Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Skutki nowej bezemisyjnej, zdecentralizowanej i cyfrowej struktury dostaw energii na zatrudnienie i gospodarki regionalne" (opinia z inicjatywy własnej).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Skutki nowej bezemisyjnej, zdecentralizowanej i cyfrowej struktury dostaw energii na zatrudnienie i gospodarki regionalne"

(opinia z inicjatywy własnej)

(2018/C 367/01)

(Dz.U.UE C z dnia 10 października 2018 r.)

Sprawozdawca: Lutz RIBBE

Decyzja Zgromadzenia Plenarnego	15.2.2018
Podstawa prawna	Art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego
	Opinia z inicjatywy własnej
Sekcja odpowiedzialna	Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego
Data przyjęcia przez sekcję	28.6.2018
Data przyjęcia na sesji plenarnej Sesja plenarna nr	11.7.2018 536
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się)	123/1/1

1. Wnioski i zalecenia

1.1. Przekształcenie energetyki w kierunku bezemisyjnych, zdecentralizowanych i zdigitalizowanych dostaw stwarza duże szanse, zwłaszcza dla słabiej rozwiniętych i wiejskich regionów Europy. Rozwój energii ze źródeł odnawialnych (dalej: OZE) może przynieść oczywiste pozytywne skutki dla zatrudnienia i zostać tak pomyślany, że będzie stanowić zupełnie nowy impuls dla gospodarki regionalnej.

1.2. Istnieje zwłaszcza potencjał wzajemnego wzmacniania pozytywnego oddziaływania europejskiej polityki energetycznej oraz polityki spójności. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) ubolewa, że potencjał ten nie został jeszcze dostatecznie rozpoznany, a co dopiero wykorzystany, ani przez Komisję, ani państwa członkowskie.

1.3. Polityka spójności od czasu jej restrukturyzacji przyczynia się wprawdzie do wspierania OZE i efektywności energetycznej, co EKES przyjmuje z zadowoleniem. Europejska polityka energetyczna do tej pory w niewielkim stopniu wspiera politykę spójności. Brakuje świadomości, że OZE mogłaby istotnie wspierać rozwój gospodarczy właśnie regionów znajdujących się w niekorzystnym położeniu. W ten sposób niweczony jest ogromny polityczny potencjał regionalnego wzrostu gospodarczego.

1.4. Aby wykorzystać ten potencjał, należy umożliwić regionom uzyskanie impulsów wzrostowych dla gospodarki regionalnej dzięki rozwojowi OZE i związanej z nim specjalnej infrastruktury sieciowej oraz osiągnięcie powszechnego udziału społeczeństwa we wzroście gospodarczym, a także należy im zapewniać wsparcie w tym zakresie. Szczególnie ważną dla regionalnej wartości dodanej formą udziału jest zwiększenie roli konsumentów, którzy jako prosumenci między innymi dzięki cyfryzacji przyjmują na siebie całkowicie nowy rodzaj odpowiedzialności za gospodarkę energetyczną, uzyskują udział w gospodarce i mogą wesprzeć istotniejsze cele polityczne za pomocą podejścia "oddolne łagodzenie zmiany klimatu".

1.5. Ważne jest, aby rozwijając OZE, postępować według całościowego podejścia do gospodarki regionalnej. Chodzi o to, aby wytwarzanie i wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych - czyli sektory energii elektrycznej, ciepłownictwa i mobilności - były ze sobą lokalnie skoordynowane. W istotnym zakresie mogą się do tego przyczynić sztuczna inteligencja i inteligentne sieci.

1.6. W jakim stopniu regionom się to udaje, można przeanalizować na podstawie stosunku regionalnego popytu na energię i regionalnej produkcji lub możliwości produkcji energii ze źródeł odnawialnych. EKES zaleca, aby w ramach "regionalnych planów dotyczących gospodarki energetycznej o obiegu zamkniętym" sporządzać analizy umożliwiające zróżnicowaną ocenę potencjału OZE dla gospodarki dla każdego poszczególnego regionu. Plany powinny również odzwierciedlać skutki dla polityki zatrudnienia w każdym regionie. Nawet jeżeli dzięki transformacji energetycznej stworzonych zostanie więcej miejsc pracy niż w dotychczasowym systemie energetycznym, niektóre regiony odniosą więcej korzyści od innych.

1.7. Regionalne energetyczne plany gospodarki o obiegu zamkniętym mogłyby stanowić podstawę zorganizowanego i zróżnicowanego dialogu z lokalnymi społecznościami, istotnego dla: a) zachowania lub uzyskania lokalnej akceptacji OZE oraz b) wzmocnienia miejsc prowadzenia działalności gospodarczej w regionie. EKES wyraża zdziwienie, że takie analizy i plany są dostępne jak dotąd tylko w bardzo nielicznych przypadkach.

