Opinia w sprawie: "Współpraca i transfer wiedzy między ośrodkami badawczymi, przemysłem i MŚP istotnym warunkiem innowacji" (opinia z inicjatywy własnej).

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: "Współpraca i transfer wiedzy między ośrodkami badawczymi, przemysłem i MŚP istotnym warunkiem innowacji" (opinia z inicjatywy własnej)

(2009/C 218/02)

(Dz.U.UE C z dnia 11 września 2009 r.)

Dnia 10 lipca 2008 r. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny postanowił, zgodnie z art. 29 ust. 2 regulaminu wewnętrznego, sporządzić opinię z inicjatywy własnej w sprawie:

"Współpraca i transfer wiedzy między ośrodkami badawczymi, przemysłem i MŚP istotnym warunkiem innowacji".

Sekcja Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 3 lutego 2009 r. Sprawozdawcą był Gerd WOLF.

Na 451. sesji plenarnej w dniach 25-26 lutego 2009 r. (posiedzenie z 26 lutego) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął 158 głosami - 1 osoba wstrzymała się od głosu - następującą opinię:

1. Streszczenie i zalecenia

1.1 Niniejsza opinia dotyczy poprawy współpracy i transferu wiedzy między ośrodkami badawczymi (research performing organisations), przemysłem i MŚP. Taka współpraca ma bowiem decydujące znaczenie dla opracowania innowacyjnych produktów i procesów na podstawie wyników badań naukowych.

1.2 Komitet zaleca systematyczne informowanie pracowników przemysłu i MŚP o zasobach wiedzy naukowej i technologicznej dostępnych w uniwersytetach i instytucjach badawczych UE oraz o sposobach nawiązywania odpowiednich kontaktów. Komitet zaleca zatem, by Komisja poczyniła starania o utworzenie ogólnoeuropejskiego systemu wyszukiwania (za pośrednictwem internetu), który integrowałby i uzupełniał istniejące systemy informacyjne, a zatem lepiej niż dotychczas zaspokajał to szczególne zapotrzebowanie na informacje.

1.3 Komitet wspiera dążenia do zapewnienia otwartego dostępu do publikacji naukowych za pośrednictwem internetu. Jednakże z reguły wiąże się to ze zwiększonymi kosztami dla sektora publicznego. Z tego względu należy dążyć do porozumień dotyczących wzajemnych uregulowań między państwami członkowskimi UE oraz z państwami pozaeuropejskimi. Jednocześnie nie należy ograniczać swobody ośrodków badawczych i naukowców w zakresie możliwości wybrania takiego czasopisma czy forum dla publikacji swoich wyników, które zapewniałoby najlepsze rozpowszechnienie i uznanie osiągniętych przez nich wyników w skali światowej.

1.4 Komitet zaleca kontynuowanie rozważań dotyczących otwartego dostępu do danych naukowych, ale również wyznaczenie dla niego granic. Nie należy go rozumieć jako przedwczesnego otwartego dostępu do wszystkich danych wynikających z procesu badań naukowych, w tym tak zwanych surowych danych. Komitet zaleca Komisji ostrożne i stopniowe postępowanie, przy zaangażowaniu zainteresowanych naukowców.

1.5 Uwzględniając zróżnicowanie kultury pracy w ośrodkach badawczych i przemyśle, Komitet zaleca zapewnienie sprawiedliwej równowagi interesów. Dotyczy to konfliktu między wczesną publikacją wyników a zachowaniem niezbędnej poufności, jak również praw własności intelektualnej, w tym patentów.

1.6 Z tego względu Komitet z zadowoleniem przyjmuje przedstawione w międzyczasie przez Komisję wyjaśnienie, że jej zalecenie dotyczące zarządzania prawami własności intelektualnej nawet w przypadku badań prowadzonych na zlecenie w żadnej mierze nie ma na celu ograniczenia swobody kształtowania stosunków umownych między partnerami współpracy. Zalecenia Komisji powinny mieć charakter pomocniczy, a w żadnej mierze nie powinny stanowić ograniczenia.

1.7 Komitet powtarza swoje zalecenia odnoszące się do europejskiego patentu wspólnotowego z odpowiednim okresem dla wynalazcy, w którym publikacja nie narusza statusu nowości (grace period).

