacji wdrażania Funduszu ex post, przedstawione przez Komisję na podstawie art. 27 rozporządzenia SCF.
Państwa członkowskie są też zobowiązane informować odbiorców wsparcia z Funduszu o pochodzeniu tego wsparcia, również wtedy, gdy jego udzielanie odbywa się przez pośredników. Informacje przekazywane odbiorcom powinny obejmować symbol UE i odpowiednią informację w brzmieniu "sfinansowano przez Unię Europejską - Społeczny Fundusz Klimatyczny", które umieszcza się na przeznaczonych dla odbiorców dokumentach i materiałach informacyjnych związanych z realizacją danego środka (art. 23 ust. 2 rozporządzenia SCF) 71 .
Odbiorcy Funduszu są również zobowiązani zapewnić widoczność finansowania unijnego, w szczególności podczas promowania działań i ich rezultatów, przedstawiając w skuteczny sposób spójne i proporcjonalne informacje skierowane do różnych grup odbiorców, w tym do mediów i opinii publicznej. Obowiązek ten nie ma zastosowania, gdy ze wsparcia korzystają osoby fizyczne lub gdy istnieje ryzyko podania do wiadomości publicznej szczególnie chronionych informacji handlowych (art. 23 ust. 2 rozporządzenia SCF).
Przedkładając swoje plany, państwa członkowskie powinny (sekcja 4.7 załącznika V do rozporządzenia SCF):
Aby uprościć ten proces, zachęca się państwa członkowskie, aby stosowały się do minimalnych wymogów w zakresie komunikacji, które wskazano w rozporządzeniu w sprawie wspólnych przepisów. W związku z tym państwa członkowskie powinny uwzględnić w swojej strategii komunikacyjnej następujące elementy:
Komisja zrealizuje również działania informacyjne i komunikacyjne związane z Funduszem i uzyskanymi rezultatami. W stosownych przypadkach i za zgodą organów krajowych działania te mogą obejmować wspólne działania komunikacyjne z organami krajowymi oraz przedstawicielstwami Parlamentu Europejskiego i Komisji w danym państwie członkowskim (art. 23 ust. 3 rozporządzenia SCF). Komisja opublikowała stronę internetową poświęconą Społecznemu Funduszowi Klimatycznemu 72 . Strona ta zawiera ogólne informacje na temat Funduszu, wykaz organów państw członkowskich odpowiedzialnych za opracowanie planów, podsekcję poświęconą dobrym praktykom w zakresie środków, które potencjalnie mogą kwalifikować się do finansowania z SCF, a także wytyczne dotyczące prowadzenia merytorycznych konsultacji publicznych dotyczących planów. Komisja będzie regularnie dokonywać przeglądu tej specjalnej strony internetowej zawierającej wszystkie istotne informacje publiczne.
Jeżeli plan, w tym odpowiednie kamienie milowe i wartości docelowe, nie jest już wykonalny lub musi zostać znacząco skorygowany, w całości albo w części, przez państwo członkowskie z przyczyn obiektywnych, państwo członkowskie może przedłożyć Komisji zmieniony plan, uwzględniwszy w nim konieczne i należycie uzasadnione zmiany (art. 18 ust. 1 rozporządzenia SCF). Wniosek taki można złożyć w szczególności z uwagi na faktyczny bezpośredni wpływ ETS2.
Obiektywne okoliczności mogą sprawić, że realizacja danego środka lub inwestycji nie będzie już wykonalna przy szacowanym poziomie kosztów lub efektywności, lub może doprowadzić do znalezienia lepszego rozwiązania, które w większym stopniu przyczyni się do osiągnięcia tych samych celów rozporządzenia SCF. W takich przypadkach państwa członkowskie będą musiały przedstawić obiektywne czynniki, które stanowią podstawę nieoczekiwanej nieskuteczności wdrożenia pierwotnego środka lub inwestycji zgodnie z pierwotnym planem oraz wykazać, że proponowane rozwiązanie alternatywne jest lepiej dostosowane do osiągnięcia zamierzonych celów tego środka. Na przykład państwa członkowskie mogą przedstawić dowody na to, że alternatywny środek lub inwestycja są bardziej opłacalne lub lepiej sprzyjają osiągnięciu celów politycznych danego środka lub inwestycji.