1.8. Całościowe podejście do rozwijania OZE w ramach gospodarki regionalnej mogłoby nie tylko wnieść ważny wkład w europejską politykę spójności. Przemawia za nim także szereg przesłanek z dziedziny polityki energetycznej (ograniczanie zależności energetycznej i ubóstwa energetycznego, wspieranie łączenia sektorów, wykorzystywanie potencjału innowacyjnego cyfryzacji, odciążenie sieci).

1.9. W tym kontekście EKES apeluje do Komisji i państw członkowskich o podjęcie koniecznych kroków w kierunku urzeczywistnienia całościowego podejścia do gospodarki energetycznej przy rozwijaniu OZE: określenie regionów energetycznych, wsparcie przy empirycznym oznaczaniu stosunku regionalnego popytu na energię i regionalnej produkcji lub możliwości produkcji energii ze źródeł odnawialnych, kierunkowe szkolenie i kształcenie ustawiczne, a także zachęty do wdrażania, np. przez wspieranie rozwoju infrastruktury związanej z OZE, otwarcie sieci i odpowiednią wycenę kosztów sieci.

2. Kontekst

2.1. Unia Europejska stoi w obliczu głębokich przemian w dziedzinie dostaw energii i polityki energetycznej. Będą one polegać nie tylko na wytwarzaniu (przejście z kopalnych źródeł energii zawierających węgiel w kierunku rozwoju odnawialnych źródeł energii). Przyniosą też ogromne przekształcenia strukturalne zarówno w odniesieniu do miejsca produkcji energii (przejście z dużych centralnych elektrowni na struktury zdecentralizowane), jak i struktury dostawców i konsumpcji (nowe podmioty oraz modele konsumpcji i dystrybucji, m.in. w następstwie cyfryzacji).

2.2. EKES w różnych opiniach podejmował już tematykę skutków transformacji energetycznej dla regionów, które mogą być nimi dotknięte w sposób negatywny, np. regiony węglowe ¹ . W takich regionach wiele osób straciło już pracę, a utrata kolejnych miejsc pracy jest nieunikniona. Bardzo istotne jest zatem, aby odpowiednio wcześnie rozpoznać i wesprzeć politycznie zmianę strukturalną oraz w miarę możliwości minimalizować i łagodzić jej skutki gospodarcze i społeczne. EKES z zadowoleniem przyjmuje pierwsze związane z tym inicjatywy Komisji ² .

2.3. EKES zwraca jednak uwagę, że pozytywne zmiany, które np. mogą mieć wpływ na regionalną wartość dodaną i tworzenie miejsc pracy, były jak dotąd omawiane jedynie marginalnie. W wielu miejscach w motywach obowiązującej dyrektywy- OZE (2009/28/WE) Komisja zwraca wprawdzie uwagę na znaczenie OZE dla rozwoju gospodarki regionalnej, jednak EKES stwierdził w trakcie prowadzenia analiz, że: a) nie ma badań na temat możliwych skutków rozwoju OZE dla gospodarek regionalnych oraz b) w obrębie Komisji, lecz także w państwach członkowskich nie sposób wskazać strategii faktycznie skutecznego łączenia polityki energetycznej i rozwoju regionalnego. Nie istnieje też rozpoznawalna strategia polityczna zmierzająca do pełnego wykorzystania tego potencjału.

2.4. Niemniej w Europie istnieje już ogromna liczba pozytywnych oddolnych przykładów rozwoju OZE na szczeblu lokalnym i regionalnym. Jako pierwszy z brzegu przykład może posłużyć Langres we wschodniej Francji (10 tys. mieszkańców), gdzie zbudowano elektrownię opalaną drewnem, która za pomocą lokalnej sieci ciepłowniczej o długości 5 km zaopatruje 22 instalacje ciepłej wody i pośrednio m.in. hotel, aquapark i dom seniora. Rocznie oszczędza się w ten sposób 3 400 ton CO₂. W przypadku wielu takich inicjatyw daje się zauważyć, że rzadko są one systematycznie oceniane z punktu widzenia ich znaczenia dla gospodarki regionalnej. W tym zakresie należy stwierdzić duże braki danych statystycznych.

