Ze względu na liczne wątpliwości i kontrowersje, które budzą stawki za sporządzenie wyciągów, odpisów i kopii dokumentacji medycznej, wskazówki zawarte w artykule pozwalają precyzyjnie i jednoznacznie określić stawki za udostępnienie dokumentacji medycznej obowiązujące w podmiocie świadczącym usługi medyczne.
1. Wprowadzenie
Prawo pacjenta do wglądu w dokumentację medyczną pojawiło się wprost w polskim prawie w roku 1991. Przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) stanowiły, iż zakład opieki zdrowotnej ma obowiązek udostępnić dokumentację medyczną pacjentowi, jego przedstawicielowi ustawowemu lub osobie przez niego upoważnionej, za pośrednictwem lekarza prowadzącego. Zasady udostępniania dokumentacji medycznej zostały wówczas doprecyzowane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 grudnia 1992 r. w sprawie rodzajów dokumentacji medycznej, sposobu jej prowadzenia oraz szczegółowych warunków jej udostępniania (Dz. U. z 1993 r. Nr 3, poz. 13 z późn. zm.) – obecnie zastąpione rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. Nr 252, poz. 1697) - dalej r.d.m.
Brzmienie ówczesnych przepisów budziło wiele kontrowersji, zwłaszcza w zakresie ponoszenia opłat związanych z udostępnianiem dokumentacji medycznej przez pacjentów i wysokości tych opłat oraz sposobu ich ustalania.
Wątpliwości zostały ostatecznie rozstrzygnięte przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 28 listopada 2005 r. (sygn. akt K 22/05, OTK-A 2005, nr 10, poz. 118). Trybunał Konstytucyjny jednoznacznie stwierdził, że udostępnienie dokumentacji medycznej jest swego rodzaju usługą, którą pacjent otrzymuje od zakładu opieki zdrowotnej, polegającą na konkretnej czynności technicznej: sporządzeniu odpisu, wyciągu, kopii. Opłata za udostępnienie dokumentacji medycznej ma zatem pewne cechy ceny za usługę, tzn. wysokość opłaty powinna mieć ścisły związek z kosztem faktycznie świadczonej usługi.
Pacjent zatem może oczekiwać, że w zamian za wniesioną opłatę otrzyma świadczenie, które nie ma mniejszej wartości niż jego świadczenie pieniężne – zgodnie z zasadą ekwiwalentności świadczeń wzajemnych.
Wyrok Trybunału doprowadził do nowelizacji przepisów dotyczących udostępniania dokumentacji medycznej. Ustawą z dnia 14 lipca 2006 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 143, poz. 1032) wyraźnie wprowadzono zasadę odpłatności udostępniania dokumentacji medycznej i określono maksymalne stawki opłat. Ustalone wówczas zasady udostępniania dokumentacji medycznej i pobierania opłat za jej udostępnienie obowiązują do dnia dzisiejszego z tą zmianą, że przeniesione zostały z ustawy o zakładach opieki zdrowotnej do art. 27 i 28 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417) - dalej u.p.p.
Pojęcie dokumentacji medycznej zdefiniowane jest w art. 25 u.p.p. i rozwinięte w rozporządzeniu w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania. Dokumentacja medyczna zatem, to zbiór danych, zawierających oznaczenie tożsamości pacjenta, oznaczenie podmiotu świadczącego usługi medyczne, opis stanu zdrowia pacjenta oraz datę sporządzenia dokumentacji. Obowiązek jej udostępnienia rozciąga się zatem i dotyczy wszystkich, bez wyjątku, dokumentów i danych określonych w art. 25 u.p.p. Bardziej szczegółowy opis dokumentacji medycznej, w tym zakres danych ujętych w dokumentacji indywidualnej, odnoszącej się do konkretnego pacjenta oraz zakres danych gromadzonych w dokumentacji zbiorczej, która dotyczy ogółu pacjentów podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych zawiera rozporządzenie w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania. Biorąc pod uwagę rozróżnienie między dokumentacją indywidualną a zbiorczą, zasadne jest pytanie o zakres prawa pacjenta do udostępnienia mu dokumentacji medycznej. Czy pacjent ma prawo tylko do dokumentacji indywidualnej, czy może również żądać dostępu do dokumentacji zbiorczej? Artykuł23u.p.p wyraźnie stanowi, że pacjent ma prawo do dostępu do dokumentacji, odnoszącej się do jego stanu zdrowia oraz świadczeń mu udzielonych. Ustawa wprowadza w tym zakresie tak naprawdę tylko jedno ograniczenie, którym jest ochrona danych zawartych w dokumentacji. Rozumieć to należy w ten sposób, że pacjent lub inny uprawniony podmiot ma prawo do każdego rodzaju dokumentacji, w tym również zbiorczej, ale tylko w takim zakresie, w jakim odnosi się ona do jego osoby. Przykładem może być udostępnienie wyciągu z księgi zabiegów (dokumentacja zbiorcza), który będzie zawierał dane wyłącznie pacjenta, który wnioskuje o ich udostępnienie. W ten sposób zrealizowane jest prawo pacjenta do dostępu do dokumentacji medycznej oraz poszanowane są prawa pozostałych pacjentów – dane ich dotyczące są chronione.
