Chętnych do oddawania krwi przybywa z roku na rok – wyjątkiem był jedynie rok 2020, w którym zaczęła się pandemia Covid-19. Jak wynika ze statystyk opublikowanych na stronie krwiodawcy.org, w 2023 r. krew i jej składniki oddało ponad 640 200 osób. Liczba donacji wyniosła natomiast ponad 1 501 400. Oznacza to, że przeciętny krwiodawca często oddawał krew więcej niż raz. Tradycyjnie wakacje to jednak czas, w którym centra krwiodawstwa mierzą się z brakami. Jak wynika z aktualnych danych (również publikowanych na stronie krwidawcy.org i regularnie aktualizowanych z podziałem na regiony), najwięcej oddawanej krwi należy do grupy AB Rh plus. Najbardziej brakuje z kolei tej z grupy 0 Rh minus i B Rh minus. Wynika to też ze statystycznie rzadkiego występowania tych grup krwi w społeczeństwie. To o tyle trudne, że krwi nie można wyprodukować – dlatego oddawanie jej składników w Polsce łączy się z konkretnymi korzyściami i przywilejami.
Kto może oddać krew?
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców krwi określa, jakie warunki należy spełnić, by oddać krew, i w jakich sytuacjach kandydat może zostać zdyskwalifikowany. Bardziej szczegółowe zasady w zakresie krwiodawstwa przewiduje również ustawa o publicznej służbie krwi. Co do zasady, dawcą krwi może zostać osoba w wieku 18-65 lat, ciesząca się dobrym zdrowiem, a dodatkowo:
- ważąca co najmniej 50 kilogramów,
- u której w ciągu ostatnich czterech miesięcy nie wykonano tatuażu, przekłucia uszu lub innych części ciała, akupunktury (o ile nie została wykonana przez wykwalifikowaną osobę przy użyciu jałowych jednorazowych igieł),
- która w ciągu ostatnich czterech miesięcy nie miały wykonanych żadnych zabiegów operacyjnych, endoskopowych i innych diagnostycznych badań (np. gastroskopii, panendoskopii, artroskopii, laparoskopii),
- która w ciągu ostatnich czterech miesięcy nie były leczone krwią i preparatami krwiopochodnymi.
Osoba, która chce oddać krew, nie może być również przeziębiona lub przyjmować leków (choć w tym zakresie istnieją wyjątki). Kwalifikacja do donacji jest poprzedzona wywiadem medycznym, na podstawie którego ocenia się, czy dawca spełnia wszystkie warunki.
Dwa dni wolnego i zwrot kosztów dojazdu
Osobie, która bezpłatnie oddała krew oraz została zarejestrowana w Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa przysługują pewne przywileje (jest ona wówczas uznawana za honorowego dawcę krwi). Przede wszystkim, na stałe, a nie tylko w czasie epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego, dawcy przysługują dwa dni wolnego: w dniu donacji oraz w dniu następnym. Zmiany do ustawy o publicznej służbie krwi wprowadzono przy okazji uchwalenia ustawy o Krajowej Sieci Onkologicznej.
Czytaj w serwisie Prawo.pl: 20 kwietnia weszły w życie przepisy o dwóch dniach wolnego dla dawców krwi
W zakresie przysługujących dawcy dni wolnych wciąż istnieją jednak praktyczne problemy. Jak wynika z przeprowadzonej niedawno ankiety Najwyższej Izby Kontroli, dwie piąte krwiodawców wskazało, że jedną z przeszkód, które utrudniały lub zniechęcały ich do oddawania krwi było negatywne nastawienie pracodawcy z powodu ich nieobecności w pracy tego dnia.
Czytaj więcej: NIK: Pracodawcy nie zawsze przychylni krwiodawcom
Dawcy przysługuje też zwrot kosztów przejazdu do Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju (koszt przejazdu ponosi Centrum), a także posiłek regeneracyjny po oddaniu krwi lub jej składników (o wartości kalorycznej 4500 kalorii). Dodatkowo, dawcom rzadkich grup i dawcom, którzy przed pobraniem zostali poddani zabiegowi uodpornienia lub innym zabiegom w celu uzyskania osocza lub surowic diagnostycznych, przysługuje ekwiwalent pieniężny za pobraną krew i związane z tym zabiegi.
