Wojewoda Śląski wniósł o stwierdzenie nieważności uchwały rady gminy w sprawie statutu sołectwa, wskazując, że wadliwie określiła zadania i pozycję sołtysa i rady sołeckiej. Zgodnie z zapisami statutu sołtys miał wchodził w skład rady sołeckiej i kierować jej pracami.
Zdaniem wojewody rada sołecka nie należy do kategorii organów sołectwa, jest organem wspomagającym i opiniodawczo-doradczym sołtysa, a tym samym sołtys nie może być jej członkiem. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach był innego zdania.
Zapis zgodny z prawem, bo regulował kwestie techniczne
Wyjaśnił, że kwestionowany przez wojewodę zapis uchwały nie narusza żadnego przepisu prawa. Wręcz przeciwnie, zgodnie z art. 35 ust. 3 pkt 3 u.s.g. rada gminy może określić w statucie zadania organów jednostki pomocniczej (w żaden sposób ich nie zawężając), co właśnie uczyniła rada gminy, wyszczególniając zadania sołtysa. Sąd podkreślił, że uchwalone przepisy, dotyczyły tylko zwoływania rady sołeckiej i prowadzenia jej posiedzeń, czyli tak naprawdę wykonywania funkcji techniczno-organizacyjnych, np. ustalania czasu i miejsca spotkania rady, udzielania głosu mówcom, ustalenia wyników głosowania nad uchwałami rady. Nijak natomiast nie wynikało z niego, że sołtys miałby mieć czynne prawo udziału w czynnościach należących do zadań rady sołeckiej.
Czytaj w LEX: Treść statutów jednostek samorządu terytorialnego >
Zdaniem sądu, skoro rada sołecka ustawowo ma wspomagać działalność sołtysa, to oczywistym jest, że organ wspomagany kieruje pracą ciała wspomagającego, aby w jak najpełniejszy sposób korzystać w swej pracy z owego wspomagania. Sąd dodał, że ze względu na ustawowo ukształtowaną pozycję sołtysa i rady sołeckiej, która wspiera działania tego organu, nie ma między nimi konfliktu interesów. Jednocześnie, za zasadny sąd uznał zarzut wojewody odnośnie składu rady sołeckiej. Sołtys - jako organ odrębny od rady sołeckiej - nie powinien wchodzić w jej skład. Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł Wojewoda Śląski.
Przeczytaj także: Procedura wyboru sołtysa
Rada sołecka nie jest organem sołectwa
Naczelny Sąd Administracyjny częściowo uwzględnił zarzuty wojewody. Przypomniał, że rada gminy, decydując się na utworzenie jednostki pomocniczej, korzysta ze znacznego zakresu samodzielności przy regulacji statutu takiej jednostki. Ograniczona jest jedynie wyraźną treścią przepisów ustawowych oraz koniecznością uwzględnienia zasady, że jednostka pomocnicza nie jest jednostką samorządu terytorialnego. Stosownie zaś do art. 3 ust. 1 u.s.g. o ustroju gminy stanowi jej statut, a z art. 35 ust. 1 u.s.g. wynika, że organizację i zadania jednostki pomocniczej, (czyli w istocie jej ustrój) określa statut takiej jednostki.
Dalej wyjaśnił, że z treści przepisu art. 36 ust. 1 u.s.g. wynika, że organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, a wykonawczym - sołtys. W ten sposób ustawodawca dokonał wyraźnego podziału kompetencyjnego w jednostce pomocniczej gminy. Rada sołecka jedynie wspomaga działalność sołtysa. Powinna zatem być traktowana jako organ szczególny, wyspecjalizowany w doradzaniu organowi wykonawczemu sołectwa. Rada sołecka jest powoływana obligatoryjnie, nie jest jednak organem samodzielnym, uprawnionym do reprezentowania sołectwa. Nie posiada własnych kompetencji, gdyż jest to wyłącznie organ o charakterze doradczym i opiniodawczym, utworzony w celu wspomagania sołtysa w realizacji jego zadań.
Z tego powodu trafnie wojewoda zarzucał uchwalonemu statutowi, iż do zadań sołtysa nie może należeć zwoływanie i przewodniczenie radzie sołeckiej, tak jak chciała tego rada gminy. Sąd I instancji też był tego zdania, ale jednocześnie stwierdził, że przepis stanowiący, że: "pracą rady sołeckiej kieruje sołtys" oraz "do zadań sołtysa należy zwoływanie i prowadzenie posiedzeń rady sołeckiej", nie pozostaje w sprzeczności z żadnym przepisem prawa. To jednak do zadań przewodniczącego organu (również organu pomocniczego) należy zwoływanie i prowadzenie posiedzeń tego organu, jak również kierowanie jego pracą. Nie jest dopuszczalne, aby osoba, która nie jest przewodniczącym tego organu kierowała jego pracą. Skoro funkcja przewodniczącego rady sołeckiej nie została ustawowo przewidziana dla sołtysa, to lokalny prawodawca nie może takiej funkcji określić w akcie prawa miejscowego, jakim jest statut.
Co należy określić w statusie sołectwa
Sąd I instancji nieprawidłowo uznał, że rada gminy ma kompetencję do określania w statucie zadań rady sołeckiej, byleby mieściły się one w pojęciu: "wspomaganie sołtysa”. Jednocześnie błędnie uznał, że radę sołecką należy uznać za organ sołectwa, co miałoby wynikać z art. 35 ust. 3 pkt 2 u.s.g. Tymczasem organy sołectwa zostały wyczerpująco wskazane w art. 36 ust. 1 u.s.g.: organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, a wykonawczym – sołtys. W statucie sołectwa określić zatem należało organizację i zadania organów jednostki pomocniczej, nie zaś rady sołeckiej. Z uwagi na brak samoistnych kompetencji rady gminy w tym zakresie, regulacje zawarte w statucie pozostają w oczywistej sprzeczności z przepisami ustawy o samorządzie gminnym.
Wyrok NSA z dnia 30 lipca 2024 r. III OSK 654/23
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