2.5. W Feldheim (nieopodal Berlina) od około 20 lat nie tylko wykorzystuje się konsekwentnie lokalne zasoby do lokalnej produkcji energii i zaopatrzenia w nią, lecz również szczegółowo opisuje się ich skutki dla gospodarki regionalnej. Zapotrzebowanie wsi na energię elektryczną jest jak dotychczas pokrywane w ponad 100 % a zapotrzebowanie na ciepło w całości. Oprócz bezpośrednich dochodów ze sprzedaży energii warto zwrócić uwagę na oszczędności wydatków: mieszkańcy płacą tam za energię elektryczną zaledwie 16,6 centa za kWh, co stanowi tylko niewiele więcej niż 50 % przeciętnej ceny energii elektrycznej w Niemczech. Lokalni mieszkańcy intensywnie uczestniczą w konsekwentnie prowadzonej gospodarce energetycznej o obiegu zamkniętym jako jej siła napędowa ³ .

Kwestią istotną dla EKES-u jest sporządzenie ogólnego bilansu tych możliwych skutków pozytywnych dla gospodarki regionalnej i wspomnianych już negatywnych skutków ubocznych transformacji energetyki.

2.6. Niniejsza opinia z inicjatywy własnej powinna się przyczynić do tego, aby wreszcie zachęcić do pogłębionej dyskusji, dzięki której zostałyby opisane potencjały i przykładowe podejścia oraz wskazane deficyty.

3. Znaczenie OZE dla gospodarczego i społecznego rozwoju Europy i jej regionów

3.1. UE jest największym na świecie importerem energii. 53 % naszego zapotrzebowania na energię pierwotną jest corocznie importowane za łączną kwotę ponad 400 mld EUR. Zależność energetyczna Unii jest poważnym problemem gospodarczym i geopolitycznym.

3.2. Celem europejskiej unii energetycznej jest: a) zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Europy, przez ograniczenie importu energii, b) wspieranie ochrony klimatu, c) tworzenie nowych miejsc pracy. EKES jest zdania, że takie określenie celów makroekonomicznych na szczeblu europejskim jest zasadne i powinno zostać zastosowane również na szczeblu regionalnym.

3.3. W tym kontekście wspieranie OZE, jako "rodzimych" źródeł energii, które - w przeciwieństwie do zasobów kopalnych - są dostępne we wszystkich regionach Unii, musi być przedmiotem dyskusji nie tylko z uwzględnieniem przesłanek klimatycznych, lecz także powinno być postrzegane jako ważny cel w kontekście gospodarek regionalnych, które produkcja energii może i powinna stymulować.

3.4. W im większym stopniu umożliwi się włączenie gospodarcze podmiotom regionalnym - obywatelom, regionalnym przedsiębiorstwom czy samym gminom - tym większa będzie akceptacja konieczna podczas rozwijania infrastruktury OZE. Regionalna wartość dodana wzrasta dzięki OZE tym bardziej, im aktywniej włączane są regionalne podmioty.

3.5. Zróżnicowane podejście do łańcucha wartości w przypadku OZE wyjaśnia, jak może wyglądać takie włączenie gospodarcze w poszczególnych przypadkach.

- Najpierw należy zidentyfikować faktyczną inwestycję w instalacje OZE: same instalacje są najczęściej importowane z innych regionów. To samo dotyczy procesu planowania, który - szczególnie w przypadku większych przedsięwzięć - jest często realizowany przez firmy inżynierskie lub budowlane, które również często nie mają swojej siedziby w regionie, więc oddziaływanie na gospodarkę regionalną jest raczej ograniczone.

- Bezpośrednia regionalna wartość dodana powstaje natomiast dzięki kosztom eksploatacji i konserwacji instalacji. Nakłady te są jednak w przypadku instalacji OZE stosunkowo niskie. Pozytywnie oddziałują - np. w przypadku instalacji wiatrowych lub instalacji fotowoltaicznych na otwartej przestrzeni - czynsze dzierżawne na rzecz lokalnych właścicieli gruntów, a oprócz tego ewentualne dochody podatkowe dla gmin.

- Faktyczna korzyść ekonomiczna z instalacji OZE wynika z korzystania z uzyskanej energii lub jej sprzedaży. Dla gospodarki regionalnej ma wobec tego decydujące znaczenie, kto eksploatuje instalację i kto może generować zyski z jej eksploatacji.

3.6. Jedna z form włączenia gospodarczego wyraża się w regionalnych miejscach pracy, które mogą powstać w sektorze energetycznym w procesie rozwoju OZE. Liczne badania - na przykład ostatnio badanie dotyczące Niderlandów ⁴  - pokazują, że wpływ netto transformacji systemu energetycznego na zatrudnienie jest wyraźnie pozytywny. Należy podkreślić, że według tego badania z omawianego pozytywnego efektu skorzystają wszystkie niderlandzkie prowincje.