1.8 Przy projektowaniu infrastruktur badawczych - takich jak na przykład akceleratory, źródła promieniowania, satelity, naziemne instrumenty astronomiczne czy instalacje fuzji nuklearnej - instytucje badawcze nie są w pierwszej kolejności dostawcą nowej wiedzy, lecz raczej zleceniodawcą i klientem. Komitet zaleca, by zbadać dotychczasowe doświadczenia w stosowaniu obowiązujących przepisów UE i państw członkowskich w dziedzinie pomocy państwa, budżetu, zamówień publicznych i konkurencji i stwierdzić, czy sprzyjają one celowi, jakim jest jak najlepsze zachowanie i wykorzystanie umiejętności i specjalistycznej wiedzy zdobytej w przemyśle przy takich zleceniach, z korzyścią dla konkurencyjności Europy, ale również dla odpowiednich późniejszych zleceń, czy też konieczne jest nowe podejście w ramach odpowiedniej polityki przemysłowej.

2. Wprowadzenie

2.1 Komitet opublikował liczne opinie⁽¹⁾ w zakresie polityki badawczo-rozwojowej, a w nich wskazywał w szczególności na kluczowe znaczenie dostatecznego zakresu badań i rozwoju dla celów z Lizbony i Barcelony.

2.2 Szczególnie istotny aspekt tych zaleceń dotyczył współpracy między ośrodkami badawczymi, w tym uniwersytetami (public research organisations - PROs lub research performing organisations), przemysłem a MŚP oraz niezbędnego w tym kontekście transferu wiedzy, służących opracowaniu innowacyjnych procesów i komercyjnych produktów. W celu pogłębienia tego aspektu w niniejszej opinii skoncentrowano się na zagadnieniach wymienionych w punktach 3-5: a) publikacjach i informacjach, b) współpracy przy opracowywaniu produktów i procesów gotowych do wprowadzenia na rynek oraz c) współpracy przy rozwoju infrastruktur badawczych⁽²⁾.

2.3 Zagadnienia te dotyczą równowagi - ale również sprzeczności - między współpracą a konkurencją. Współpraca jest zatem z jednej strony niezbędna dla utrzymania i wzmocnienia konkurencyjności przemysłu europejskiego wobec państw spoza UE. Z drugiej strony pozycja konkurencyjna w rywalizacji między przedsiębiorstwami europejskimi nie powinna zostać naruszona, co regulują przepisy dotyczące pomocy państwa (europejskie prawo w dziedzinie pomocy państwa), zapewniające równe traktowanie na jednolitym rynku.

2.4 Powstający w ten sposób konflikt stanowi tło dla poruszanych poniżej zagadnień i zaleceń, w szczególności dotyczących praw własności intelektualnej oraz związanej z nimi grupy problemów dotyczących bezpłatnego przekazywania informacji.

2.5 Również Komisja i Rada odniosły się do kwestii współpracy. Doprowadziło to m.in. do opracowania przez Komisję zalecenia⁽³⁾ w sprawie zarządzania własnością intelektualną w ramach działań związanych z transferem wiedzy oraz kodeksu postępowania dla uczelni wyższych i innych publicznych instytucji badawczych. Ich celem jest zachęcenie państw członkowskich i instytucji badawczych do bardziej jednolitego postępowania. Jednakże mimo dość rozsądnych celów i propozycji, właśnie te zalecenia spowodowały pojawienie się kolejnych pytań i znacznych wątpliwości ze strony zainteresowanych organizacji w odniesieniu do praw własności intelektualnej przy badaniach wspólnych i zleconych. Pytania te i przedstawione w międzyczasie przez Komisję wyjaśnienia stanowią jeden z elementów niniejszej opinii.

3. Informowanie o działalności badawczej i jej wynikach

3.1 Publikacje naukowe. Tradycyjnie wyniki badań naukowych są publikowane w prasie specjalistycznej po przeprowadzeniu rygorystycznej procedury wzajemnej oceny, a czasami są wcześniej ogłaszane przez instytuty badawcze jako preprinty lub sprawozdania techniczne itp. Ponadto informuje się o nich na konferencjach specjalistycznych oraz publikuje się je w protokołach z tych konferencji.

3.1.1 Nowy wymiar - internet. Dzięki internetowi powstał nowy wymiar komunikacji i przekazywania wiedzy. Obecnie wydawnictwa publikują większość czasopism naukowych również w wersji elektronicznej w internecie.

3.1.2 Biblioteki i zagadnienie kosztów. Biblioteki uniwersyteckie i ośrodki badawcze oferują w znacznej mierze dostęp do publikacji w wersji papierowej i elektronicznej. Jednakże sytuacja finansowa uniwersytetów i ośrodków badawczych musi im umożliwiać poniesienie związanych z tym kosztów (za publikacje i abonamenty), co stanowi poważny problem⁽⁴⁾.