Na więcej przywilejów mogą liczyć zasłużeni honorowi dawcy krwi. Odznaka i legitymacja przysługują każdej kobiecie, która oddała co najmniej pięć litrów krwi i każdemu mężczyźnie, który oddał co najmniej sześć litrów krwi oraz każdemu, kto oddał odpowiadającą tej objętości ilość innych składników krwi. Zasłużeni honorowi krwiodawcy mogą liczyć m.in. na uprawnienie do korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach oraz bezpłatne zaopatrzenie w leki objęte wykazami (leków podstawowych i uzupełniających - według dawnej nomenklatury) do wysokości limitu ceny.
Odliczenie od podatku - tak, ale symboliczne
Podatkowa ulga na krew przysługuje tym, którzy oddali krew bezpłatnie (honorowo) na rzecz określonego podmiotu realizującego zadania w zakresie pobierania krwi. Mogą z niej skorzystać osoby rozliczające się według skali podatkowej (stawki 12 i 32 proc.) lub zryczałtowanym podatkiem dochodowym od przychodów ewidencjonowanych.
Kwota ulgi to iloczyn ekwiwalentu pieniężnego i litrów oddanej krwi lub jej składników. Ulgę odlicza się od dochodu (w przypadku ryczałtowców - przychodu). Stawki ekwiwalentu, określone w rozporządzeniu ministra zdrowia, wynoszą 130 zł za litr krwi i 170 zł za litr osocza. Przykładowo osoba, która oddała 2 litry krwi, odliczy 260 zł (2x 130 zł). Wartość odliczenia nie może przekroczyć 6 proc. rocznego dochodu podatnika (w przypadku ryczałtowców – 6 proc. przychodu). Limit ten jest wspólny z innymi odliczeniami z tytułu darowizn, np. na cele określone w ustawie o działalności pożytku publicznego. Przykładowo osobie mającej dochody 100 tys. zł rocznie, przysługuje limit 6 tys. zł.
Wartość odliczenia jest więc generalnie symboliczna i nie prowadzi do osiągnięcia korzyści podatkowych. Kwotę ulgi dokumentuje się zaświadczeniem od podmiotu realizującego zadania w zakresie pobierania krwi (Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa). W zaświadczeniu podawana jest ilość bezpłatnie oddanej krwi lub jej składników.
Czytaj w serwisie Prawo.pl: Rodzic nie odliczy ulgi na krew oddaną przez dziecko >>
Bez ustawowych ulg na przejazdy
W grudniu ub. roku do Sejmu trafiła petycja związana z propozycją nadania dodatkowych uprawnień honorowym i zasłużonym dawcom krwi. Znalazł się w niej m.in. postulat o przyznaniu zasłużonemu honorowemu dawcy ulgi (33 proc.), a zasłużonemu honorowemu dawcy krwi I stopnia prawa do bezpłatnych przejazdów w komunikacji krajowej środkami publicznego transportu zbiorowego. Na nieco innych zasadach w czasie pandemii i stanu zagrożenia epidemicznego funkcjonowała 33 proc. zniżka w środkach transportu zbiorowego, ustawodawca nie zdecydował się jednak na jej przedłużenie. W odpowiedzi na petycję resort zdrowia wskazywał m.in. na wysokie koszty dla budżetu państwa. - Ustawowe uprawnienia do ulgowych przejazdów w publicznym transporcie zbiorowym stanowią bardzo duże obciążenie finansowe i generują coroczne koszty dla budżetu państwa – tylko w roku 2022 koszt sfinansowania utraconych ulg przejazdowych w transporcie kolejowym wzrósł z planowanej kwoty 555 mln zł do 748 mln zł, tj. o 35 proc. – wskazała w piśmie ministra zdrowia Izabela Leszczyna.
Warto jednak wiedzieć, że, mimo braku ulg ustawowych, część samorządów sama decyduje się na wprowadzenie zniżek. Przykładowo, w ramach Warszawskiego Transportu Miejskiego Honorowi dawcy krwi, którzy oddali bezpłatnie 18 litrów krwi pełnej (w przypadku mężczyzn) lub 15 litrów krwi pełnej (w przypadku kobiet) albo odpowiadającą tej objętości ilość innych jej składników, mogą podróżować komunikacją bezpłatnie. Muszą mieć przy sobie jednak odpowiednie dokumenty, tj. legitymację o przyznaniu odznaki honorowej “Zasłużony Honorowy Dawca Krwi” lub odpowiedni wpis w legitymacji Honorowego Dawcy Krwi wraz z dowodem osobistym lub innym dokumentem umożliwiającym potwierdzenie tożsamości osoby uprawnionej.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
