Redakcja: Czym jest lekarski obowiązek udzielenia pomocy, jakie przepisy go sankcjonują?
Elżbieta Zatyka: Źródłami lekarskiego obowiązku udzielenia pomocy są normy natury etycznej i prawnej. Niedopełnienie tego obowiązku rodzi zatem konsekwencje w płaszczyźnie odpowiedzialności zawodowej oraz prawnej, w tym karnej. W świetle obowiązującej regulacji Kodeksu karnego z 1997r. ocena prawna niedopełnienia obowiązku udzielenia pomocy przez lekarza w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia człowieka ma charakter dwutorowy. Po pierwsze, zachowanie takie może stanowić przestępstwo nieudzielenia pomocy z art. 162 § 1 k.k. Po drugie, nieudzielenie pomocy może nosić znamiona przestępstwa skutkowego popełnionego przez zaniechanie, skierowanego przeciwko życiu lub zdrowiu. Jeżeli zostanie ustalone, iż w konkretnych okolicznościach ciążył na konkretnym lekarzu prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi, to możliwe będzie przypisanie mu odpowiedzialności za sprawstwo materialnego przestępstwa z zaniechania, którego znamieniem będzie zaistniały skutek w postaci śmierci, uszczerbku na zdrowiu bądź narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
Na płaszczyźnie zawodowej ramy przedmiotowe lekarskiego obowiązku udzielenia pomocy ulegają rozszerzeniu. W kwestii oznaczenia zakresu lekarskiego obowiązku udzielenia pomocy podstawowym źródłem prawnym jest zapis art. 30 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, w myśl którego lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.
Redakcja: Czy mimo nałożonego obowiązku udzielania pomocy istnieją sytuacje, w których lekarz może odmówić czynności zawodowych?
E.Z.: Pomimo istnienia wielu regulacji prawnych ukierunkowujących poczynania lekarza, który stoi przed dylematem, czy ma obowiązek prawny w danej sytuacji udzielić pomocy czy też nie, odpowiedź wynikająca z tych przepisów nie zawsze jest oczywista. W sytuacjach pozostających poza obrębem regulacji z art. 30 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty lekarz dysponuje prawem do odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego w granicach zakreślonych przez art. 38 i 39 tejże ustawy.
Ustosunkowując się do problemu obowiązku narażania się na niebezpieczeństwo osobiste podczas wykonywania zawodu lekarza, należy stwierdzić, iż podstawą odpowiedzialności lekarza za zaniechanie udzielenia pomocy z powodu obawy lekarza o własne życie lub zdrowie może być jedynie taka sytuacja, w której lekarz dysponując profesjonalnymi zawodowymi umiejętnościami przeciwdziałania zagrożeniu i mając możliwości ich zastosowania, nie czyni tego.
Szczególne kontrowersje zarówno w środowisku prawniczym, jak i lekarskim wzbudzają granice prawa do odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego niezgodnego z sumieniem lekarza. W myśl art. 39 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jeżeli nie zachodzą warunki przewidziane w art. 30 tejże ustawy, lekarz ma prawo powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem. Przepis ten zapewnia zatem możność powstrzymania się od określonych działań z powołaniem na wyznawany światopogląd.
Lekarzom przysługuje uprawnienie do podejmowania akcji protestacyjnych, nie wyłączając prawa do strajku. Nie może być on jednak podstawą odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego, jeśli zachodzą warunki z art. 30 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Podobnie wyczerpanie limitu zakontraktowanych świadczeń nie może być podstawą odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego, w przypadkach niecierpiących zwłoki.
Lekarz, który nie udziela świadczenia zdrowotnego z powodu poszanowania woli pacjenta sprzeciwiającego się leczeniu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności ani za przestępstwo nieudzielenia pomocy z art. 162 k.k., ani za ewentualny skutek, który w następstwie jego zaniechania nastąpił.
Redakcja: Jakie konsekwencje prawne poniesie lub może ponieść lekarz w przypadku nieuzasadnionego nieudzielenia pomocy?
E.Z.: Bezprawne zaniechanie udzielenia pomocy przez lekarza może skutkować odpowiedzialnością karną, cywilnoprawną oraz zawodową. Konsekwencje nieudzielania pomocy uwidocznić się mogą na płaszczyźnie odpowiedzialności karnej nie tylko w sferze majątkowej lekarza, czy na niwie zawodowej (zakaz wykonywania zawodu), ale, obok kar i środków karnych o charakterze wolnościowym, również w postaci kar izolacyjnych. Przestępstwo nieudzielania pomocy zagrożone zostało w obowiązującym k.k. karą pozbawienia wolności do lat 3.
W przypadku, gdy lekarz zostanie pociągnięty do odpowiedzialności przy wykorzystaniu konstrukcji gwaranta z art. 2 k.k. kara może być wyższa.
Redakcja: "Lekarski obowiązek udzielenia pomocy" - do kogo w szczególności adresowana jest ta pozycja?
E.Z.: Publikacja adresowana jest zarówno do prawników, jak i lekarzy. Mam nadzieję, że zainteresuje nie tylko studentów prawa i medycyny, ale również praktyków z obu dziedzin.