3.1.3 Otwarty dostęp do publikacji naukowych. Choć na razie dostęp za pośrednictwem internetu do publikacji naukowych wiąże się zwykle z kosztami, które muszą ponieść biblioteki lub ich jednostki macierzyste albo bezpośrednio użytkownicy, już od dłuższego czasu dąży się do bezpłatnego udostępnienia ich wszystkim użytkownikom: "free open access" - "bezpłatny otwarty dostęp"⁽⁵⁾. W tym kontekście prowadzi się analizy różnych modeli prowadzenia działalności oraz sposobów płatności, które w niektórych przypadkach doprowadziły już do zawarcia konkretnych porozumień. Komitet popiera starania w tym zakresie. Jednakże nie wszystkie porozumienia nie będą wiązały się z żadnymi kosztami dla sektora publicznego. Z tego względu zaleca on dążenie do procedur postępowania opartych na wzajemności zarówno między państwami członkowskimi UE, jak i z państwami pozaeuropejskimi.

3.1.3.1 Nieograniczona wolność wyboru. Jednakże w żadnym razie nie należy ograniczać swobody ośrodków badawczych i naukowców w zakresie wyboru takiego czasopisma czy forum dla publikacji swoich wyników, które w ich opinii zapewni najlepsze rozpowszechnienie i uznanie osiągniętych przez nich wyników w skali światowej.

3.1.4 Otwarty dostęp do danych badawczych. Ponadto zostały opracowane koncepcje⁽⁶⁾ zapewnienia powszechnego - a więc wykraczającego poza istniejącą już dobrowolną wymianę danych między partnerami współpracy - otwartego dostępu za pośrednictwem internetu nie tylko do publikacji naukowych, ale również do danych będących ich podstawą. Jednakże w tym kontekście pojawiają się problemy organizacyjne, techniczne i prawne (np. ochrona własności intelektualnej i ochrona danych) oraz dotyczące zapewnienia jakości i motywacji, które często można rozwiązać jedynie w ramach danej dyscypliny naukowej. Z tego względu Komitet wprawdzie uznaje dalszy rozwój takich koncepcji za słuszny, ale również widzi konieczność określenia granic takiego postępowania. W tym kontekście Komitet zaleca Komisji szczególnie ostrożne postępowanie, w szczególności przy zaangażowaniu bezpośrednio zainteresowanych tym naukowców.

3.1.5 Prawo do poufności. Komitet podkreśla, że nie można tego rozumieć jako przedwczesnego otwartego dostępu do wszelkich danych uzyskanych w procesie badawczym, w tym tak zwanych surowych danych. W pierwszej kolejności naukowcy muszą wyjaśnić błędne pomiary, pomyłki, kwestie interpretacyjne itd., ocenić ich znaczenie oraz rozważyć w procesie wewnętrznego, poufnego kształtowania opinii, zanim ewentualnie wyrażą zgodę na ich udostępnienie. W przeciwnym razie mogłoby dojść do naruszenia praw poszczególnych naukowców, jak również podstawowych warunków pracy naukowej i ochrony danych, ale w szczególności do naruszenia standardów jakościowych i priorytetów publikacji naukowej.

3.2 Informacje dla przedsiębiorstw i MŚP. Wiele przedsiębiorstw i MŚP zainteresowanych nowościami uzyskuje niedostateczne informacje o tym, jakie zasoby wiedzy naukowej i technologicznej w ogóle istnieją i są dostępne na uniwersytetach i w instytucjach badawczych UE, oraz w jaki sposób można nawiązać odpowiednie kontakty w celu podjęcia ewentualnej współpracy. A zatem w tym zakresie istnieje wykraczające poza powyższy zestaw instrumentów zapotrzebowanie na informacje poza wąskim kręgiem specjalistów.

3.2.1 Publikacje kierowane do szerszego kręgu odbiorców. Istnieje również kierowana do szerszego kręgu odbiorców literatura dotycząca zagadnień naukowych i technicznych (tzw. literatura popularnonaukowa). Ponadto w ostatnich latach Komisja z powodzeniem w większym stopniu zaangażowała się w rozpowszechnianie naukowo-technicznych wyników współfinansowanych przez siebie programów badawczych, np. za pośrednictwem doskonałego czasopisma research*eu⁽⁷⁾ lub portalu internetowego CORDIS⁽⁸⁾. Jednocześnie również uniwersytety i ośrodki badawcze zaczęły w coraz większym stopniu przedstawiać w internecie swoją działalność i wyniki badań, również pod kątem transferu wiedzy i możliwej współpracy⁽⁹⁾.

3.2.2 Biura transferu. Ponadto od dłuższego czasu wiele ośrodków badawczych prowadzi własne, bardzo przydatne biura transferu wiedzy, zatrudniające odpowiednio wykwalifikowanych pracowników (specjalistów ds. transferu technologii⁽¹⁰⁾)⁽¹¹⁾. Jednakże ich działalność ogranicza się przede wszystkim do regionu lub danego ośrodka, a więc korzystanie z nich przez osoby prowadzące poszukiwania na szczeblu ogólnoeuropejskim jest bardzo utrudnione.

