Pełna świadomość dawcy kluczowa w procedurze pobrania szpiku

Dla pacjentów z chorobami układu krwiotwórczego i nowotworami krwi przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku to często jedyna metoda leczenia. I choć w ostatnich latach wzrosła liczba zarejestrowanych dawców szpiku, i tak co piąty pacjent nie może go znaleźć. Dlatego tak ważne jest, by baza się rozrastała, ale o osoby świadome swojej decyzji. Zdarza się bowiem, że dawca w ostatniej chwili się wycofuje, co może tragicznie skończyć się dla czekającego biorcy.

W trzecią sobotę września, w tym roku to 16. września, obchodzony jest Światowy Dzień Dawcy Szpiku.

Ustawa z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (tzw. ustawa transplantacyjna) określa m.in. kto może być dawcą szpiku.

– Art. 12 ustawy mówi, że może nim być każda zdrowa osoba dorosła, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Mają ją osoby pełnoletnie i które nie są ubezwłasnowolnione częściowo lub całkowicie – mówi Grzegorz Dudek, radca prawny z Kancelarii Woźniak Legal.

Podkreśla, że słusznie ustawodawca wprowadził warunek pełnej zdolności do czynności prawnych.

– Dawca musi być świadomy ryzyk i być w pełni poinformowany o całej procedurze pobrania szpiku oraz z czym ona się wiąże, aby udzielić swojej świadomej zgody na pobranie. Pobranie komórek to procedura medyczna i dawca (jako pacjent) musi wiedzieć o ewentualnych powikłaniach, które zawsze przy każdym świadczeniu zdrowotnym mogą się pojawić - dodaje.

Zgodnie z przepisami ustawy transplantacyjnej lekarz ma obowiązek powiadomić dawcę na piśmie o wszelkich ryzykach, przebiegu procedury i ewentualnych następstwach dla jego zdrowia w przyszłości, a dawca pisemnie wyraża zgodę na pobranie szpiku. Zdarza się bowiem, że dawca po zarejestrowaniu się w bazie, rezygnuje już przed samym pobraniem komórek macierzystych szpiku, co wiąże się nie tylko z obciążeniem dla jego organizmu, który był do tego przygotowywany, ale może też tragicznie skończyć się dla czekającego biorcy. – Dlatego tak ważna jest pełna wiedza dawcy od samego początku dotycząca tego, z czym wiąże się procedura bycia dawcą – podkreśla mec. Dudek.

Małoletni może być dawcą, ale pod pewnymi warunkami

Równocześnie mecenas zaznacza, że są pewne wyjątki w ustawie względem osób małoletnich, które ukończyły 13. rok życia i mogą być dawcą. – Mogą one zostać dawcą szpiku, ale tylko dla swojego rodzeństwa. Wymagana jest w takim przypadku zgoda sądu opiekuńczego, rodziców i samego dawcy, który nie jest jeszcze pełnoletni – wymienia.

Osoba powyżej 16 r. ż. sama może wnioskować do sądu o zostanie dawcą. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie lekarskie stwierdzające, że pobranie szpiku nie spowoduje dającego się przewidzieć upośledzenia organizmu dawcy.

- Nasza kancelaria, współpracując z Fundacją DKMS, dba przede wszystkim o transparentność, by dawca wiedział w czym uczestniczy i na co się zgadza. Bardzo ważnym obszarem dla nas jest także ochrona danych osobowych, m.in. ze względu na dane wrażliwe jak np. stan zdrowia – dodaje Grzegorz Dudek. 

Co piąty pacjent nie może znaleźć dawcy szpiku

Natu.Care we współpracy z Fundacją DKMS przygotowało kompendium dotyczące dawstwa szpiku. 

Szpik nie może być przechowywany w banku i nie można pobrać go wcześniej, dlatego kluczowa jest rejestracja w bazie dawców. Obecnie w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej zarejestrowanych jest ponad 2 160 000 potencjalnych dawców krwiotwórczych komórek macierzystych (stan na 31 lipca 2023 r.).