Obiektywne przyczyny mogą obejmować między innymi następujące przykłady:
Zmiany nie powinny obniżać poziomu ambicji i spodziewanego wpływu planu, który musi nadal spełniać kryteria oceny określone w rozporządzeniu SCF. Państwa członkowskie powinny wyraźnie wykazać, że poziom ambicji i spodziewany wpływ planu zostaną utrzymane i zostaną spełnione wymogi określone w art. 16.
Gdy państwa członkowskie powołują się na art. 18, są one odpowiedzialne za odpowiednie uzasadnienie proponowanych zmian oraz mogą wybrać rodzaj dowodów i informacji, które chcą przedstawić na poparcie swoich argumentów. O poziomie informacji, które należy przedstawić, decyduje rodzaj i charakter zmian oraz przywołane obiektywne okoliczności. Przykładowo państwa członkowskie nie muszą dostarczać dowodów na wystąpienie powszechnie znanych okoliczności, ale powinny przedstawić szczegółowe informacje na temat wpływu tych zdarzeń na ich środki i inwestycje lub na konkretne kamienie milowe i wartości docelowe.
Komisja powinna ponownie ocenić zmieniony plan w świetle tych samych kryteriów oceny, które przewidziano w art. 16 (art. 18 ust. 2 i 3 rozporządzenia SCF). Jeżeli Komisja oceni zmieniony plan pozytywnie, przyjmie decyzję zawierającą uzasadnienie swojej pozytywnej oceny zgodnie z art. 17 ust. 1 rozporządzenia SCF w formie nowej decyzji wykonawczej Komisji w terminie trzech miesięcy od daty przedłożenia zmienionego planu przez dane państwo członkowskie. W przypadku zmian, które nie są "drobne" (zob. rozdział III pkt 14 lit. b) niniejszych wytycznych), państwo członkowskie powinno zgodnie z art. 5, 16 i art. 18 ust. 2 rozporządzenia SCF zorganizować konsultacje publiczne dotyczące zmienionego planu 73 .
Aby uniknąć nadmiernych obciążeń administracyjnych, państwa członkowskie mają możliwość dokonywania drobnych korekt lub korygowania błędów pisarskich w planach poprzez powiadomienie Komisji o tych zmianach (motyw 19 rozporządzenia SCF). W przypadku wprowadzenia do planu drobnych korekt, takich jak nieznaczne aktualizacje inwestycji określonych w planie lub korekta błędów pisarskich, które skutkują zwiększeniem lub zmniejszeniem wartości docelowej określonej w planie o mniej niż 5 %, odpowiednie państwo członkowskie może powiadomić Komisję o takich zmianach (art. 18 ust. 6 rozporządzenia SCF). Państwa członkowskie powinny wyraźnie wykazać, że bilans planu zostanie utrzymany i zostaną spełnione wymogi określone w art. 16.
Państwa członkowskie powinny unikać powiadamiania Komisji o kilku drobnych korektach tej samej wartości docelowej. Jeżeli będzie to jednak konieczne, wszystkie takie drobne korekty tej samej wartości docelowej nie powinny zmieniać wartości początkowej o więcej niż 5 %. W przypadku środków bez wartości docelowych drobna korekta nie powinna mieć istotnego wpływu na ten środek. Powinna obejmować kwestie proceduralne i nie może obejmować zmiany kamieni milowych.
Jeżeli chodzi o procedurę, państwa członkowskie powinny przekazywać powiadomienia o drobnych korektach z wykorzystaniem wzoru zamieszczonego w załączniku II, za pośrednictwem systemu elektronicznej wymiany danych dotyczących SCF, który to system będzie dostarczał informacji o zmienionych elementach planów. Przed powiadomieniem Komisji o zmianach państwa członkowskie powinny nieformalnie skonsultować się ze służbami Komisji, aby upewnić się, że powiadomienie jest zgodne z rozporządzeniem SCF. Jeżeli służby Komisji ocenią, że korekta wartości docelowej przekracza próg 5 %, powiadomienie zostanie uznane za niezgodne z warunkami określonymi w art. 18 ust. 6 rozporządzenia SCF i będzie nieważne. Powiadomienie będzie nieważne również w przypadku, gdy służby Komisji uznają, że przedmiotem wniosku o korektę nie są nieznaczne aktualizacje środków lub inwestycji ani zwykła korekta błędu pisarskiego.
Aby zapewnić pewność prawa, służby Komisji odpowiedzą na każde powiadomienie, aby potwierdzić jego zgodność z art. 18 ust. 6.