Udostępnienie dokumentacji medycznej następuje poprzez:
1)
umożliwienie wglądu do dokumentacji w siedzibie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych;
2)
sporządzenie jej wyciągów, odpisów lub kopii;
3)
wydanie oryginału za pokwitowaniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, jeżeli uprawniony organ lub podmiot żąda udostępnienia oryginałów tej dokumentacji.
Wybór sposobu, w jaki dokumentacja ma być udostępniona, należy do pacjenta i powinno się udostępnić mu ją bez zbędnej zwłoki.
Paragraf 79 r.d.m. przewiduje obowiązek pisemnego i umotywowanego sporządzenia odmowy udostępnienia dokumentacji medycznej. Ponieważ jednak ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta nie przewiduje przypadków odmowy udostępnienia dokumentacji medycznej dotyczącej stanu zdrowia i świadczeń udzielonych pacjentowi, w przypadku gdy żąda tego uprawniony podmiot, ani też nie uprawnia Ministra Zdrowia do określenia okoliczności uzasadniających odmowę, uznać należy, że odmowa udostępnienia dokumentacji medycznej dotyczy tylko i wyłącznie obiektywnych przypadków niemożliwości jej udostępnienia. Rozumieć przez to należy sytuacje, w których dokumentacja nie może być udostępniona, bo jest skradziona, zniszczona, nie ma ani oryginałów, ani kopii w zakładzie itp. lub żądanie dotyczy także danych innych pacjentów, przez co ich prawa mogłyby być naruszone bądź z żądaniem występuje podmiot nieuprawniony.
Zgodnie z art. 28 u.p.p. udostępnienie dokumentacji medycznej poprzez sporządzenie jej wyciągów, odpisów lub kopii następuje odpłatnie. Umożliwienie wglądu do dokumentacji oraz wydanie oryginału za pokwitowaniem jest nieodpłatne.
Wysokość opłaty za udostępnienie dokumentacji medycznej ustala podmiot świadczący usługi medyczne w regulaminie porządkowym, jednakże z uwzględnieniem stawek maksymalnych określonych przez ustawę. Stawki te określa art. 28 ust. 4 pkt 1-3 u.p.p. jako ułamek (część) przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Wysokość opłaty za:
•jedną stronę wyciągu lub odpisu dokumentacji medycznej – nie może przekraczać 0,002 przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale;
•jedną stronę kopii dokumentacji medycznej – nie może przekraczać 0,0002 przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa powyżej, zaś
•sporządzenie wyciągu, odpisu lub kopii na nośniku elektronicznym (jeśli zakład prowadzi dokumentacje medyczną w formie elektronicznej) – nie może przekraczać 0,002 przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa powyżej.
Przez przeciętne wynagrodzenie, od którego zależy wysokość pobieranej opłaty, należy rozumieć przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, ogłaszane kwartalnie przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego zgodnie z art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1118) - dalej u.e.r. Wysokość tego wynagrodzenia publikowana jest w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski w formie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, w terminie do 7 roboczego dnia drugiego miesiąca każdego kwartału za kwartał poprzedzający, tj. w lutym, maju, sierpniu i listopadzie każdego roku.
Poza Monitorem Polskim informacji o wysokości przeciętnego wynagrodzenia można szukać także na stronach internetowych Głównego Urzędu Statystycznego: (zakładka komunikaty i obwieszczenia) oraz na większości portali gospodarczych, na przykład: , (zakładka Dobra Firma/Niezbędnik/Limity i Wskaźniki) – informacje publikowane są na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, należy jednak zwrócić uwagę, czy portal powołuje się na właściwy (aktualny) komunikat.
(...)
Dorota Brzezińska-Grabarczyk