Aby takie pozytywne zmiany mogły wystąpić we wszystkich regionach Europy, konieczne jest możliwie wczesne inwestowanie w odpowiednie kwalifikacje ludzi.

3.7. Jest oczywiste, że te pozytywne efekty nie zawsze w pełni zrekompensują niekorzystne skutki zmian strukturalnych, na przykład w przypadku regionów węglowych. Transformacja w kierunku OZE oferuje jednak duże szanse pozytywnego rozwoju w wielu regionach Europy, które dziś są tylko importerami energii.

3.8. Kolejną formą regionalnego włączenia gospodarczego jest bezpośrednie uczestnictwo w inwestycjach dotyczących instalacji OZE, a tym samym w ich eksploatacji. W przypadku instalacji OZE koszty kapitałowe stanowią największą część kosztów całkowitych. Tym ważniejsze jest dla regionalnej wartości dodanej, aby regionalne podmioty były w stanie inwestować w instalacje OZE. Według badania dotyczącego niemieckiego kraju związkowego Hesji regionalna wartość dodana może być nawet ośmiokrotnie większa, jeżeli farma wiatrowa jest eksploatowana przez podmioty z regionu ⁵ .

3.9. W niektórych europejskich regionach decydenci polityczni zauważyli tę istotną kwestię i podjęli inicjatywy zmierzające do wzmocnienia regionalnego udziału w OZE. Można tu wymienić np. "Community Empowerment Bill" (Szkocja), "Lov om fremme af vedvarende energi" (Dania), "Bürger- und Gemeindenbeteiligungsgesetz" (w niemieckim kraju związkowym Meklenburgia-Pomorze Przednie) czy też "National Energy Independence Strategy" (Litwa).

3.10. Trzecia możliwa forma włączenia polega na tym, aby konsumenci mogli bezpośrednio pobierać energię uzyskiwaną z instalacji umiejscowionej w ich regionie, np. poprzez tak zwane "power purchase agreements" (umowy o zakup energii, PPA). Cyfryzacja umożliwi dostęp do umów PPA również mniejszym odbiorcom energii, a zmiany kosztów rokują, że koszty uzyskiwanej lokalnie wiatrowej i słonecznej energii elektrycznej coraz częściej będą niższe od cen hurtowych.

3.11. Ważny jest też kolejny możliwy skutek. Jeżeli gospodarka energetyczna o obiegu zamkniętym w danym regionie dzięki oszczędnościom lub dochodom z OZE doprowadzi do stworzenia nowej wartości dodanej lub zmniejszy odpływ środków pieniężnych spowodowany importem energii, uwolniony zostanie kapitał, który będzie można też zainwestować w innych obszarach gospodarki - również poza sektorem energetycznym. Należy zatem uwzględnić nie tylko bezpośrednie skutki dla zatrudnienia (takie jak miejsca pracy w dziedzinie OZE), lecz również pośrednie, które mogą wyniknąć z nowych regionalnych przepływów finansowych.

4. OZE jako polityka regionalna - najbardziej optymistyczny scenariusz z Polski (Podlasie)

4.1. W województwie podlaskim istnieje przykład, który szczególnie sugestywnie pokazuje możliwość spożytkowania na szczeblu regionalnym rozważań zawartych w rozdziale 3. Przykład ten wyjaśnia, w jaki sposób w regionie znajdującym się w niekorzystnym położeniu rozwój OZE może przyczynić się do prowadzenia skutecznej polityki regionalnej i to pomimo mniej niż optymalnych warunków krajowych. Warunkiem wstępnym było jednak przyjęcie systematycznego podejścia, które zostało opisane w następnej części.

4.2. W 2012 r. sejmik województwa uchwalił Plan rozwoju regionalnego, który stanowił podstawę realizacji programów operacyjnych służących wykorzystaniu europejskich funduszy strukturalnych.

4.3. Województwo podlaskie, zaliczane do najsłabszych regionów Europy pod względem strukturalnym i dochodowym, importuje rocznie energię za około 5,2 mld PLN (= 1,25 mld EUR). W województwie tym nie występują własne kopalne źródła energii.

4.4. Strategia rozwoju mówi o planowej rewolucji obejmującej cztery cele: 1) niezależność od importu energii elektrycznej, 2) zwiększenie udziału OZE w konsumpcji energii, 3) ograniczenie emisji CO₂ oraz 4) zwiększenie potencjału gospodarczego regionu przez zastąpienie importowanych źródeł energii (z dużym udziałem węgla) regionalnymi (czystymi) formami energii.

