Za złamanie tych zakazów grozi nakładana przez Inspektora Sanitarnego kara administracyjna. Częstszą sankcją jest jednak mandat karny nakładany przez policjantów na podstawie art. 54 Kodeksu wykroczeń. Abstrahując od kwestii zgodności ograniczeń z Konstytucją czy zakresu upoważnień ustawowych, należy rozważyć, dopuszczalność karania za to wykroczenie.

 

Art. 54 Kodeksu wykroczeń w orzecznictwie. Pojęcie przepisów porządkowych

Zgodnie z treścią art. 54 k.w., „Kto wykracza przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych, podlega karze grzywny do 500 złotych albo karze nagany”. W oparciu o treść przepisu nie da się ustalić znamion czynów podlegających penalizacji (tzw. blankiet zupełny).

Trybunał Konstytucyjny wskazał (Wyrok TK z 8 lipca 2003 r., sygn P 10/02), że chociaż przy wykroczeniu blankiet zupełny jest dopuszczalny, to jednak ustawa powinna wyrazić wolę penalizacji zachowań zakazanych przez przepisy podustawowe wydawane na jej podstawie, a przepisy represyjne o charakterze blankietowym zawarte w ustawie powinny jednoznacznie określać zakres przepisów, do których odsyłają.

SN w serii orzeczeń (Wyroki w sprawach III KK 232/09, III KK 244/09, III KK 249/09, czy też III KK 281/09) wskazał z kolei, że karanie za określone zachowanie w oparciu o treść art. 54 k.w. może następować wyłącznie w wypadku, gdy w sposób wyraźny i skonkretyzowany dokonano takiego zastrzeżenia w treści przepisu porządkowego.

Zaznaczyć należy, że pojęcie przepisów porządkowych, do którego odwołuje się art. 54 k.w., nie ma definicji legalnej. Przyjmuje się, że przepisy porządkowe są stanowione przez organy jednostek samorządu terytorialnego. Dopuszcza się jednak również ich stanowienie przez organy centralne w drodze rozporządzenia. W takim jednak wypadku ustawodawca za każdym razem przyznając takie uprawnienie, wskazuje zakres, w jakim takie przepisy mogą zostać wydane oraz określenie, że są to przepisy porządkowe (np. art. 59 ust. 8 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym, tj. Dz. U. Z 2019 r. poz. 710, art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. prawo lotnicze, tj. Dz. U. Z 2019 r. poz. 1580).

W takich ustawach istnieje zawsze odrębny przepis penalizujący wykroczenie przeciwko przepisom porządkowym wydanym z jej upoważnienia. Zgodnie bowiem z §117 Zasad Techniki Prawodawczej (rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej) w rozporządzeniach nie umieszcza się przepisów karnych.

Czytaj też: Ograniczenia w poruszaniu - mandat albo kara sanepidu>>

Ogłoszenie stanu epidemii i ograniczeń, obowiązków oraz nakazów

Stosownie do art. 46 ust. 4 ustawy o chorobach zakaźnych, w rozporządzeniach wprowadzających stan zagrożenia epidemicznego i stan epidemii można ustanowić szereg zakazów i nakazów. Artykuł 46b poszerza uprawnienia przyznane Radzie Ministrów w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii na terytorium całego kraju, pozwalając na wydawanie ograniczeń, obowiązków i nakazów mieszczących się w zamkniętym katalogu.

Ponadto, w rozdziale 8a (dodanym przez art. 8 pkt 22 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. - Dz.U. z 2020 r. poz. 567) wprowadzony został system administracyjnych kar pieniężnych wymierzanych za niestosowanie się do ustanowionych w czasie epidemii lub zagrożenia epidemicznego nakazów, zakazów lub ograniczeń.

W dniu 20 marca 2020 r. Minister Zdrowia wydał rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii. W rozporządzeniu tym 24 marca 2020 r. dodano § 3a, wprowadzający drastyczne ograniczenia. W dniu 31 marca 2020 r. Rada Ministrów wydała rozporządzenie w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, w którym ze zmianami usankcjonowała (poprzednie rozporządzenie zostało wydane z przekroczeniem uprawnień) treść §3a ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia.

Zakazy, nakazy i obostrzenia z rozporządzeń a art. 54 k.w.

Z pewnością nie jest zatem wykroczeniem naruszenie zakazów z rozporządzenia Ministra Zdrowia (od 27 do 31 marca 2020 r.). Jak widać, zostało ono wydane z przekroczeniem uprawnień, co powoduje, że nie może stanowić legalnej podstawy karania, w tym także za wykroczenie z art. 54 k.w. W naruszeniu zakazów określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów również nie można doszukać się znamion wykroczenia - ani z art. 54 k.w., ani żadnego innego.

Orzecznictwo wskazuje, że do przypisania sprawcy wykroczenia z art. 54 k.w. nie wystarczy samo naruszenie przez sprawcę jednego z przepisów porządkowych. Istotne jest, aby naruszenie takiego przepisu było obwarowane odpowiedzialnością za wykroczenie, co musi wynikać z treści aktu prawnego. Redakcja takiego odesłania jest równie istotna - powinna wskazywać na konkretne sankcje, jakie grożą za niezastosowanie się do przepisów, tak aby obywatel wiedział, że za niezastosowanie się do ustanowionych norm porządkowych, będzie podlegał odpowiedzialności za wykroczenie.

Ustawa o chorobach zakaźnych nie posługuje się pojęciem przepisów porządkowych. Co więcej, nie zastrzega też odpowiedzialności za wykroczenie wcale, nawet w ogólny sposób przez wskazanie, że naruszenie powyższych przepisów stanowi wykroczenie - pomimo że w odniesieniu do innych czynów przewidziano taką odpowiedzialność w rozdziale 9 - Przepisy karne.

Braku wskazania w rozporządzeniu na odpowiedzialność za wykroczenie nie usprawiedliwia  też § 117 ZTP. Godziłoby to w art. 42 ust. 1 Konstytucji, przewidujący zasadę nullum crimen sine lege, na którą składają się inne - nullum crimen sine lege scripta, certa i nulla poena sine lege.

 

Piotr Raś - aplikant aplikacji sędziowskiej

Bartłomiej Błaszczyk – doktorant na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.