Nowe regulacje mają usunąć lukę prawną w zakresie funkcjonowania obrony cywilnej, którą spowodowało wejście w życie ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny. Poprzedni rząd PiS opracował projekt megaustawy o ochronie ludności, w której chciał połączyć zarówno kwestie obrony cywilnej, zarządzania kryzysowego, a także skutków likwidacji zdarzeń kryzysowych. W projekcie pojawiło się jednak dużo rozwiązań kontrowersyjnych m.in. nowe stany nadzwyczajne. Ostatecznie nie trafił on do Sejmu.

- Zasadniczym celem ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej jest wypełnienie społecznego zapotrzebowania na bezpieczne i odporne środowisko cywilne w kontekście zagrożeń militarnych i pozamilitarnych. Ustawa koncentruje się na bezpieczeństwie obywateli i nie wpływa na swobody obywatelskie. Konstrukcja systemu ochrony ludności została oparta na już istniejących strukturach. Chodzi o optymalne wykorzystanie potencjału krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (szczególnie Państwowej Straży Pożarnej i ochotniczych straży pożarnych), struktur zarządzania kryzysowego, Systemu Powiadamiania Ratunkowego, Państwowego Ratownictwa Medycznego, podmiotów leczniczych oraz organizacji pozarządowych - uzasadnia teraz MSWiA. 

W piątek Za uchwaleniem ustawy głosowało 448 posłów, nikt nie był przeciw, nikt nie wstrzymał się od głosu. Wcześniej posłowie przyjęli ok. 20 poprawek m.in. tę autorstwa PiS, że ćwiczenia z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej powinno się przeprowadzać nie rzadziej niż raz na rok, a nie raz na cztery lata. Przyjęła też poprawkę PiS dotyczącą utrzymania legitymacji dla druhów OSP.
Przyjęto również poprawkę zgłoszoną przez klub Polska 2050-TD, dodającą do kategorii zagrożeń te związane ze występowaniem dzikich zwierząt wolno żyjących na obszarach zamieszkałych. Jej celem, jak wskazano, jest danie wójtom, burmistrzom, starostom i marszałkom, a także wojewodzie i szefowi MSWiA narzędzia do stworzenia procedur reagowania na takie zagrożenia. Wskazano kontekst tych poprawek – to wilki, które podchodzą pod ludzkie domostwa w Bieszczadach.
Poparcie uzyskała również poprawka autorstwa Konfederacji zakładająca, że Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i Senatowi sprawozdanie z wykonania ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej co 2 lata do końca kwietnia danego roku kalendarzowego. Pierwsze sprawozdanie z wykonania ustawy przedstawia się do końca kwietnia 2026 r.

 

Siedem głównych założeń

Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej opiera na siedmiu filarach:

⇒ System ostrzegania i alarmowania. Ustawa ma nakładać na organy ochrony ludności obowiązek dotyczący organizacji systemów monitorowania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania ludności w przypadku wystąpienia zagrożeń. Ma powstać krajowy system łączności i komunikacji na potrzeby ochrony ludności. Rząd chce rozwijać nowoczesne systemy ostrzegania i alarmowania np. EWS GALILEO.  

⇒ Ewakuacja i przyjęcie ludności. Ustawa stworzy system przygotowania i realizacji masowych ewakuacji ludności oraz wyznaczania i przygotowania miejsc doraźnej dyslokacji.

⇒ Schrony i ukrycie dla ludności. Ustawa ma stworzyć system ewidencji, utrzymania i budowania schronów i ukryć doraźnych na potrzeby ludności, a także zapewnić istotne wsparcie finansowe realizacji tych przedsięwzięć.  - Wprowadzimy jasne i bezpieczne kryteria prawa budowlanego, określające jak mają być budowane nowe obiekty oraz określone wymagania dla tymczasowych miejsc ochrony ludności - przekazało MSWiA.

⇒ Wzmacnianie społecznej odporności. Istotnym elementem regulacji jest przygotowanie społeczeństwa do właściwych zachowań w sytuacjach zagrożenia i umiejętności samoochrony. Ma to nastąpić poprzez zwiększenie świadomości ryzyka, organizowanie szkoleń i ćwiczeń oraz instruowanie obywateli o zasadach postępowania w sytuacjach kryzysowych. Rząd ma się bardziej zaangażować w społeczne kampanie informacyjne.

⇒ Budowanie zasobów i struktur ochrony ludności i obrony cywilnej. Ustawa zdefiniuje strukturę i rolę organów ochrony ludności na różnych szczeblach administracyjnych, takich jak gmina, powiat, województwo, kraj - określających zadania, kompetencje i współpracę. Zawierać będzie również regulacje dotyczące tworzenia i utrzymywania zasobów ochrony ludności.

