Ustawa o referendum lokalnym stanowi, że referendum polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytanie (pytania) albo na dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami. Sformułowanie pytania referendalnego jest niezwykle istotne, gdyż od jasności i precyzyjności pytania (pytań) zależy poparcie wyborców dla propozycji referendalnej. Z orzecznictwa sądów administracyjnych wynika, że pytania referendalne oraz odpowiedzi muszą być tak zbudowane, aby nie wprowadzały w błąd uczestnika referendum, ani też nie utrudniały udzielenia jednoznacznej odpowiedzi. W związku z tym można sformułować pewne wytyczne, których dochowanie daje szansę, że procedura referendalna nie zakończy się porażką już na etapie poprzedzającym zarządzenie referendum.
Czytaj w LEX: Sformułowanie pytania w referendum lokalnym w świetle orzecznictwa >>>
Pytania referendalne: jasno i precyzyjnie
Przed postawieniem pytania nie powinien znajdować się żaden wstęp do niego, który objaśniałby sens i znaczenie danego pytania. Takie kwestie powinny bowiem być przedmiotem kampanii referendalnej. Samo pytanie powinno być natomiast jak najkrótsze, zbudowane w prosty sposób i zrozumiałe dla wszystkich osób biorących udział w referendum.
Wymóg jasności i precyzyjności dotyczy zarówno poszczególnych sformułowań ujętych w pytaniu referendalnym, jak również jego pełnego brzmienia. Jak przykład mało precyzyjnego pytania referendalnego można wskazać pytanie dotyczące zgody na realizację inwestycji mających wpływ na środowisko i mieszkańców, np. budowy spalarni zwłok, elektrowni atomowej albo regionalnego portu lotniczego, ale bez podania jej konkretnej lokalizacji.
Organizatorzy referendum powinni unikać posługiwania się przy formułowaniu pytań języka specjalistycznego np. technicznego albo prawniczego. Błędem będzie posłużenie się zatem zwrotami "uchylenie decyzji i odrzucenie decyzji" jako opcjami przeciwnymi.
Jak rozpocząć pytanie referendalne
Treść pytania referendalnego nie może wprowadzać mieszkańców w błąd co do charakteru rozstrzygnięcia referendalnego. Jeżeli zatem przedmiotem referendum jest określona kwestia finansowa, pytanie powinno być tak sformułowane, żeby obywatel wiedział o jakich sumach jest mowa oraz konsekwencjach swojego wyboru. Nagminnym błędem (a czasami celową praktyką) jest tzw. blokowanie pytań. Chodzi o łączenie w jednym pytaniu różnych kwestii, mające na celu przeforsowanie rozwiązań mających mniejsze poparcie wyborców dzięki połączeniu ich ze sprawami co do których panuje większy konsensus społeczny. Jest to działanie podobne do przedstawienia pytań zbyt mało konkretnych, które również uniemożliwiają wyborcy pełne i swobodne ustosunkowanie się do przedstawionych pod referendum kwestii.
Czytaj w LEX: Wynik referendum lokalnego i jego skutki >>>
Pytanie powinno rozpoczynać się od słów: „Czy jesteś za”. Dopuszczalne jest także użycie zwrotu "Czy popierasz...". Biorąc pod uwagę, że pytanie powinno być łatwe do zrozumienia dla głosującego, nie należy generalnie formułować pytania od strony negatywnej, np. „Czy jesteś przeciw...”, gdyż może to sugerować manipulowanie wynikiem referendalnym. W przypadku jednak posłużenia się taką formułą, konieczne jest jego łączenie wyłącznie z pytaniami również negatywnymi, a nie pozytywnymi, gdyż w przeciwnym razie, może to wywołać dezorientację u wyborców i udzielanie odpowiedzi niezgodnych z ich poglądami na daną sprawę.
Przeczytaj także:
- Referendum lokalne – to od pytań zależy, czy okaże się ważne >
- Nie tak łatwo jest odwołać wójta czy radę gminy >
Pytanie referendalne a zaplanowana inwestycja
Pytanie referendalne może określać aspekt czasowy, szczególnie gdy odnosi się do zdarzeń przeszłych. Jeżeli chodzi o przyszłość, pytania nie powinny dotyczyć kwestii, których realizacja może dokonać się w perspektywie wielu lat np. pytanie o zgodę na inwestycję, która rozpocznie się za kilka lat. W takiej sytuacji właściwe jest przeprowadzenie referendum w bliższej odległości czasowej.
Za niedopuszczalne należy również uznać wskazywanie terminu, w którym organy JST miałyby zrealizować zamierzenie będące przedmiotem referendum, np. do końca kadencji rady. Jeżeli bowiem referendum okaże się ważne, a jego wynik wiążący, właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego ma obowiązek niezwłocznego podjęcia czynności w celu realizacji sprawy poddanej pod referendum.