3.2.3 Organizacje wspierające i doradcy. W sprostanie wyżej opisanego zapotrzebowania na szczeblu europejskim, oprócz Komisji angażuje się też wiele organizacji i sieci, częściowo na zasadach komercyjnych. Istnieje na przykład EARTO, Stowarzyszenie Europejskich Specjalistów ds. Transferu Wiedzy Naukowo-Technicznej czy ProTon⁽¹²⁾. Również sama Komisja oferuje swoją pomoc za pośrednictwem portalu dla MŚP i EEN⁽¹³⁾.

3.2.4 Systematyczne poszukiwania. Gdy jednak potrzeby przemysłu/MŚP nie mogą być w dostatecznym stopniu zaspokojone za pomocą powyższych instrumentów, Komitet zaleca Komisji podjęcie działań - o ile to możliwe we współpracy z jednym z dużych przedsiębiorstw tworzących wyszukiwarki - służących systematycznemu zaspokajaniu tego zapotrzebowania za pomocą ogólnoeuropejskiego systemu wyszukiwania (przez internet), w którym w jednolity i zrozumiały sposób zebrane zostałyby wyżej wymienione informacje szczegółowe. Jako pierwszy krok w tym kierunku konieczne byłoby zebranie opinii, umożliwiające dokładniejsze określenie celów i zakresu pierwszego etapu takiego systemu wyszukiwania, aby zebrać doświadczenia w ramach etapu rozpoznawczego.

3.2.5 Wymiany pracowników. Ponieważ najskuteczniejsze przekazywanie wiedzy odbywa się poprzez osoby, które przenoszą się między środowiskiem naukowym a sektorem przemysłowym, Komitet przypomina w tym kontekście o swoich wielokrotnie wyrażanych zaleceniach, aby ogólnie w większym stopniu wspierać taką wymianę pracowników, między innymi za pomocą systemu stypendiów/urlopów naukowych, takich jak np. stypendium Marie Curie Industry-Academia.

4. Współpraca przy opracowywaniu produktów i procesów gotowych do wprowadzenia na rynek - sprawiedliwa równowaga interesów

4.1 Zróżnicowane kultury pracy. Wobec wielu dokumentów i zaleceń istniejących już w tym zakresie i przywołanych we wprowadzeniu, niniejszy rozdział musi koncentrować się na niektórych wybranych zagadnieniach i problemach, których źródłem są niezbędne różnice w kulturze pracy i interesach sektora badawczego i przemysłu. Wiele z tych różnic zostało już omówionych przez Komitet w pierwszej opinii⁽¹⁴⁾ dotyczącej europejskiej przestrzeni badawczej, a następnie wielokrotnie powtórzonych. Najistotniejsze z nich dotyczą następujących kwestii:

4.2 Publikacja i zachowanie poufności

- Konieczne jest wczesne publikowanie wyników badań, tak aby umożliwić innym naukowcom i grupom badawczym ich sprawdzenie. Ponadto przyczynia się to do osiągania synergii, wynikającej z natychmiastowej wzajemnej komunikacji w ramach "wspólnoty naukowej", w szczególności wtedy, kiedy wiele laboratoriów uczestniczy we wspólnym programie badań i rozwoju.

- Zwykle również sektorowi publicznemu powinno zależeć na wczesnej publikacji wyników wspieranych przez siebie badań, w celu zapewnienia sprawiedliwego wsparcia i konkurencji.

- Jednakże obecnie nawet ośrodki badawcze wspierane ze środków publicznych muszą przed publikacją wyników w pierwszej kolejności dokonać zgłoszenia patentowego w odniesieniu do wyników, które mogą prowadzić do powstania wynalazków, ponieważ w przeciwnym razie przekreślałaby ona status nowości i uniemożliwiałaby uzyskanie patentu. Tę konieczność, mającą zastosowanie również do otwartego dostępu, podkreśla się również w zaleceniu Komisji dotyczącym zarządzania własnością intelektualną⁽¹⁵⁾.

- Dla złagodzenia wynikającego stąd konfliktu interesów Komitet wielokrotnie zalecał uwzględnienie okresu, w którym publikacja nie narusza statusu nowości (grace period)⁽¹⁶⁾, w prawie patentowym państw członkowskich, jak również w przyszłym prawie patentowym Wspólnoty.