W Polsce przez ostatnie pięć lat wzrosła liczba dawców szpiku o 56 proc., na świecie o 13,1 proc. Jednak i tak co piąty polski pacjent ma trudność w znalezieniu odpowiedniego dawcy, od którego może dostać szpik.

- Niestety nie każde krwiotwórcze komórki macierzyste pasują do wszystkich. Aby organizm nie odrzucił przeszczepu, dawca i biorca muszą wykazać zgodność markerów tkankowych HLA. To właśnie dlatego znalezienie odpowiedniego dawcy jest takie trudne – wyjaśnia Grzegorz Hensler, lekarz z Fundacji DKMS, międzynarodowej organizacji non-profit zajmującej się walką z nowotworami krwi i innymi chorobami układu krwiotwórczego. Tylko 25 proc. pacjentów może znaleźć dawcę wśród najbliższej rodziny, pozostali muszą czekać na dawcę niespokrewnionego – „bliźniaka genetycznego”.

Przeszczep szpiku często jest jedyną metodą leczenia

Podstawową funkcją szpiku kostnego jest produkcja elementów morfotycznych krwi, czyli komórek, z których składa się krew (krwinek). Prawidłowe działanie szpiku kostnego sprawia, że erytrocyty, leukocyty, trombocyty i inne krwinki mogą skutecznie transportować tlen i substancje odżywcze do całego organizmu oraz walczyć z infekcjami i patogenami. Jednak nie zawsze szpik kostny jest w stanie wytwarzać odpowiednie liczby zdrowych krwinek. Bowiem niektóre rodzaje nowotworów czy chorób genetycznych upośledzają zdolność szpiku kostnego do prawidłowej pracy. Wówczas często jedyną metodą leczenia jest przeszczepienie szpiku kostnego.

Czytaj także na Prawo.pl: Nie tylko donacja ciała - medycynie można też ofiarować swoje dane

- Choć od razu zaznaczę, że to potoczne określenie nie jest do końca poprawne. Z medycznego punktu widzenia mówimy bowiem o przeszczepieniu krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku, czyli tych odpowiedzialnych za produkcję krwinek – podkreśla Grzegorz Hensler.

Spośród dwustu chorób, w których metodą leczenia jest przeszczep szpiku najczęściej można wyróżnić m.in.: białaczki, chłoniaki, szpiczaki, osteomielofibrozę, ciężkie postacie anemii aplastycznej, wrodzone zaburzenia odporności czy wrodzone niedokrwistości. Krwiotwórcze komórki macierzyste można pobrać od dawcy dwojako: z krwi obwodowej lub z talerza kości biodrowej. Obecnie w zdecydowanej większość przypadków wystarczy pobranie krwi, które trwa ok. 3-4 godzin.

Niskie prawdopodobieństwo znalezienia „bliźniaka genetycznego”

Najczęściej przeciwskazaniem zdrowotnym do pobrania szpiku mogą być takie choroby jak: cukrzyca, nadczynność tarczycy, wirusowe zapalenie wątroby (żółtaczka) typu B i C, choroby autoimmunologiczne, astma czy nadciśnienie tętnicze czy otyłość i niedowaga.

Jak podaje Fundacja DKMS, w Polsce ok. 700 pacjentów rocznie zostaje zakwalifikowanych do przeszczepienia szpiku lub komórek macierzystych. Prawdopodobieństwo znalezienia „bliźniaka genetycznego” wynosi 1:20 000, a w przypadku rzadkiego genotypu – aż 1 do kilku milionów.

Według danych Poltransplantu w 2022 roku wykonano w Polsce 1 061 pobrań krwiotwórczych komórek macierzystych dla pacjentów w Polsce i na całym świecie. Jednocześnie przeprowadzono 798 alogenicznych przeszczepień krwiotwórczych komórek macierzystych (rodzaj transplantacji, w której dawcą jest osoba spokrewniona z pacjentem lub niespokrewniona. Dawca może różnić się genetycznie z biorcą, a także w zakresie grupy krwi, ale musi być zgodny z pacjentem w zakresie układu HLA).

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.