⇒ Funkcjonowanie ochrony ludności w czasie wojny. Ustawa wskaże sposoby funkcjonowania systemu ochrony ludności w stanie wojennym, w czasie wojny formule obrony cywilnej.

⇒ Finansowanie ochrony ludności  i OC  - minimum 0,3 proc. PKB, część ma być finansowana z budżetu MSWiA, a część z budżetu wojewodów.

Przygotowywana przez MSWiA, przy współpracy MON, ustawa nie będzie odnosić się do kwestii zarządzania kryzysowego oraz stanów nadzwyczajnych (co było kością niezgody poprzedniego projektu). Ta materia jest uregulowana w obecnie obowiązujących ustawach.

Przeczytaj także: W przypadku zagrożenia, wójt ma zapewnić wodę i pokarm na co najmniej 7 dni

 

Ochroną ludności ma się zająć więcej podmiotów

Ustawa określa, że organami ochrony ludności są Organami ochrony ludności są:
1) terytorialne organy ochrony ludności:

  • a) wójt (burmistrz, prezydent miasta),
  • b) starosta,
  • c) wojewoda,
  • d) minister właściwy do spraw wewnętrznych;

2) pozostałe organy ochrony ludności:

  • a) marszałek województwa,
  • b) minister kierujący działem administracji rządowej, któremu podlegają lub
  • przez którego są nadzorowane:
    • – podmioty ochrony ludności,
    • – organy obsługiwane przez podmioty ochrony ludności.

O ile w poprzednim projekcie przygotowanym przez rząd PiS, ochrona ludności spoczywała głównie na barkach państwowej i ochotniczej straży pożarnej, w tym projekcie podmioty ochrony ludności są definiowane szeroko. Ustawa wymienia aż 39 takich podmiotów. To m.in.:

  • Rządowe Centrum Bezpieczeństwa;
  • jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej;
  • ochotnicze straże pożarne; zakładowe straże pożarne
  • służby, inspekcje i straże;
  • Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych;
  • przedsiębiorstwa zapewniające podstawowe usługi (np. oczyszczanie miasta, dostarczenie wody);
  • społeczne organizacje ratownicze;
  • podmioty lecznicze;
  • organizacje np. PCK, PZW, PZŁ. Caritas Polska, Areoklub Polski, oraganizacje harcerskie i skautowe
  • podmioty z którymi organ ochrony ludności zawrał porozumienie o wykonywaniu zadań

Czytaj też w LEX: Wykonywanie przez JST zadań w ramach obowiązku obrony >

A za ochronę ludności ma odpowiadać nie komendant Państwowej Straży Pożarnej - jak było dotychczas - a minister właściwy do spraw wewnętrznych. W razie ogłoszenia stanu wojny to on będzie szefem obrony cywilnej. Nowym podmiotem w systemie będzie Rządowy Zespół Ochrony Ludności. Ma to być organ opiniodawczo-doradczy administracji rządowej właściwy w sprawach ochrony ludności/OC. W jego skład wejdą - jako przewodniczący - minister właściwy do spraw wewnętrznych oraz jako członkowie - przedstawiciele ministra obrony narodowej oraz ministrowie kierujący administracją publiczną, aktywami państwowymi, informatyzację, łącznością i zdrowiem. W skład zespołu wejdą też wiceministrowie z resortów odpowiadających za: finanse, kulturę i dziedzictwo narodowe, infrastrukturę, oświatę i wychowanie, transport i rolnictwo. A także komendant główny Państwowej Straży Pożarnej, dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa i prezes Rządowej Agenci Rezerw Strategicznych (proces utrzymywania zdolności do ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym zabezpieczenie prowiantu i środków koniecznych do przeżycia).

Projektowana ustawa ma wzmocnić rolę Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, które będzie wiodące na poziomie centralnym w zakresie informowania, ostrzegania i alarmowanie ludności przez zagrożeniami.
Czytaj też w LEX: Kozłowski Krzysztof, Obywatelski obowiązek "obrony Ojczyzny" w świetle postanowień Konstytucji RP z 1997 r. >

  

Powstanie korpus ochrony cywilnej

Zgodnie z założeniami ustawy organy i  podmioty zajmujące się ochroną ludności w czasie pokoju mają przekształcić się w organy i podmioty obrony cywilnej w sytuacji ogłoszenia stanu wojennego lub wojny.