Do 15 marca 2029 r. państwa członkowskie muszą ocenić odpowiedniość swoich planów w świetle faktycznego bezpośredniego wpływu ETS2 i przedłożyć te oceny Komisji wraz ze zintegrowanymi krajowymi sprawozdaniami z postępów w dziedzinie energii i klimatu (art. 18 ust. 5). W zależności od wyników tych ocen konieczne mogą być zmiany w planach, aby lepiej uwzględnić w nich rzeczywisty wpływ ETS2 lub wsparcie dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji.
OCENA I PRZYJĘCIE PLANÓW
Jak wskazano w art. 17 ust. 1 rozporządzenia SCF, Komisja musi przyjąć decyzję wykonawczą w sprawie zatwierdzenia planu nie później niż w terminie pięciu miesięcy od dnia przedłożenia tego planu zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia SCF.
Zgodnie z art. 16 ust. 1 Komisja może przedstawić uwagi lub zwrócić się o dodatkowe informacje w terminie dwóch miesięcy od daty przedłożenia planu przez państwo członkowskie. Państwo członkowskie ma obowiązek przekazać żądane dodatkowe informacje w terminie określonym we wniosku Komisji i w razie potrzeby może uzupełnić plan. Odnośne państwo członkowskie i Komisja mogą w razie potrzeby uzgodnić przedłużenie terminu na dokonanie oceny o rozsądny okres (art. 16 ust. 1).
Komisja musi ocenić plany państw członkowskich na podstawie kryteriów określonych w art. 16 ust. 3 rozporządzenia SCF.
Tabela
Wykaz kryteriów oceny planów na podstawie art. 16 ust. 3
| Adekwatność | Skuteczność | Efektywność | Spójność |
| Kompleksowa i odpowiednio wyważona reakcja na sytuację gospodarczą i społeczną | Trwały wpływ | Uzasadnione i wiarygodne łączne koszty | Spójne działania |
| Zasada "nie czyń poważnych szkód" | Skuteczne monitorowanie i realizacja planu | Systemy kontroli | |
| Zielona transformacja | Zgodność i spójność z innymi odpowiednimi aktami prawnymi | Skuteczne kamienie milowe i wartości docelowe | |
| Komplementarność, synergia, spójność i zgodność z odpowiednimi instrumentami UE |
i. Adekwatność
– Kompleksowa i odpowiednio wyważona reakcja na sytuację gospodarczą i społeczną
Komisja oceni, czy w planie odpowiednio uwzględniono skutki społeczne i wyzwania społeczne, z jakimi mierzą się gospodarstwa domowe, mikroprzedsiębiorstwa i użytkownicy transportu znajdujący się w trudnej sytuacji w danym państwie członkowskim w związku z objętymi systemem ETS2 emisjami gazów cieplarnianych w sektorze budynków i transportu drogowego. W ocenie uwzględnione zostaną następujące kwestie:
– krajowy plan państwa członkowskiego w dziedzinie energii i klimatu, aby zrozumieć przyjętą strategię i środki mające na celu przeciwdziałanie skutkom społecznym i wyzwaniom, przed którymi stoją grupy znajdujące się w trudnej sytuacji;
– czy państwo członkowskie odniosło się do wyzwań wskazanych przez Komisję w aktualizacji krajowego planu w dziedzinie energii i klimatu oraz poczyniło w tym zakresie postępy, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii, które mają wpływ na gospodarstwa domowe dotknięte ubóstwem energetycznym lub gospodarstwa domowe dotknięte ubóstwem transportowym;
– czy w planie uwzględniono skierowane do państwa członkowskiego zalecenia Komisji dotyczące zakresu Funduszu, wydane na podstawie art. 34 rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną;
– czy plan jest zgodny z celami UE w zakresie klimatu i energii na 2030 r. oraz z długoterminowym celem zakładającym osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r.
– Zasada "nie czyń poważnych szkód"
Komisja oceni, czy każdy środek i każda inwestycja (z wyłączeniem bezpośredniego wsparcia dochodów 74 ), które są zawarte w planie, są zgodne z zasadą "nie czyń poważnych szkód". Powyższe opiera się na ocenie przedstawionej przez państwo członkowskie w tabeli w rozdziale III pkt 3 niniejszych wytycznych oraz jest zgodne z wytycznymi technicznymi dotyczącymi stosowania zasady "nie czyń poważnych szkód" w kontekście SCF.
