26 marca do podpisu prezydenta skierowano nowelizację kodeksu karnego, przewidującą kary także za nawoływanie do nienawiści ze względu na niepełnosprawność, wiek, płeć i orientację seksualną. Nieco wcześniej prokurator generalny Adam Bodnar opublikował Wytyczne w sprawie prowadzenia postępowań o przestępstwa motywowane uprzedzeniami. - Nowe Wytyczne prokuratora generalnego w sprawie przestępstw motywowanych uprzedzeniami to poważny krok w stronę skuteczniejszej ochrony praw człowieka – skomentowało Poznańskie Centrum Praw Człowieka Instytutu Nauka Prawnych PAN. Jak podkreślono w komentarzu, na czele zespołu, który przygotował projekt tego dokumentu, stała dr hab. Aleksandra Gliszczyńska-Grabias, profesor w tej placówce. - Na pewno jest to bardzo ważny i potrzebny krok w stronę zwiększenia skuteczności ścigania przestępstw motywowanych uprzedzeniami – powiedział Prawo.pl Damian Wutke ze Stowarzyszenia Przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii „Otwarta Rzeczpospolita”. - Wytyczne bardzo mi się podobają - widać, że prokurator generalny robi, co może, aby zaktualizować polskie przepisy karne i praktykę organów ścigania do standardu europejskiego – dodała Katarzyna Warecka, adwokat, stała pełnomocniczka Stowarzyszenia na Rzecz Osób LGBT "Tolerado".
Czytaj: Warecka: Mowa nienawiści może już w Polsce być ukarana>>
Przyjmuje się, że przestępstwo motywowane uprzedzeniami to każde przestępstwo, skierowane przeciwko osobie lub jej mieniu, w wyniku którego pokrzywdzony, lokal, lub inny cel przestępstwa, są dobierane ze względu na ich faktyczne bądź domniemane powiązanie, przynależność, członkostwo lub udzielanie wsparcia grupie na podstawie cech charakterystycznych dla jej członków, takich jak: faktyczna lub domniemana rasa, narodowość lub pochodzenie etniczne, język, kolor skóry, religia, płeć, wiek, niepełna sprawność fizyczna lub psychiczna, orientacja seksualna, tożsamość płciowa lub inne podobne cechy.
Czytaj: Dr Gliszczyńska-Grabias: Obecne prawo też pozwala skutecznie karać za mowę nienawiści>>
Wyjątkowo groźne przestępstwa
Prokurator generalny zwraca swoim podwładnym uwagę, że przestępstwa z tej kategorii, nawet kiedy przybierają postać wyłącznie przemocy werbalnej, odznaczają się wyjątkowym poziomem szkodliwości w wymiarze jednostkowym i społecznym. I dodaje, że badania naukowe wskazują, że u indywidualnych pokrzywdzonych i innych członków dyskryminowanych grup czyny tego rodzaju powodują dotkliwsze skutki niż inne przestępstwa. - Osoby pokrzywdzone są w większym stopniu narażone na objawy zespołu stresu pourazowego, odnotowuje się u nich większą podatność na depresję, wyższe ryzyko samobójstw i myśli rezygnacyjnych, a także zwiększone prawdopodobieństwo występowania chorób somatycznych. Przestępstwa motywowane uprzedzeniami długotrwale obniżają u pokrzywdzonych poczucie własnego bezpieczeństwa, nasilają ich obawy o los pozostałych członków wspólnoty, często prowadzą do ich samo wy kluczenia społecznego. Styczność z takimi zachowaniami skutkuje pogłębieniem poziomu uprzedzeń, pogorszeniem społecznego postrzegania grup wrażliwych i dehumanizowaniem ich członków – podkreśla w wytycznych Adam Bodnar.
I dodaje, że ściganie przestępstw motywowanych uprzedzeniami stanowi szczególne wyzwanie dla prokuratury, która powinna zagwarantować, że wszystkie postępowania z tej kategorii będą prowadzone i nadzorowane przez odpowiednio przygotowanych prokuratorów, zgodnie z uporządkowanymi i kompleksowymi wytycznymi, opracowanymi w oparciu o wieloletnie doświadczenia procesowe w tej dziedzinie.
Przesłuchać pokrzywdzonych starannie i z poszanowaniem godności
Z Wytycznych wynika, że w toku postępowania należy przesłuchać każdego pokrzywdzonego, który złożył zawiadomienie o przestępstwie lub został w nim indywidualnie wymieniony, o ile możliwe jest ustalenie jego tożsamości. Odstąpienie od przesłuchania takiego pokrzywdzonego może nastąpić, jeżeli istnieją obiektywne przeszkody lub służy to ochronie ważnego interesu pokrzywdzonego, a czynność ta nie jest niezbędna do dokonania ustaleń faktycznych i nie sprzeciwia się temu dobro postępowania.
Prokurator generalny, zaleca też, by czynności z udziałem pokrzywdzonych były dokonywane z najwyższą starannością w zakresie poszanowania ich godności, w sposób zapobiegający wtórnej wiktymizacji. Zwracając się do osób transpłciowych i niebinarnych, należy używać tych imion, zaimków i form osobowych czasowników, które wskażą one jako preferowane i niepowodujące u nich dyskomfortu.
Według Wytycznych każda decyzja kończąca postępowanie o przestępstwo motywowane uprzedzeniami, również jeśli było prowadzone w formie dochodzenia, powinna być opatrzona wyczerpującym uzasadnieniem, zrozumiałym dla odbiorcy niebędącego prawnikiem. W razie potrzeby w uzasadnieniu prokurator powinien odwołać się również do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz dokumentów wypracowanych przez organizacje i inne wspólnoty międzynarodowe, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem.