4.5. W Podlaskiem dostrzeżono, że regionalna polityka energetyczna może się powieść tylko wówczas, jeżeli uwzględni się również strukturę podmiotów na rynku energii. Dąży się do tego, "aby mieszkańcy i przedsiębiorcy Podlaskiego byli posiadaczami zdecentralizowanych źródeł energii".

4.6. Po 2016 r. gmina podlaska Turośń Kościelna zakupiła dla swych obywateli ze środków EFRR 38 pomp ciepła, 77 systemów fotowoltaicznych i 270 systemów energii słonecznej. Koordynuje ona obliczenia, zamówienia i instalację i wykonuje za mieszkańców wszystkie prace prawne i techniczne. Inwestycja została dofinansowana w wysokości 85 % z funduszy strukturalnych UE. W przyszłości około 25 % wszystkich domów zostanie wyposażonych w nowoczesną technologię OZE.

4.7. W związku z istniejącym w Polsce opomiarowaniem netto małych systemów fotowoltaicznych obywatele produkują swój własny "zielony" prąd (wraz ze wszystkimi kosztami dodatkowymi) za około 0,18 PLN/kWh (około 0,043 EUR/kWh). Dla porównania, w przypadku dostaw z sieci (prądu wytworzonego głównie z węgla) należy obecnie zapłacić 0,65 PLN/kWh (= 0,155 EUR/kWh). Oznacza to ograniczenie kosztów prądu o około 75 %, zaś zaoszczędzone pieniądze przynoszą korzyści gospodarce regionalnej.

4.8. Urząd Marszałkowski skorzystał z tego doświadczenia i w roku 2017 umożliwił realizację podobnych projektów w 62 innych gminach. Łącznie wniosek dotyczył wsparcia około 4,7 tys. termicznych kolektorów słonecznych i 2 250 dachowych instalacji fotowoltaicznych o całkowitej mocy przekraczającej 7 mWp. Realizacja ma mieć miejsce w 2018 r.

4.9. Od dawna myśli się jednak bardziej perspektywicznie, np. w kierunku elektromobilności. Z 5,2 mld PLN, które rocznie wypływają z Podlaskiego z tytułu importu energii, na sam import benzyny i oleju napędowego do samochodów osobowych przypada około 1,5 mld PLN.

4.9.1. Oto kalkulacja Podlasia: zarejestrowane w regionie samochody osobowe przejeżdżają rocznie około 5,2 mld km. Gdyby wszystkie pojazdy były zasilane prądem, przy zużyciu w wysokości 15 kWh/100 km potrzebne by było około 800 tys. MWh energii elektrycznej. Przy obecnych kosztach poboru z sieci wynoszących 0,63 PLN/kWh przeznaczano by na to około 500 mln PLN zamiast 1,5 mld PLN na paliwa kopalne, które są dziś stosowane. Tylko z tego tytułu pozostałaby w regionie kwota około 1 mld PLN i mogłaby przyczynić się do wzmocnienia gospodarki!!

4.9.2. Potrzebna ilość energii elektrycznej mogłaby zostać wygenerowana przez około 70 (zamontowanych w regionie) elektrowni wiatrowych. Rocznie energia elektryczna z takiej instalacji wystarcza na eksploatację około 7 tys. samochodów osobowych, przy czym jedna kilowatogodzina kosztuje około 0,06-0,07 EUR. Gdyby zrzeszyło się 7 tys. kierowców i eksploatowało taką instalację kolektywnie, udałoby się ponownie znacznie obniżyć ponoszone przez nich nakłady na eksploatację samochodów elektrycznych. Należy to jednak umożliwić prawnie i administracyjnie, np. w ten sposób, że sieci zostaną otwarte dla dystrybucji społecznościowej. Cyfryzacja oferuje takie możliwości, a rzeczywistość polityczna je blokuje!

4.10. Również w Podlaskiem rozważa się wykorzystanie wytworzonej w regionie energii do zastąpienia węgla w ciepłowniach. Wiatrowa energia elektryczna byłaby wykorzystywana w przemysłowych pompach ciepła oraz akumulatorach ciepła. Wydaje się to wysoce opłacalne. Jednakże rozważania te nie wyszły jak dotąd poza etap wstępnych planów. Brakuje środków finansowych nawet na studium wykonalności.