– Wkład w zieloną transformację
Zgodnie z priorytetami politycznymi Unii Fundusz ma na celu przeciwdziałanie społecznym skutkom włączenia sektora budowlanego i sektora transportu drogowego do systemu handlu uprawnieniami do emisji zgodnie z dyrektywą EU ETS. Komisja oceni, czy plany są spójne z unijnymi priorytetami w zakresie klimatu i środowiska przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwej transformacji.
ii. Skuteczność
– Trwały wpływ
Komisja oceni, czy proponowane działania skutkują zmianami strukturalnymi i mają długoterminowy wpływ. Ocena ta pozwoli w szczególności zweryfikować, czy plan będzie miał trwały wpływ na ujęte w nim wyzwania, w szczególności pod względem skutków społecznych dla gospodarstw domowych, mikroprzedsiębiorstw i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji.
Środki zostaną ocenione na podstawie ich przewidywanego wpływu na emisje gazów cieplarnianych, ubóstwo energetyczne i ubóstwo transportowe, na podstawie porównania prognozowanych efektów ze scenariuszami odniesienia, z uwzględnieniem takich czynników jak efektywność energetyczna.
– Skuteczne monitorowanie i realizacja planu
Komisja oceni, czy kamienie milowe i wartości docelowe oraz ogólne ramy realizacji i monitorowania planu są odpowiednie, w uzupełnieniu transpozycji rozdziału IVa dyrektywy 2003/87/WE. W każdym państwie członkowskim należy ustanowić wyznaczoną strukturę odpowiedzialną za: (i) nadzorowanie realizacji planu; (ii) skuteczne monitorowanie postępów; oraz (iii) składanie regularnych sprawozdań na temat stanu wdrożenia. Zdecydowanie zachęca się do włączania w takie wyznaczone struktury władz regionalnych i lokalnych oraz innych odpowiednich zainteresowanych stron, których dotyczy realizacja planu.
Komisja oceni ponadto, czy ustalenia zaproponowane przez państwa członkowskie zapewnią skuteczną realizację środków ujętych w planie. Wiąże się to z zapewnieniem odpowiedniego przydziału zasobów, jasnego wskazania obowiązków, także pomiędzy poszczególnymi szczeblami rządu i administracji (krajowym, regionalnym, lokalnym), a także wprowadzenie mechanizmów, które umożliwią sprostanie wszelkim wyzwaniom, które mogą wystąpić na etapie realizacji.
– Zgodność i spójność z innymi odpowiednimi aktami prawnymi
W uzupełnieniu transpozycji rozdziału IVa dyrektywy 2003/87/WE Komisja oceni zgodność i spójność środków i inwestycji z:
– dyrektywą w sprawie efektywności energetycznej (dyrektywa (UE) 2023/1791);
– dyrektywą w sprawie energii odnawialnej (dyrektywa (UE) 2018/2001);
– rozporządzeniem w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych (rozporządzenie (UE) 2023/1804);
– dyrektywą w sprawie czystych ekologicznie pojazdów (dyrektywa 2009/33/WE); oraz
– dyrektywą w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (dyrektywa (UE) 2024/1275).
– Komplementarność, synergia, spójność i zgodność z odpowiednimi instrumentami UE
Komisja oceni, czy plan oraz proponowane środki i inwestycje są zgodne, komplementarne i spójne z informacjami przekazanymi przez państwo członkowskie i podjętymi przez nie zobowiązaniami w ramach następujących odpowiednich instrumentów UE, w szczególności w ramach:
– Planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych;
– programów polityki spójności na mocy rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów;
– planu odbudowy i zwiększania odporności państwa członkowskiego na mocy rozporządzenia w sprawie RRF;
– krajowego planu renowacji budynków państwa członkowskiego na mocy dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona);
– zaktualizowanego zintegrowanego krajowego planu państwa członkowskiego w dziedzinie energii i klimatu na mocy rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną;
– terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji państwa członkowskiego na mocy rozporządzenia (UE) 2021/1056.
Można również wziąć pod uwagę inne dokumenty, takie jak krajowe programy ograniczania zanieczyszczenia powietrza (KPOZP) państw członkowskich na mocy dyrektywy (UE) 2016/2284 w sprawie redukcji krajowych emisji.
iii. Efektywność
– Uzasadnione i wiarygodne łączne koszty
Komisja oceni, czy szacowane koszty przedstawione (ex ante) przez państwo członkowskie w odniesieniu do środków i inwestycji w ramach planów są racjonalne, wiarygodne i proporcjonalne. Więcej informacji znajduje się w rozdziale III pkt 7 lit. b) i c) niniejszych wytycznych.