- Z drugiej strony zwykle przedsiębiorstwo, mając na uwadze swoją sytuację konkurencyjną, powinno być zainteresowane zachowaniem poufności w odniesieniu do wyników procesu rozwoju swoich produktów co najmniej do chwili stworzenia nowego produktu gotowego do wprowadzenia na rynek lub zapewnienia odpowiednich patentów.

4.3 Poznawcze badania - ukierunkowany rozwój. Rezultatem pracy naukowca jest poznanie, pochodzące ze złożonego procesu poszukiwań i badań, którego wyniku nie da się z góry przewidzieć. Z drugiej strony rozwój to ukierunkowany, zaplanowany proces działania, który rozpoczyna się dopiero z chwilą określenia konkretnego celu i znalezienia drogi dojścia do niego. Mimo to występują płynne przejścia, wzajemne oddziaływanie i synergia między badaniami a rozwojem, a niekoniecznie linearne następstwo między tymi procesami.

4.4 Zróżnicowane kryteria oceny. Badacz i jego ośrodek badawczy są oceniane po jakości, liczbie i oddziaływaniu swoich publikacji⁽¹⁷⁾ i odkryć, a w coraz większym stopniu również na podstawie liczby patentów. Z drugiej strony menadżer jest oceniany przede wszystkim na podstawie komercyjnego zysku jego przedsiębiorstwa, który z kolei jest uzależniony od liczby, jakości i ceny sprzedanych produktów.

4.5 Synteza. Zatem konieczne jest pokonanie tych różnic i zapewnienie sprawiedliwej równowagi interesów, która przyniesie korzyści obu współpracującym ze sobą, nierównym partnerom. Dla pozyskania w tym kontekście najlepszych badaczy i ośrodków badawczych, konieczne jest stworzenie odpowiedniej zachęty. Jednocześnie "dla współpracy niekorzystne może być przekazanie całości praw do wyników badań przedsiębiorstwom je zlecającym"⁽¹⁸⁾. Wynika to z faktu, że "nowa wiedza" (foreground) wypływa w sposób ewolucyjny z "istniejącej wiedzy"(background), a zatem w takiej mierze zawiera decydujące elementy istniejącej wiedzy, że są one również nieodłączną częścią nowej wiedzy. Z tego względu w uzgodnieniach dotyczących praw do własności intelektualnej oraz związanym z nimi procesie rozważań konieczne są elastyczność i swoboda, co umożliwi uwzględnienie indywidualnych okoliczności i istoty procesów twórczych. Ich brak może powodować nawet odmowę współpracy między nauką a gospodarką.

4.6 Własność intelektualna i dotyczące jej zalecenie Komisji. Z tego względu Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Rada ds. Konkurencyjności podkreśliła swobodę kształtowania stosunków umownych między stronami, a w rezolucji z dnia 30 maja 2008 r. przedstawiła następujące wezwanie: "APELUJE do wszystkich uniwersytetów i innych publicznych organizacji badawczych, by należycie uwzględniły treść zasad postępowania przygotowanych przez Komisję i stosowały je zgodnie ze specyficznymi warunkami, w jakich działają, m.in. wykazując odpowiednią elastyczność w kwestii badań na zlecenie". Komitet ze szczególnym zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja tymczasem też wyjaśniła⁽¹⁹⁾, że w swoim zaleceniu⁽²⁰⁾ poświęconym bezpośrednio temu zagadnieniu nie chciała wpływać na swobodę kształtowania stosunków umownych również w odniesieniu do badań na zlecenie. W tym zakresie należy raczej zapewnić wystarczającą elastyczność, o ile nie ma innych ograniczeń takich jak ramy pomocy państwa dla badań, rozwoju i innowacji czy inne przepisy europejskie czy krajowe.

4.6.1 Dalsze wyjaśnienie. Ponadto należy wyjaśnić, że odkrycia prowadzące do patentów nie mogą po prostu zostać zlecone, lecz stanowią dodatkowy rezultat pracy kreatywnej⁽²¹⁾. Ich wykorzystanie i powstający w ten sposób zysk powinny być zatem przedmiotem negocjacji; przedsiębiorstwo zlecające nie powinno blokować możliwości korzystania z niego, ze szkodą dla gospodarki. Z tego względu Komitet z zadowoleniem przyjmuje przygotowywanie przez Komisję również w tym zakresie wyjaśnienia. Zalecenia Komisji powinny mieć charakter pomocniczy, a w żadnej mierze nie powinny stanowić ograniczenia.

4.7 Patent wspólnotowy. W tym kontekście Komitet ponownie zwraca uwagę (patrz również pkt 4.2) na swoje wielokrotnie powtarzane zalecenia dotyczące europejskiego patentu wspólnotowego wraz z odpowiednim okresem, w którym publikacja nie narusza statusu nowości, dla wynalazcy.