Pytanie referendalne nie powinno sugerować odpowiedzi
Pytanie nie powinno budzić wątpliwości jaki charakter ma referendum: wiążący czy opiniodawczy. Zapytywanie mieszkańców o akceptację dla budowy lotniska regionalnego, może wprowadzać w błąd, czy jego wynik będzie równoznaczny z rozpoczęciem inwestycji, podczas gdy wymagana jest tutaj zgoda różnych organów, wielu szczebli administracji.
Pytanie referendalne powinny się wykluczać tzn. opowiedzenie się przez mieszkańców za jedną z opcji powinno wykluczać możliwość jednoczesnej realizacji drugiej opcji. Nie spełnia tego warunku postawienie przed mieszkańcami wyboru między gazyfikacją gminy, a dopłatami do wymiany pieców grzewczych.
I na koniec, pytania referendalne nie powinny sugerować mieszkańcom żadnej z odpowiedzi. Łatwo dostrzec stronniczość organizatora referendum, gdy używa w pytaniach wyrazów wzmacniających przekaz np. "czy jesteś za całkowitym…, czy jesteś za maksymalnym...".
Odpowiedź równie ważna jak pytanie
Ustawa dopuszcza dwa sposoby prezentowania odpowiedzi na pytania referendalne: odpowiedzi – pozytywnej oraz negatywnej („tak” oraz „nie”) oraz przedstawienie kilku wariantów odpowiedzi. Nie jest wykluczone posługiwanie się również odpowiedziami np. "zgadzam się/nie zgadzam się", "jestem za/jestem przeciw", choć wymóg prostego formułowania pytań, składania wyłącznie ku opcji „tak” oraz „nie”. Przy tym sposobie nie dopuszcza się zamieszczenia opcji wstrzymania się od odpowiedzi.
Z kolei, posłużenie się kilkoma wariantami wyboru, umożliwia takie sformułowanie pytania, na które można odpowiedzieć nie tylko "tak” lub „nie”, i wyrazić w ten sposób odpowiedź opisowo lub liczbowo. Ustawa nie ogranicza liczby wariantów odpowiedzi, ale referendum będzie rozstrzygające, gdy za jednym z rozwiązań w sprawie opowie się więcej niż połowa ważnych głosów, a w przypadku samoopodatkowania 2/3 ważnie oddanych głosów. Im więcej odpowiedzi, tym większe ryzyko, że referendum mimo ważności nie da wiążącej odpowiedzi.
Dopuszczalne jest w tym sposobie, wprowadzenie opcji przeciwko wszystkim zaproponowanym odpowiedziom. Stanowi to zachętę do udziału w referendum (i podniesienie frekwencji) dla tych, którzy chcieliby zagłosować przeciwko wszystkim zaproponowanym odpowiedziom. W orzecznictwie dopuszcza się też połączenie obu sposobów przygotowania odpowiedzi tj. obok odpowiedzi „tak” oraz „nie” dodawany jest jeden lub kilka wariantów. Takie rozwiązane ma sens w przypadku potrzeby sformułowania więcej niż jednej odpowiedzi pozytywnej lub negatywnej.
Cena promocyjna: 197.1 zł
|Cena regularna: 219 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 43.8 zł
Kampania referendalna, a pytania na kartach do głosowania
Jednym z etapów referendum jest podanie do wiadomości mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego informacji o zamierzonym referendum. Powinna zawierać pytanie lub pytania referendum albo warianty zaproponowane do wyboru, a jeżeli wniosek dotyczy referendum w sprawie samoopodatkowania – cel lub cele oraz zasady samoopodatkowania. Informacja taka powinna znaleźć się również na kartach przeznaczonych do zbierania podpisów poparcia.
Nie ma obowiązku, by pytania referendalne zostały powtórzone na kartach do zbierania podpisów pod wnioskiem o referendum. Na pewno jednak, zamieszczony na kartach przedmiot referendum powinien być tożsamy z ostatecznym pytaniem referendalnym. Najpełniej tę tożsamość wyraża użycie tych samych zwrotów językowych na określenie przedmiotu referendum na kartach poparcia i we wniosku o przeprowadzenie referendum. Rozbieżności są dopuszczalne pod warunkiem, że nie miałyby wpływu na poparcie przez mieszkańców propozycji referendum w brzmieniu ujętym w pytaniu.
Treść przekazanej mieszkańcom informacji jest o tyle istotna, gdyż zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych sprawa proponowana do rozstrzygnięcia w drodze referendum powinna być tożsama ze sprawą, którą wcześniej przedstawiono mieszkańcom na kartach, zabiegając o ich poparcie. Z kolei, odpowiedzi i warianty odpowiedzi, które pojawią się w referendum, powinny znaleźć się kartach poparcia, a więc co najmniej po zgłoszeniu informacji o zamiarze zbierania podpisów pod wnioskiem o referendum.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.