Regulacje przewidują powstanie korpusu ochrony cywilnej. Nie będzie to nowa formacja. Skupiać ma podmioty, które już dziś zajmują się ogólnie ratownictwem. Korpus ochrony ludności ma być zespołem  konkretnych ludzi,  którzy będą odpowiadać za ochronę ludności w czasie pokoju i za konkretne działania w czasie wojny. Ewidencję tych osób ma prowadzić minister właściwy do spraw wewnętrznych, a na obszarze województwa – wojewoda przy współpracy starosty lub prezydenta miasta na prawach powiatu. Przepisy przewidują, że starosta będzie mógł sporządzenie ewidencji zlecić komendantowi powiatowemu PSP.

Sprawdź w LEX: Czy zarządzanie kryzysowe, obrona cywilna i obronność podlegają przepisom RODO? >

W skład korpusu ma wchodzić:

  1. personel obrony cywilnej,
  2. krajowa rezerwa obrony cywilnej.

W skład personelu obrony cywilnej mogą wejść:

  1. osoby, które otrzymały przydział mobilizacyjny obrony cywilnej,
  2. osoby powołane do służby w obronie cywilnej w drodze zaciągu ochotniczego,
  3. członkowie krajowej rezerwy obrony cywilnej powołani do służby w obronie cywilnej,
  4. strażacy Państwowej Straży Pożarnej

Przynależność niektórych będzie obowiązkowa to np. pracownicy przedsiębiorstw odpowiadających za oczyszczanie miasta, elektrowni, wodociągów. Do korpusu będzie można też przystąpić dobrowolnie.  Zaliczenie do personelu OC następuje w porozumieniu z właściwym szefem wojskowego centrum rekrutacji, chyba, że dotyczy to osób niepodlegających rekrutacji.

W skład krajowej rezerwy obrony cywilnej będą wchodzić funkcjonariusze Policji, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Krajowej Administracji Skarbowej, Służby Celno-Skarbowej, Straży Marszałkowskiej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego -  są na zaopatrzeniu emerytalnym, którzy nie podlegają obowiązkowi służby wojskowej i nie posiadają przydziałów organizacyjno-mobilizacyjnych.

Powstanie też niejawna Ewidencja Obrony Cywilnej, za aktualizację której będą odpowiadać MSWiA oraz wojewodowie.

Przeczytaj także: Kto w korpusie obrony cywilnej

     

    Samorządy będą musiały sporządzić precyzyjne plany

    Jednym z filarów nowego systemu mają być rozwiązania dotyczące ewakuacji i przyjęcia ludności.  Wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, wojewoda i minister właściwy do spraw wewnętrznych będą opracowywali plany przemieszczenia (ewakuacji) ludności do miejsc bezpiecznych odpowiednio na obszarze gminy, powiatu, województwa i kraju, które będą stanowiły załącznik funkcjonalny do planów zarządzania kryzysowego sporządzanych przez te organy. Plany mają zawierać m.in:

    1. liczbę osób przewidzianych do ewakuacji na danym obszarze,
    2. wykaz dóbr kultury i dziedzictwa narodowego przewidzianych do ewakuacji na danym obszarze,
    3. wykaz dróg i linii kolejowych przewidzianych do wykorzystania podczas ewakuacji,
    4. wykaz miejsc zakwaterowania przygotowanych na potrzeby przyjęcia ludności ewakuowanej,
    5. wykaz niezbędnych sił i środków transportowych niezbędnych do przeprowadzenia ewakuacji na danym obszarze

     

    Zintegrowany system wykrywania zagrożeń

    Projekt zakłada też utworzenie systemu bezpiecznej łączności państwowej w celu zapewnienia ciągłości funkcjonowania administracji państwowej oraz ochrony ludności w czasie pokoju i w czasie wojny. Przeczytaj także: Syrena wyje o niebezpieczeństwie, ale kto ją rozumie. Z kolei zagrożenia dla ludności wykrywane mają być za pomocą systemu wykrywania zagrożeń integrującego m.in.:

    1.  system wykrywania skażeń Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej – nadzorowany przez Ministra Obrony Narodowej,
    2. sieci i systemy nadzoru epidemiologicznego i kontroli chorób zakaźnych,
    3. system stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych,
    4.  system wykrywania i alarmowania o zagrożeniach uderzeniami z powietrza.
       

    W ustawie znalazł się obszerny rodział dotyczące obiektów zbiorowej ochrony, którymi są:

    • budowle ochronne - schrony i ukrycia,
    • miejsca doraźnego schronienia.

    Centralną ewidencję obiektów zbiorowej ochrony ma prowadzić Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej. Znajdą się w niej też obiekty niepublicze.

    Czytaj też w LEX: Zadania wojewody w zakresie obronności państwa > 

     

     

    -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

    Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.