4.8 Zasady uczestnictwa a prawo w dziedzinie pomocy państwa. W swojej opinii⁽²²⁾ w sprawie zasad uczestnictwa Komitet zalecał już, aby przyszłym stronom umowy przyznać większą swobodę kształtowania stosunków umownych oraz wyboru instrumentów. Dotyczy to w szczególności prawa dostępu do nowej wiedzy i prawa do ochrony lub do istniejącej wiedzy i prawa do ochrony partnerów umowy. W tym zakresie bezpłatne prawa dostępu mogą być zaproponowane jako opcja, ale nie mogą mieć charakteru obowiązkowego bez wyjątku, jak proponowano w odniesieniu do niektórych przypadków. Ponadto bezpłatne przekazanie własności intelektualnej ze strony państwowych szkół wyższych lub ośrodków badawczych na rzecz przedsiębiorstw wiąże się z zagrożeniem naruszenia europejskich przepisów dotyczących pomocy państwa.

4.9 Partnerstwa publiczno-prywatne. Przedstawione w pkt 4.6 i 4.8 poglądy i zalecenia Komitetu powinny być zatem uwzględniane w szczególności także w przypadku partnerstw publiczno-prywatnych w dziedzinie badań i rozwoju, bardzo pożądanych pod innymi względami, oraz właściwych wspólnych inicjatyw technologicznych.

4.10 Wynagrodzenie wynalazków pracowników. Przy tym na szczególną uwagę zasługują istniejące w niektórych państwach członkowskich przepisy dotyczące wynalazków pracowników. Odnosi się to do prawa wynalazcy patentu do odpowiedniego wynagrodzenia za jego wykorzystanie, nawet jeżeli dokonał on tego odkrycia w ramach swoich obowiązków służbowych. W żadnym razie nie można podważać tego prawa.

5. Współpraca przy rozwoju infrastruktur badawczych - utrzymanie umiejętności

5.1 Nowe dziedziny techniki - unikaty. Oprócz wyżej omawianej kategorii współpracy między nauką a przemysłem istnieje kolejna, równie istotna kategoria, w której ośrodki badawcze nie są w pierwszej kolejności dostawcą nowej wiedzy w celu rozwoju innowacyjnych produktów seryjnych (lub procedur), lecz zleceniodawcą i klientem. Dotyczy to w szczególności rozwoju nowego rodzaju infrastruktur badawczych, takich jak na przykład akceleratory, źródła promieniowania, satelity, naziemne instrumenty astronomiczne czy instalacje fuzji jądrowej. W tym przypadku przemysł - często na podstawie wcześniej realizowanych zleceń rozwojowych - opracowuje i produkuje poszczególne istotne, nowe komponenty.

5.2 Specjalizacja i ryzyko. Ta bogata w innowacje dziedzina wymaga zatrudniania w przedsiębiorstwach najlepszych, wyspecjalizowanych pracowników oraz - ze względu na możliwość porażki - gotowości do podjęcia ryzyka w działalności. Bezpośredni zysk ekonomiczny jest bowiem z reguły niewielki, w szczególności z tego względu, że w przypadku wytwarzanych produktów mamy do czynienia prawie wyłącznie z unikatami, a przedsiębiorstwa często zbyt nisko szacują niezbędne nakłady: często konieczne jest znaczne przekroczenie granic istniejącego know-how.

5.3 Siła napędowa postępu technicznego. Takie zlecenia przyczyniają się do znacznego podniesienia poziomu wysoko wyspecjalizowanych umiejętności w zainteresowanych przedsiębiorstwach, co w długim okresie zwiększa ich konkurencyjność w pokrewnych dziedzinach i ogólnie sprzyja postępowi technicznemu. Mimo to przedsiębiorstwa często mają trudności z utrzymaniem swojego potencjału, w tym pracowników i inżynierów, w przypadku nienastępujących bezpośrednio dalszych zleceń w danej dziedzinie specjalistycznej, zwłaszcza że bardziej opłaca się zatrudnienie ich przy procesach rozwoju i produkcji produktów seryjnych, dużo korzystniejszych z ekonomicznego punktu widzenia.

5.4 Stosowanie przepisów w dziedzinie konkurencji i zamówień publicznych. Stosowanie obowiązujących przepisów w dziedzinie konkurencji i zamówień publicznych może utrudnić sytuację, między innymi dlatego, że nie zezwalają one bez dodatkowych warunków, aby to przedsiębiorstwo, które wykonywało zlecenie w zakresie rozwoju, automatycznie otrzymało również zlecenie w zakresie produkcji. Może to prowadzić do przekazania takiego zlecenia produkcyjnego mniej doświadczonemu przedsiębiorstwu, które właśnie z powodu niewielkiego doświadczenia nie dostrzega trudności i składa korzystniejszą cenowo ofertę. W przypadku niektórych przedsiębiorstw ten problem doprowadził nawet do tego, że nie starają się one o pozyskiwanie takich zleceń lub ich nie przyjmują. Również instrument "zamówienia przedkomercyjnego"⁽²³⁾ niedokładnie odpowiada opisanej tu problematyce, ponieważ nie pojawia się następnie produkcja seryjna.