– Systemy kontroli
Komisja oceni, czy ustalenia zaproponowane przez państwa członkowskie są odpowiednie, aby: (i) przeciwdziałać konfliktom interesów, korupcji, nadużyciom finansowym i podwójnemu finansowaniu oraz wykrywać je i korygować; (ii) zapewnić zgodność z zasadami jednolitego rynku, zamówień publicznych i pomocy państwa; (iii) uzyskać pewność co do systemów zarządzania i kontroli oraz zapobiegać problemom związanym z powyższymi kwestiami przy korzystaniu ze środków w ramach Funduszu; (iv) unikać podwójnego finansowania z innych programów UE. Państwa członkowskie powinny zatem szczegółowo opisać strukturę i funkcjonowanie swoich krajowych systemów zarządzania i kontroli oraz wszelkie inne stosowne ustalenia, takie jak plany audytów, zgodnie z kluczowymi wymogami wymienionymi w załączniku III do rozporządzenia SCF.
– Skuteczne kamienie milowe i wartości docelowe
Komisja oceni, czy kamienie milowe i wartości docelowe zawarte w planie są jasne, wykonalne i zgodne z celami planu. Więcej informacji znajduje się w rozdziale III pkt 6.
iv. Spójność
Komisja oceni następujące aspekty planów przedłożonych przez państwa członkowskie:
– spójność między środkami i inwestycjami, oceniając, w jaki sposób środki i inwestycje wzajemnie się wzmacniają lub uzupełniają w odpowiedzi na odnośne wyzwania;
– spójność z odpowiednimi krajowymi ramami polityki, strategiami i planami.
v. Dalsze aspekty, które Komisja oceni pod kątem zgodności z rozporządzeniem SCF
Oprócz elementów wymienionych w art. 16 ust. 3 rozporządzenia SCF Komisja oceni również:
– sposób przeprowadzenia konsultacji z władzami lokalnymi i regionalnymi, przedstawicielami partnerów gospodarczych i społecznych, odpowiednimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, organizacjami młodzieżowymi i innymi zainteresowanymi stronami, a także sposób, w jaki plan odzwierciedla wkład zainteresowanych stron, które uczestniczyły w konsultacjach (zob. rozdział III pkt 11 niniejszych wytycznych);
– czy środki i inwestycje zawarte w planach są spójne z informacjami zawartymi i zobowiązaniami podjętymi w ramach Planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych;
– tam gdzie jest to istotne i w stosownych przypadkach - w jaki sposób środki lub inwestycje przewidziane w planach mają przeciwdziałać nierówności płci i zwiększać równouprawnienie płci.
Na podstawie oceny przeprowadzonej zgodnie z kryteriami określonymi w art. 16 Komisja podejmuje decyzję w sprawie planów i przyjmuje decyzję wykonawczą Komisji.
W przypadku gdy Komisja pozytywnie oceni plan, w decyzji Komisji ustala się kwotę wkładu finansowego UE na podstawie szacunkowych łącznych kosztów planu (art. 17 ust. 3). Kwota wkładu finansowego UE jest równa:
Jeżeli Komisja oceni plan negatywnie, w decyzji wykonawczej Komisji zamieszcza się stosowne uzasadnienie tej negatywnej oceny. W takiej sytuacji dane państwo członkowskie zmienia brzmienie planu i przedkłada go ponownie, po uwzględnieniu oceny przeprowadzonej przez Komisję (art. 17 ust. 4).
Po przyjęciu przez Komisję pozytywnej decyzji w sprawie planów Komisja zawrze z danym państwem członkowskim umowę na okres 2026-2032 stanowiącą indywidualne zobowiązanie prawne 75 , z uwzględnieniem harmonogramu realizacji planu wyznaczonego przez daty osiągnięcia kamieni milowych i wartości docelowych. Zobowiązania budżetowe mogą opierać się na zobowiązaniach globalnych i, w stosownych przypadkach, mogą być rozbite na roczne raty rozłożone na kilka lat zgodnie z art. 19 ust. 2 rozporządzenia SCF 76 . Takie roczne raty będą ustalane zgodnie z kwotami określonymi w załączniku I do niniejszych wytycznych.