5. Więcej regionalnej wartości dodanej dzięki regionalnemu wykorzystywaniu energii ze źródeł odnawialnych wytworzonej w regionie

5.1. Przykład Podlasia pokazuje, że znaczący efekt OZE polega na potencjalnym wzmocnieniu regionalnej siły nabywczej. Aby go zmierzyć, ważne jest przede wszystkim oszacowanie potencjałów w ramach "regionalnej gospodarki energetycznej o obiegu zamkniętym" zarówno w zakresie energii elektrycznej, jak i ciepła oraz transportu.

5.2. Potencjał podejścia uwzględniającego gospodarkę regionalną można dobrze zilustrować na przykładzie słonecznej energii cieplnej. Regionalna wartość dodana wynikająca z montażu i eksploatacji jest niewielka, tym bardziej że przeciwstawione jej są również negatywne skutki, np. wówczas, gdy zastępuje ona opalanie olejem i w ten sposób występuje presja na miejsca pracy sprzedawców oleju opałowego. Zarazem jednak słoneczna energia termiczna ma jak najbardziej pozytywne skutki dla odbiorców. Im większy udział ciepła słonecznego w całkowitym zapotrzebowaniu na ciepło, w tym większym stopniu można zrezygnować z importu surowców energetycznych, takich jak węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny, powodującego odpływ siły nabywczej z regionu do krajów eksportujących węgiel, ropę i gaz lub wielonarodowych koncernów naftowych i gazowych.

5.3. Ogólnie wydaje się konieczne, aby w regionalnym bilansie energetycznym ujmować stopień, w jakim udaje się lub mogłoby się udać pokryć regionalne zużycie energii za pomocą wytworzonej w regionie (i stosownie do okoliczności tymczasowo zmagazynowanej) energii ze źródeł odnawialnych. Bilans ten musi obejmować cztery aspekty:

1. Należy ustalić, jakie region ma zapotrzebowanie na energię w sektorach elektryczności, ciepłownictwa i mobilności. Uwzględnienie sektora ciepłownictwa i mobilności jest ważne z dwóch przyczyn: po pierwsze, na te obszary przypada 75 % zapotrzebowania na energię. Po drugie, zastosowania z zakresu ciepłownictwa i mobilności oferują istotne rozwiązania zapewniające elastyczność, które najczęściej są dostępne tylko lokalnie.

2. Należy zmierzyć potencjał pokrycia tego zapotrzebowania za pomocą OZE pochodzących z danego regionu. W tym celu należy również określić, w jakim zakresie jest dzięki temu osiągane faktyczne przekierowanie odpływu kapitału z korzyścią dla regionu. W przypadku bioenergii zależy to od pochodzenia biomasy oraz w przypadku wszystkich technologii OZE od pochodzenia instalacji i przedsiębiorstw, którym zleca się montaż i konserwację. Poza tym na podstawie struktury operatorów i, stosownie do okoliczności, wielkości wewnątrzregionalnego zużycia energii elektrycznej należy określić, czy osiągnięty obrót pozostaje w regionie i implikuje w takim stopniu włączenie gospodarcze podmiotów regionalnych.

3. Różnica między regionalnym zapotrzebowaniem na energię a częścią, która może zostać pokryta za pomocą regionalnych OZE, pokazuje, ile energii trzeba importować z innych regionów (odpływ kapitału z regionu). Również w przyszłości wiele europejskich regionów nie będzie mogło zrezygnować z importu energii, gdyż pokrycie całego miejscowego zapotrzebowania na poziomie regionalnym jest niewydajne, nieopłacalne lub po prostu niewykonalne z technicznego punktu widzenia.

4. Jeżeli w regionie zostanie wyprodukowana większa ilość energii niż wynosi zużycie regionalne, należy określić, kto będzie miał udział w zyskach ze sprzedaży prądu.

5.4. Bilans regionalnej produkcji energii i regionalnego zużycia energii powinien zostać sporządzony dla każdego europejskiego regionu, chociaż nie przewiduje się zobowiązania prawnego w tym zakresie. W interesie każdego regionu powinno leżeć raczej dobrowolne sporządzenie odpowiednich bilansów. Należy zbadać, czy w tym celu można wykorzystać ugruntowaną kategorię regionów NUTS 3. W niektórych przypadkach - w myśl idei "Europy regionów" - atrakcyjnie wyglądają też transgraniczne regiony energetyczne. W tym kontekście zadania koordynacji mogłoby się podjąć biuro ds. informacji energetycznej, o którego utworzenie EKES apelował w swojej wcześniejszej opinii ⁶ .

6. Potencjał energetyczny i regionalny wyrównanego lub dodatniego bilansu energetycznego

6.1. Jeżeli uda się poprawić opisany w punkcie 5 bilans wyprodukowanej i zużytej w regionie energii ze źródeł odnawialnych, będzie to stanowiło wkład w ograniczenie zależności energetycznej Europy.