5.5 Problem i poszukiwanie rozwiązań. Również Komitet nie potrafi w tej sytuacji zaproponować gotowego rozwiązania. Chciałby jednak zwrócić uwagę na poważny problem, który nie tylko powoduje zwiększenie kosztów i opóźnienia projektów tego typu, ale również powoduje nieoptymalne wykorzystanie zdobytych w ten sposób umiejętności i doświadczeń, ponieważ często bardzo wartościowe umiejętności są tracone. Z tego względu zaleca Komisji powołanie w tej dziedzinie grupy ekspertów wysokiego szczebla⁽²⁴⁾, którzy rozpatrzą dotychczasowe doświadczenia. Na tej podstawie mogłoby stać się jasne, czy obowiązujące przepisy w dziedzinie pomocy państwa, budżetu, konkurencji i zamówień publicznych oraz ich stosowanie w praktyce odpowiadają tej szczególnej sytuacji, czy też konieczne są nowe instrumenty w ramach odpowiedniej polityki przemysłowej.

5.6 ITER. Komitet odnosi wrażenie, że np. w odniesieniu do międzynarodowego projektu ITER Komisja zdaje sobie sprawę z problemu i że w związku z tym podejmowane są już odpowiednie działania na rzecz udziału przemysłu. To postępowanie powinno być w miarę możliwości zastosowane również w odniesieniu do wymogów infrastruktury badawczej, która ma zostać utworzona (lista ESFRI).

6. Związane z tym zagadnieniem opinie Komitetu przyjęte w okresie ostatnich trzech lat

Przy opracowywaniu niniejszej opinii uwzględniono następujące opinie związane z tym zagadnieniem przyjęte przez Komitet w ciągu ostatnich trzech lat:

- Siódmy program ramowy BRT (INT/269, CESE 1484/2005 - Dz.U. C 65/9 z 17.3.2006)

- Nanonauka i nanotechnologie (INT/277, CESE 582/2006 - Dz.U. C 185/1 z 8.8.2006)

- Pięcioletnia ocena działań badawczych Wspólnoty (1999-2003) (INT/286, CESE 729/2006 - Dz.U. C 195/1 z 18.8.2006)

- Programy szczegółowe BRT (INT/292, CESE 583/2006 - Dz.U. C 185/10 z 8.8.2006)

- Badania i innowacje (INT/294, CESE 950/2006 - Dz.U. C 309/10 z 16.12.2006)

- Uczestnictwo przedsiębiorstw w VII programie ramowym (INT/309, CESE 956/2006 - Dz.U. C 309/35 z 16.12.2006)

- Uczestnictwo przedsiębiorstw - VII program ramowy 2007-2011 (Euratom) (INT/314, CESE 957/2006 - Dz.U. C 309/41 z 16.12.2006)

- Inwestycja w wiedzę i innowacje (strategia lizbońska) (INT/325, CESE 983/2007 - Dz.U. C 256/17 z 27.10.2007)

- Potencjał Europy/badania, rozwój i innowacje (INT/326, CESE 1566/2006 - Dz.U. C 325/16 z 30.12.2006)

- Europejski Instytut Technologii (INT/335, CESE 410/2007 - Dz.U. C 161/28 z 13.7.2007)

- Zielona księga - Europejska Przestrzeń Badawcza: Nowe perspektywy (INT/358, CESE 1440/2007 - Dz.U. C 44/1 z 16.2.2008)

- Ustanowienie wspólnego przedsięwzięcia na rzecz inicjatywy w zakresie leków innowacyjnych (INT/363, CESE 1441/2007 - Dz.U. C 44/11 z 16.2.2008)

- Inicjatywa technologiczna w zakresie systemów wbudowanych/ustanowienie wspólnego przedsięwzięcia (ARTEMIS) (INT/364, CESE 1442/2007 - Dz.U. C 44/15 z 16.2.2008)

- Ustanowienie wspólnego przedsięwzięcia "Czyste niebo" (INT/369, CESE 1443/2007 - Dz.U. C 44/19 z 16.2.2008)

- Ustanowienie wspólnego przedsięwzięcia ENIAC (INT/370, CESE 1444/2007 - Dz.U. C 44/22 z 16.2.2008)