W umowach z państwami członkowskimi, które to umowy stanowią indywidualne zobowiązania prawne, należy uwzględnić ryzyko odroczenia regulacji w przypadku wysokich cen energii (zdarzenie, o którym mowa w art. 30k dyrektywy 2003/87/WE). Mogłoby to spowodować roczne opóźnienie w uruchomieniu nowego systemu handlu uprawnieniami do emisji dla sektora budynków, sektora transportu drogowego i dodatkowych sektorów.
Umowy te powinny również uwzględniać wszelkie potencjalne ryzyka finansowe dla Unii. Takie ryzyka mogą wymagać zmiany indywidualnych zobowiązaniach prawnych ze względu na specyfikę tymczasowego i wyjątkowego finansowania Funduszu z zewnętrznych dochodów przeznaczonych na określony cel uzyskanych z uprawnień w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji.
Jeżeli państwo członkowskie nie poczyniło wymiernych postępów w realizacji odpowiednich kamieni milowych i wartości docelowych w ciągu 15 miesięcy od daty zawarcia indywidualnego zobowiązania prawnego, Komisja rozwiąże tę umowę i umorzy kwotę alokacji finansowej, umożliwiwszy państwu członkowskiemu zgłoszenie uwag w terminie dwóch miesięcy od dnia poinformowania go o ocenie Komisji, zgodnie z którą nie poczyniono wymiernych postępów (art. 20 ust. 7 rozporządzenia SCF). Na przykład jeżeli państwo członkowskie nie złożyło jeszcze wniosku o płatność w związku z kamieniem milowym lub wartością docelową w terminie 15 miesięcy od daty zawarcia indywidualnego zobowiązania prawnego, może to oznaczać, że to państwo członkowskie nie poczyniło wymiernych postępów.
SKRÓTY
Rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów - rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej (Dz.U. L 231 z 30.6.2021, s. 159).
DNSH - zasada "nie czyń poważnych szkód" celom środowiskowym w rozumieniu art. 17 rozporządzenia (UE) 2020/852.
Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1791 z dnia 13 września 2023 r. w sprawie efektywności energetycznej oraz zmieniająca rozporządzenie (UE) 2023/955 (Dz.U. L 231 z 20.9.2023, s. 1).
Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków - dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1275 w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.U. L, 2024/1275, 8.5.2024, ELI: http://data. europa.eu/eli/dir/2024/1275/oj).
Dyrektywa EU ETS - dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE (Dz.U. L 275 z 25.10.2003, s. 32).
ETS2 - nowy system handlu uprawnieniami do emisji dla sektora budynków, sektora transportu drogowego i innych dodatkowych sektorów, ustanowiony w rozdziale IVa dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/959 z dnia 10 maja 2023 r. zmieniającej dyrektywę 2003/87/WE ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Unii oraz decyzję (UE) 2015/1814 w sprawie ustanowienia i funkcjonowania rezerwy stabilności rynkowej dla unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz.U. L 130 z 16.5.2023, s. 134).
Rozporządzenie finansowe - rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2024/2509 z dnia 23 września 2024 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii (Dz.U. L, 2024/2509, 26.9.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/reg/2024/2509/oj).
Fundusz, SCF - Społeczny Fundusz Klimatyczny.
GBER - rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych z 2014 r.) (Dz.U. L 187 z 26.6.2014, s. 1).
Rozporządzenie w sprawie zarządzania unią energetyczną - rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 663/2009 i (WE) nr 715/2009, dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 94/22/WE, 98/70/WE, 2009/31/WE, 2009/73/WE, 2010/31/UE, 2012/27/UE i 2013/30/UE, dyrektyw Rady 2009/119/WE i (UE) 2015/652 oraz uchylenia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 525/2013 (Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 1).
WRF - wieloletnie ramy finansowe.
SCP, plany - plan społeczno-klimatyczny (plany społeczno-klimatyczne).
Rozporządzenie w sprawie RRF - rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Dz.U. L 57 z 18.2.2021, s. 17).
Rozporządzenie SCF - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/955 z dnia 10 maja 2023 r. ustanawiające Społeczny Fundusz Klimatyczny i zmieniające rozporządzenie (UE) 2021/1060 (Dz.U. L 130 z 16.5.2023, s. 1).
Rozporządzenie w sprawie systematyki - rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 (Dz.U. L 198 z 22.6.2020, s. 13).