- Na uznanie zasługuje nałożony na Prokuraturę obowiązek uzasadnienia decyzji kończącej postępowanie, co jednoznacznie ułatwi odwoływanie się od postanowień. Z punktu widzenia organizacji społecznej, której celem statutowym jest przeciwdziałanie tego rodzaju przestępstwom i która składa wiele zawiadomień cieszy nas fakt, że w wytycznych zapisano obowiązek dostarczania odpisu postanowienia stronie społecznej. Istotne są również zapisane reguły postępowania wobec ofiar, które mają przeciwdziałać wtórnej wiktymizacji – komentuje Damian Wutke.
- Podoba mi się szerokie odesłanie do aktów prawa europejskiego oraz do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Podoba mi się ta zachęta, aby prokurator obejmował ściganiem z urzędu przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, czyli to słynne 212 kodeksu karnego, na które powoływaliśmy się w sprawach "homofobusowych". Mam wielką nadzieję, że wytyczne nie trafią na żaden "opór materii" i będą realizowane – dodaje adw. Katarzyna Warecka.
Solidnie zbadać motywacje sprawcy i okoliczności czynu
Prokurator generalny zaleca, by prowadząc postępowanie prokurator dokonywał ustaleń w zakresie wpływu uprzedzeń na sytuację motywacyjną sprawcy. Czyli powinien wziąć pod uwagę wypowiedzi sprawcy w czasie zdarzenia, a także przed i po czynie, również w mediach społecznościowych, np. wypowiedzi obraźliwe wobec danej grupy ludności lub wyrażające stereotypy dotyczące dyskryminowanych grup. Należy także zwrócić uwagę na symbole i znaki wykorzystane przez sprawcę, np. emblematy atakowanych społeczności, symbole nurtów czy organizacji radykalnych, gesty wykonywane przez sprawcę, np. wyrażające pogardę albo związane z określoną ideologią, tradycją bądź religią, miejsce zdarzenia, np. miejsca ważne lub symboliczne dla dyskryminowanej grupy, duże skupiska jej przedstawicieli, miejsca ważne dla środowisk radykalnych, miejsca, w których poprzednio popełniono głośne przestępstwa motywowane uprzedzeniami, czas popełnienia czynu, np. uroczystości, w tym święta religijne i narodowe, duże spotkania dyskryminowanej grupy, np. festiwale, parady, rocznice wydarzeń ważnych dla tej grupy, okres krótko przed albo po zaistnieniu innych przestępstw motywowanych uprzedzeniami.
Ważnym elementem oceny powinny być też właściwości atakowanej grupy lub osoby, np. lidera dyskryminowanej grupy lub osoby powszechnie z nią kojarzonej, osoby o cechach charakterystycznych dla dyskryminowanej grupy, a także właściwości sprawcy, np. powiązania z organizacjami radykalnymi, wcześniejsze popełnienie przestępstw motywowanych uprzedzeniami, nietolerancyjne poglądy i postawa.
- Warto zwrócić uwagę na działania prewencyjne, które może podjąć Prokuratura, a które mogą przynieść wymierną zmianę społeczną - podkreśla Damian Wutke z „Otwartej Rzeczpospolitej”. A eksperci z Poznańskiego Centrum Praw Człowieka dodają, że to ważny krok w stronę skuteczniejszego ścigania sprawców i zapobiegania przestępstwom z nienawiści. I podkreślają, że wśród kluczowych zmian znalazły się m.in.: konieczność sporządzania przejrzystych uzasadnień decyzji prokuratorskich, zrozumiałych dla osób niezwiązanych z prawem, udoskonalenie metod pozyskiwania dowodów, w tym dowodów elektronicznych, wzmocnienie roli organizacji społecznych w monitorowaniu postępowań i wprowadzenie specjalistycznych szkoleń dla prokuratorów.
Cena promocyjna: 60.48 zł
|Cena regularna: 84 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 63 zł
Odpowiednio przygotowani prokuratorzy, prowadzący osobiście na rozprawach
Wytyczne przewidują, że do prowadzenia postępowań w sprawach przestępstw motywowanych uprzedzeniami wyznaczeni zostaną specjalni prokuratorzy i do ich referatów, jak czytamy w Wytycznych, kierowane mają być wszystkie takie zgłoszenia. - Ściganie przestępstw motywowanych uprzedzeniami stanowi szczególne wyzwanie dla prokuratury, która powinna zagwarantować, że wszystkie postępowania z tej kategorii będą prowadzone i nadzorowane przez odpowiednio przygotowanych prokuratorów, zgodnie z uporządkowanymi i kompleksowymi wytycznymi, opracowanymi w oparciu o wieloletnie doświadczenia procesowe w tej dziedzinie – napisał Adam Bodnar.
Według prokuratora generalnego, w postępowaniu sądowym w roli oskarżyciela publicznego powinien występować prokurator, który prowadził postępowanie przygotowawcze, w razie potrzeby biorąc udział w rozprawie lub posiedzeniu na odległość, a gdy nie jest to możliwe - zwracając się w trybie pomocy prawnej o obsadę rozprawy lub posiedzenia przez innego prokuratora wyznaczonego do prowadzenia i nadzorowania postępowań o przestępstwa motywowane uprzedzeniami. W postępowaniach, które toczyły się w formie dochodzenia, odstąpienie od udziału oskarżyciela publicznego w rozprawie lub posiedzeniu może nastąpić tylko w wyjątkowych sytuacjach, nawet jeśli sąd nie uzna stawiennictwa oskarżyciela za obowiązkowe.
Czytaj: Lepsza ochrona przed mową nienawiści - bez poprawek w Senacie>>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