6.2. Gdyby podmioty regionalne mogły w większym stopniu uczestniczyć w OZE pod względem gospodarczym, wzmocniłoby to spójność społeczną. Jest to spowodowane tym, że słabe strukturalnie regiony często dysponują największym potencjałem powierzchniowym w kontekście OZE i tu najsilniej działają też skutki OZE dla gospodarki regionalnej.

6.3. Sporządzanie specyficznych regionalnych bilansów energetycznych umożliwiłoby zmierzenie, jakie znaczenie ma transformacja energetyczna dla poszczególnych regionów. Debata tocząca się wokół przemiany strukturalnej w określonych regionach zyskałaby solidną podstawę. Interwencje z dziedziny polityki regionalnej mogłyby być lepiej opracowywane niż dzisiaj, gdy mówi się stosunkowo ogólnikowo o "regionach węglowych" i "wyspach energetycznych".

6.4. To, czy region jest eksporterem energii czy jej importerem lub ma wyrównany bilans energetyczny - ma konkretne skutki dla mieszkających w nim ludzi. Należy na ten temat prowadzić dialog z regionalnymi podmiotami. Nie ma doskonałego rozwiązania, które byłoby w równym stopniu dostosowane do wszystkich regionów. Zamiast tego dla konkretnych regionów muszą być uzgadniane sprawiedliwsze rozwiązania - również w kontekście sprawiedliwości przestrzennej ("spatial justice"), a zatem pytania, które powierzchnie będą wykorzystywane i w jakim celu. Przedstawiciele regionalnej polityki i administracji muszą mieć odpowiednie kwalifikacje.

6.5. Im lepiej uda się zaspokoić regionalne zapotrzebowanie na energię za pomocą OZE, tym większą niezależność od zmian cen na rynku światowym, w szczególności ropy naftowej i gazu ziemnego, zyskają odbiorcy mieszkający i pracujący w regionach. Jest to najlepszy warunek wstępny ograniczenia ubóstwa energetycznego i podatności odbiorców końcowych na zagrożenia. Fakt, że ceny energii są coraz ważniejszym kryterium decyzji inwestycyjnych, może jednocześnie zwiększyć atrakcyjność danego obszaru lokalnego jako miejsca prowadzenia działalności gospodarczej i przemysłowej.

6.6. Zbliżające się włączenie sektorów ciepłownictwa i mobilności do systemu elektroenergetycznego mogłoby być konsekwentnie wspierane poprzez zachęty do regionalnego wykorzystywania wytwarzanej w regionie energii ze źródeł odnawialnych, a zatem do wzmocnienia.

6.7. Cyfryzacja gospodarki energetycznej oferuje duże szanse. Również w tym kontekście zachęty do poprawy regionalnego wykorzystania wytworzonej w regionie energii ze źródeł odnawialnych mogą uwolnić specyficzny potencjał cyfryzacji, promując w ten sposób innowacyjność.

6.8. Celem europejskiej unii energetycznej jest wzmocnienie roli obywateli lub odbiorców w transformacji energetycznej. Niemniej na ponadregionalnych rynkach energii istnieją bariery wejścia na rynek i ważną rolę odgrywają korzyści skali ⁷ . Ostatecznie jest to następstwem historycznie powstałych monopolistycznych struktur rynkowych. W skali regionalnej, tzn. w ramach regionalnej gospodarki energetycznej o obiegu zamkniętym, nowa aktywniejsza rola obywateli i konsumentów jest dużo łatwiejsza do wypełnienia.

6.9. Gdyby wytworzona w regionie energia ze źródeł odnawialnych była w większym stopniu wykorzystywana w samym regionie, odciążyłoby to sieć i w określonym okolicznościach ograniczyłoby konieczność znacznego rozbudowania europejskich elektroenergetycznych sieci przesyłowych (por. też motyw 52 wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (COM(2016) 767 final)).

7. Postulaty związane z regionalną gospodarką energetyczną o obiegu zamkniętym

7.1. EKES apeluje do instytucji UE o traktowanie regionalnego wykorzystania wytworzonej miejscowo energii ze źródeł odnawialnych jako celu europejskiej polityki energetycznej i polityki spójności i uznania go za wartość docelową bilansu regionalnego zapotrzebowania na energię i regionalnej produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Obejmuje to po pierwsze uwzględnienie podczas dalszego kształtowania wsparcia OZE szczególnych cech charakterystycznych energetyki obywatelskiej i innych podmiotów regionalnych, które nie odnoszą korzyści skali ⁸ . Celem musi być zwłaszcza usunięcie barier wejścia na rynek, które ograniczają możliwości rynkowe małych (regionalnych) podmiotów. Pomocny jest też europejski program na rzecz kwalifikacji podmiotów regionalnych oraz służący zwiększeniu wymiany informacji na temat najlepszych praktyk.