Maksymalna alokacja finansowa przypadająca na poszczególne państwa członkowskie po odliczeniu wydatków na wsparcie administracyjne
Tabela 1
Scenariusz 1, uruchomienie ETS2 w 2027 r.: maksymalna alokacja finansowa przypadająca na poszczególne państwa członkowskie po odliczeniu wydatków na wsparcie zgodnie z art. 10 ust. 3 (w EUR, w cenach bieżących)
Tabela 2
Scenariusz 2, uruchomienie ETS2 w 2028 r.: maksymalna alokacja finansowa przypadająca na poszczególne państwa członkowskie po odliczeniu wydatków na wsparcie zgodnie z art. 10 ust. 3 (w EUR, w cenach bieżących)
Wzór powiadomienia o drobnej korekcie w planie społeczno-klimatycznym na podstawie art. 18 ust. 6 rozporządzenia (UE) 2023/955 (wypełnia państwo członkowskie)
Nie będzie podwyższenia kar dla pracodawców, przewidzianych w Kodeksie pracy, za wykroczenia przeciwko prawom pracowników. W czwartek Sejm przyjął poprawkę Senatu wykreślającą z ustawy poprawkę Lewicy. Posłowie zgodzili się też na to, by agencje pracy tymczasowej mogły zatrudniać cudzoziemców także na podstawie umów cywilnoprawnych, a nie tylko na umowę o pracę.
Grażyna J. Leśniak 20.03.2025
Sejm przyjął w czwartek większość poprawek redakcyjnych i doprecyzowujących, które Senat wprowadził do ustawy o rynku pracy i służbach zatrudnienia. Przewiduje ona reformę urzędów pracy, w tym m.in. podniesienie zasiłku dla bezrobotnych i ułatwienia w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. Ustawa trafi teraz do podpisu prezydenta.
Grażyna J. Leśniak 20.03.2025
Przedsiębiorcy rozliczający się według zasad ogólnych i skali podatkowej oraz liniowcy będą od 1 stycznia 2026 r. płacić składkę zdrowotną w wysokości 9 proc. od 75 proc. minimalnego wynagrodzenia, jeśli będą osiągali w danym miesiącu dochód do wysokości 1,5-krotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez prezesa GUS. Projekt po raz drugi wróci do komisji sejmowej.
Grażyna J. Leśniak 19.03.2025
Senat nie zgodził się w czwartek na zniesienie obowiązku zawierania umów o pracę z cudzoziemcami będącymi pracownikami tymczasowymi przez agencje pracy tymczasowej, ale umożliwił agencjom zawieranie umów cywilnoprawnych. Senatorowie zdecydowali natomiast o skreśleniu przepisu podnoszącego kary grzywny dla pracodawców przewidziane w kodeksie pracy. W głosowaniu przepadła też poprawka Lewicy podnosząca z 2 tys. zł do 10 tys. zł kary grzywny, jakie w postępowaniu mandatowym może nałożyć Państwowa Inspekcja Pracy.
Grażyna J. Leśniak 13.03.2025
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie zgodziło się na usunięcie z ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców przepisu podnoszącego w kodeksie pracy kary dla pracodawców. Senacka Komisja Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej zaakceptowała we wtorek jedynie poprawki Biura Legislacyjnego Senatu do tej ustawy. Nie można jednak wykluczyć, że na posiedzeniu Senatu inni senatorowie przejmą poprawki zgłaszane przez stronę pracodawców.
Grażyna J. Leśniak 11.03.2025
Podczas ostatniego posiedzenia Sejmu, ku zaskoczeniu zarówno przedsiębiorców, jak i części posłów koalicji rządzącej, Lewica w ostatniej chwili „dorzuciła” do ustawy o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom poprawki zaostrzające kary za naruszanie przepisów prawa pracy - m.in. umożliwiające orzeczenie kary ograniczenia wolności. Jednocześnie zignorowano postulaty organizacji pracodawców, mimo wcześniejszych zapewnień rządu o ich poparciu.
Grażyna J. Leśniak 27.02.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.1597 |
| Rodzaj: | Informacja |
| Tytuł: | Zawiadomienie Komisji - Wytyczne dotyczące planów społeczno-klimatycznych |
| Data aktu: | 25/03/2025 |
| Data ogłoszenia: | 25/03/2025 |
| Data wejścia w życie: | 25/03/2025 |