Rząd szykuje zmiany w finansach jednostek samorządu terytorialnego

W poniedziałek w Wykazie Prac Legislacyjnych opublikowano założenia nowelizacji ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (JST). O zmianę wnioskują od wielu lat środowiska naukowe oraz w szczególności same JST, które postulują przeprowadzenie stosownych refom. Z dokumentu wynika, że nowelizacja przepisów będzie miała sześć głównych celów.

Zmiany systemu podatkowego przeprowadzone w latach 2019-2022 miały istotny wpływ na poziom dochodów własnych JST. Dlatego też koniecznym jest zbudowanie nowego systemu finansowania zadań realizowanych przez JST gwarantującego ich samodzielność finansową i stabilizację ich dochodów, na co również wskazywała Najwyższa Izba Kontroli w wystąpieniu pokontrolnym P/23/049 – Prawidłowość zapewnienia jednostkom samorządu terytorialnego finansowania zadań publicznych – czytamy w założeniach.

Główne cele zmian w ustawie o dochodach JST

Z założeń wynika, że nowelizacja przepisów będzie miała sześć głównych celów.

• Cel 1 - Wzmocnienie i ustabilizowanie finansów JST poprzez zwiększenie dochodów własnych, od których zależą możliwości realizacji zadań i rozwoju samorządów. Zgodnie z rozwiązaniami proponowanymi w projekcie samorządy będą finansowane głównie dochodami podatkowymi, zaś subwencje z budżetu państwa będą mieć charakter jedynie uzupełniający.
• Cel 2 – Oparcie zasilenia finansowego JST na dochodach własnych wynikających z lokalnej bazy podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych, przy czym - co istotne - dochody JST z tytułu udziału w PIT i CIT zostaną ustabilizowane oraz uwolnione od wpływu zmian podatkowych.
• Cel 3 – Obiektywne i algorytmiczne naliczanie środków finansowych dla każdej JST. Zdaniem autorów konieczne jest przywrócenie systemowi dochodów JST przejrzystości, apolityczności i adekwatności kryteriów podziału środków. Proponowany w projekcie system dochodów JST oparty będzie na obiektywnych parametrach (mierzalnych za pomocą danych statystycznych i niepodatnych na manipulacje).
• Cel 4 – Zapewnienie lepszej alokacji środków publicznych. Proponowany w projekcie system dochodów JST będzie uwzględniał specyfikę poszczególnych kategorii JST, obejmując przy tym nie tylko kwestię zróżnicowań dochodowych ale również - pomijaną w obecnym systemie - kwestię potrzeb wydatkowych JST wynikających z realizowanych zadań.
• Cel 5 - Uelastycznienie systemu oraz ograniczenie nadmiernie rozbudowanego przepływu środków pomiędzy budżetem państwa a JST. W obecnym systemie dochodów JST, zamożne samorządy dokonują wpłat do budżetu państwa (tzw. janosikowe), a jednocześnie są beneficjentami tych środków. Proponowane w projekcie rozwiązania zmierzają do ograniczenia przepływów środków pomiędzy samorządami a budżetem państwa, tak by samorządy nie dokonywały wpłat do budżetu państwa.
• Cel 6 - Zwiększenie wpływu Strony Samorządowej na podział środków dla JST. Projekt przewiduje wprowadzenie do systemu dochodów JST rozwiązań stwarzających możliwość podziału - przy udziale strony samorządowej - środków finansowych w zależności od zmieniających się z roku na rok warunków realizacji zadań w jednostkach samorządu terytorialnego.

Zobacz również: Dochody z PIT i CIT - jakie zmiany czekają samorządy

Zmiany we wpływach podatkowych

Wśród ważniejszych kwestii wskazać należy zmiany w zakresie dochodów JST z tytułu udziału w podatkach dochodowych (podatku dochodowym od osób fizycznych oraz podatku dochodowym od osób prawnych. Chodzi o to, by dochody samorządów z tytułu PIT i CIT liczone były jako procent od dochodów podatników danego podatku z terenu danej JST (obecnie dochód samorządów z tytułu PIT i CIT naliczany jest od podatku należnego danej JST). Co do zasady byłby to dochód podatników z ostatniego najbardziej aktualnego roku, za który dane o dochodach podatników są dostępne. Jednocześnie dochód podatników PIT/CIT byłby waloryzowany do warunków roku budżetowego. Z założeń wynika, że każda kategoria samorządu terytorialnego będzie miała określony procentowy udział w dochodach podatników PIT i CIT.
Proponuje się również rozszerzenie obecnego katalogu dochodów z PIT, w których samorządy terytorialne partycypują, także o PIT pobierany w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Dochody z ryczałtu, z uwagi na to, że ryczałtowcy nie wykazują kosztów, zostałyby ustalone jako procent przychodów ryczałtowych odpowiadający procentowi jaki stanowią - w relacji do przychodów - dochody ze skali podatkowej czy podatku liniowego w części działalności gospodarczej.

Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to trzeci kwartał 2024 r.

Za jego przygotowanie odpowiedzialne jest Ministerstwo Finansów.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.