Jak przypomina NIK, obowiązek szczepień ochronnych dla dzieci i młodzieży nakłada ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych oraz rozporządzenie ministra zdrowia, w którym określono m.in. wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych, osoby lub grupy osób obowiązane do poddawania się takim szczepieniom (dzieci i młodzież do 19. roku życia) oraz schemat ich przeprowadzania. Szczepienia te są realizowane zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO), co roku aktualizowanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS). GIS w wydawanym corocznie komunikacie doprecyzowuje termin wymagalności obowiązkowych szczepień i liczbę dawek poszczególnych szczepionek. 

W Polsce obowiązek szczepień ochronnych ze względu na wiek, według danych GUS, obejmuje około 7,5 mln dzieci i młodzieży. W ostatnich latach liczba odmów szczepień wzrosła z ok. 40 tys. w 2018 roku do ponad 87 tys. w 2023 roku. Pogłębiająca się nieufność wobec szczepień skłoniła Krajowego Konsultanta ds. Epidemiologii do wystosowania apelu o działania edukacyjne skierowane do rodziców. Brak rzetelnych kampanii informacyjnych, które mogłyby wyjaśnić korzyści z ochrony szczepiennej budzi obawy, że dalszy wzrost odmów szczepień może doprowadzić do wybuchu epidemii groźnych dla życia chorób.

NIK przeprowadziła kontrolę w Głównym Inspektoracie Sanitarnym, dziesięciu Powiatowych Stacjach Sanitarno-Epidemiologicznych (PSSE) i dwudziestu POZ z terenu województw: łódzkiego, opolskiego, podkarpackiego, pomorskiego i warmińsko-mazurskiego.

Niewystarczające działania i błędne raporty 

Jak wskazuje NIK, kontrola wykazała, że w latach 2021–2023 podmioty nie realizowały należycie zadań w celu przeprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych dzieci i młodzieży oraz niewłaściwie reagowały, gdy uchylano się od tego obowiązku. Działania Głównego Inspektoratu Sanitarnego oraz objętych kontrolą Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych i jednostek podstawowej opieki zdrowotnej nie zapewniły zalecanego przez Światową Organizację Zdrowia około 90-95 proc. poziomu wyszczepienia, m.in. przeciw: odrze, śwince, różyczce, błonicy, tężcowi, krztuścowi, pneumokokom, poliomyelitis. Tym samym nie zagwarantowano bezpieczeństwa epidemiologicznego populacji. Analizy i oceny epidemiologiczne wykonane przez siedem PSSE ujawniły nieosiągnięcie tego wskaźnika, zaś w jednej ze skontrolowanych jednostek POZ stwierdziły zaledwie 17 proc. poziom wyszczepienia. 

Kontrola NIK wykazała też, że PSSE nie zapewniły rzetelnego nadzoru nad raportowaniem przez POZ stanu zaszczepienia. W ich sprawozdaniach NIK wykryła wiele nieprawidłowości. Dokumenty były niekompletne, wypełniane w niejednolity sposób, zawierały błędy formalne, merytoryczne i rachunkowe, w dodatku przekazywano je po upływie wyznaczonych terminów i w sposób niezgodny z wymogami. W trakcie kontroli NIK ujawniła przypadki, że zobowiązane placówki POZ nie przesyłały do PSSE sprawozdań, a te nie wyegzekwowały obowiązku w tym zakresie. Nieprawidłowości te dostrzegły także PSSE, m.in. w trakcie prowadzonych w POZ kontrolach. Nie wykazywały ich jednak w protokołach kontroli, bądź opisując je nie formułowały zaleceń, co świadczy o ich nierzetelności. W trakcie kontroli NIK ujawniono 469 niezaszczepionych dzieci, których dane nie zostały przekazane do PSSE przez osiem placówek POZ. 

Nieskuteczna edukacja 

NIK stwierdził w ramach kontroli, że w latach 2021–2023 organy w ograniczonym zakresie prowadziły działania edukacyjne i promocyjne dotyczące szczepień. Opracowano materiały edukacyjne i ulotki, zrealizowano projekt przeznaczony dla osób przybywających z Ukrainy. Jednak tłumacząc się pandemią COVID-19, nie prowadzono szerokich kampanii krajowych. Realizowane przez PSSE działania edukacyjne o szczepieniach były mało skuteczne. Mimo wzrostu liczby osób odmawiających szczepień, GIS ani skontrolowane PSSE nie opracowały programów i planów działań dla zapobiegania szerzeniu się chorób zakaźnych oraz promujących szczepienia obowiązkowe. Działania edukacyjne w POZ ograniczały się do udostępniania plakatów i ulotek o kalendarzu szczepień, a lekarze deklarowali informowanie rodziców o korzyściach szczepień i ryzykach NOP. Jednak w kontroli stwierdzono, że te działania nie były dokumentowane u wszystkich pacjentów. 

W ramach wniosków pokontrolnych NIK wskazał m.in. na konieczność podjęcia działań mających na celu podniesienie poziomu wyszczepienia dzieci i młodzieży, co pozwoli zwiększyć odporność populacyjną. Potrzebne jest również zapewnienie bieżącego monitorowania rzeczywistego poziomu wyszczepienia w ramach szczepień obowiązkowych, w czym mogłaby pomóc informatyzacja kart szczepień. Projekt w tym zakresie jest w trakcie prac legislacyjnych. 

Czytaj również: Elektroniczna Karta Szczepień zmniejszy biurokrację

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.