- Program badawczo-rozwojowy wspierający MŚP NT/379, CESE 977/2008 - Dz.U. C 224/18 z 30.8.2008)

- Konkurencyjność europejskich regionów dzięki badaniom naukowym i innowacjom (INT/383, CESE 751/2008 - Dz.U. C 211/1 z 19.8.2008)

- Wspólne przedsięwzięcie "Ogniwa paliwowe i technologie wodorowe" (INT/386, CESE 484/2008 - Dz.U. C 204/19 z 9.8.2008)

- Europejskie partnerstwo na rzecz naukowców (INT/435, CESE 1908/2008 - jeszcze nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym)

- Wspólnotowe ramy prawne europejskiej infrastruktury badawczej (ERI) (INT/450, CESE 40/2009 - jeszcze nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym)

Brukseli, 26 lutego 2009 r.

	Mario SEPI
	Przewodniczący
	Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

______

⁽¹⁾ Patrz punkt 6.

⁽²⁾ INT/450, CESE 40/2009 (jeszcze nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym).

⁽³⁾ C(2008) 1329 z 10.4.2008 r.

⁽⁴⁾http://ec.europa.eu/research/science-society/pdf/scientific-publication-study_en.pdf

⁽⁵⁾ Open Access. Opportunities and Challenges - a Handbook. ("Swobodny dostęp - szanse i wyzwania - podręcznik"), Komisja Europejska/Niemiecki Komitet UNESCO, 2008 r.

⁽⁶⁾ C(2007)56 z 14.2.2007 r.; C(2008)1329 z 10.4.2008 r. -załącznik II

⁽⁷⁾http://ec.europa.eu/research/research-eu.

⁽⁸⁾http://cordis.europa.eu/.

⁽⁹⁾http://www.ott.csic.es/english/index.html w Hiszpanii czy http://www.technologieallianz.de/ w Niemczech.

⁽¹⁰⁾ C(2008) 1329 z 10.4.2008, załącznik II, pkt 7.

⁽¹¹⁾ COM(2007) 182 z 4.4.2007 r.

⁽¹²⁾http://www.earto.org/, http://www.astp.net/,http://www.protoneurope.org/

⁽¹³⁾ EEN: http://www.enterprise-europe-network.ec.europa.eu/services_en.htm i portal dla MŚP http://ec.europa.eu/enterprise/sme/index_pl.htm

⁽¹⁴⁾ Dz.U. C 204 z 18.7.2000, s 70.

⁽¹⁵⁾ C(2008) 1329 z 10.4.2008, zalecenie nr 4 dla państw członkowskich oraz, w załączniku I, nr 7 dla organów publicznych.

⁽¹⁶⁾ Jak to wcześniej miało miejsce np. w niemieckim prawie patentowym.

⁽¹⁷⁾ Oraz na podstawie prestiżu czasopism, w których ukazały się dane publikacje!

⁽¹⁸⁾ Dz.U. C 204 z 18.7.2000, s 70.

⁽¹⁹⁾Commission Recommendation on the management of intellectual property in knowledge transfer activities and Code of Practice for universities and other public research organisations (2008 r.), ISBN 978-92-79-09850-5. W ostatnim ustępie pkt 4.3 czytamy: "Niemniej jednak strony mogą wynegocjować różne porozumienia, jeśli chodzi o prawa własności (lub ewentualne prawa użytkownika) do nowej wiedzy (foreground), ponieważ zasady określone w kodeksie postępowania zapewniają jedynie punkt wyjścia do negocjacji [...]".

⁽²⁰⁾ C(2008) 1329 z 10.4.2008, załącznik I, pkt 17.

⁽²¹⁾ Ta koncepcja jest również podstawą zapewnienia wynagrodzenia za wynalazki pracowników, patrz pkt 4.10.

⁽²²⁾ Dz.U. C 309 z 16.12.2006, s 35.

⁽²³⁾ COM(2007) 799 wersja ostateczna. Komunikat Komisji "Zamówienia przedkomercyjne: wspieranie innowacyjności w celu zapewnienia trwałości i wysokiej jakości usług publicznych w Europie". Zob. także opinię Komitetu INT/399 "Zamówienia przedkomercyjne", CESE 1658 (2008) (jeszcze nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym).

⁽²⁴⁾ Być może z udziałem ośrodków badawczych skupionych w EIROforum.

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2009.218.8
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia w sprawie: "Współpraca i transfer wiedzy między ośrodkami badawczymi, przemysłem i MŚP istotnym warunkiem innowacji" (opinia z inicjatywy własnej).
• Data aktu: 26/02/2009
• Data ogłoszenia: 11/09/2009