7.2. Warunkiem wstępnym jest strategiczna decyzja o ukierunkowaniu polityki energetycznej na decentralizację. Pod tym względem w pakiecie "Czysta energia dla wszystkich Europejczyków" istnieje jeszcze wyraźnie zbyt wiele sprzeczności między raczej zdecentralizowaną a wyraźnie centralistyczną polityką energetyczną. Należy opowiedzieć się za tym, aby europejskie regiony i gminy uzyskały uprawnienie do bezpośredniego regulowania udziału podmiotów regionalnych w wykorzystaniu regionalnej energii ze źródeł odnawialnych. Odpowiadałoby to też tradycji świadczenia usług w interesie ogólnym, wyrosłej w wielu europejskich państwach członkowskich.

7.3. EKES apeluje do Komisji o przedstawienie koncepcji, jakie środki koszyka energetycznego na szczeblu europejskim, krajowym i niższym niż krajowy pomogą we wsparciu regionalnej energetyki. Częścią tego może być odpowiednie sformułowanie prawa zamówień publicznych. Ponadto należałoby opracować metodykę, według której regiony mogłyby tworzyć swój specyficzny bilans energetyczny. Pożądana byłaby aplikacja online dla regionalnych polityków i zainteresowanych stron, która podawałaby przynajmniej przybliżone wyniki.

7.4. Nowa struktura opłat sieciowych, być może również innych opłat i podatków mogłaby okazać się pomocna w dążeniu do tych efektów w skali regionalnej w związku z rozwojem OZE. Eksport, a przede wszystkim import energii powinien być tak wyceniony, aby były w nim uwzględnione przynajmniej koszty transportu.

7.5. Zróżnicowane nakładanie opłat sieciowych, tj. ustalanie cen w handlu energią elektryczną w zależności od liczby poziomów sieci wykorzystywanych w realizacji transakcji, ułatwiłoby - w powiązaniu z szerszym zaspokojeniem regionalnego zapotrzebowania na energię przez energię ze źródeł odnawialnych wytworzoną w regionie - rozpoznanie faktycznego zapotrzebowania na rozbudowę sieci z uwzględnieniem potrzeb rynkowych. Ważne będzie wprawdzie dobre połączenie regionów energetycznych Europy w sieć, jednak nie oznacza to, że koniecznie i w każdym przypadku należy nadawać rozbudowie sieci priorytet. A obecnie jeszcze zbyt często się tak dzieje, choć brak uzasadnienia ekonomicznego ⁹ .

Bruksela, dnia 11 lipca 2018 r.

	Luca JAHIER
	Przewodniczący
	Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

1 Dz.U. C 303 z 19.8.2016, s. 1.

2 https://ec.europa.eu/info/news/no-region-left-behind-launch-platform-coal-regions-transition-2017-dec-08_pl.

3 Więcej szczegółów znajduje się w studium przypadku przedstawionym na wysłuchaniu EKES-u w dniu 31 maja 2018 r. pt. "Transformacja energetyki w regionach europejskich - ocena skutków przejścia na inteligentne i niskoemisyjne dostawy energii w gospodarce regionalnej": https://www.eesc.europa.eu/en/news-media/presentations/presentation-michael-knape.

4 Weterings, A. et al. (2018): Effecten van de energietransitie op de regionale arbeidsmarkt - een quickscan, PBL, Haga, s. 36.

5 Institut für dezentrale Energietechnologien (2016). Regionale Wertschöpfung in der Windindustrie am Beispiel Nordhessen.

6 Dz.U. C 262 z 25.7.2018, s. 86.

7 Dz.U. C 288 z 31.8.2017, s. 91.

8 Dz.U. C 246 z 28.7.2017, s. 55.

9 Por. Peter, F.; Grimm, V. & Zöttl, G. (2016). Dezentralität und zellulare Optimierung - Auswirkungen auf den Netzausbaubedarf. https://www.fau.de/files/2016/10/Energiestudie_Studie.pdf.

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2018.367.1
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Skutki nowej bezemisyjnej, zdecentralizowanej i cyfrowej struktury dostaw energii na zatrudnienie i gospodarki regionalne" (opinia z inicjatywy własnej).
• Data aktu: 10/10/2018
• Data ogłoszenia: 10/10/2018