Nowelizacja z lipca 2019 roku wprowadziła najwięcej zmian w postępowaniu zażaleniowym. Ustawodawca wziął pod lupę przepisy dotyczące zażaleń oraz wprowadził szereg nowości w tym zakresie.

Pierwszą i tym samym największą zmianą było wprowadzenie do kodeksu postępowania cywilnego instytucji zażalenia poziomego na postanowienia sądu I instancji. Wcześniejszy stan prawny przewidywał co prawda zażalenia poziome do innego składu sędziowskiego, ale tylko od postanowień sądu II instancji. Wprowadzenie zażaleń poziomych na postanowienia sądu I instancji było działaniem przełomowym, regułą były bowiem zażalenia dewolutywne. W zamyśle ustawodawcy takie działanie miało przyśpieszyć postępowanie oraz zoptymalizować pracę sądownictwa.

Czytaj: SN: Zażalenie na postanowienie sędziego-komisarza w drugiej instancji nie przysługuje >>

Nie tylko zażalenia poziome

Oprócz wprowadzenia zażaleń poziomych kolejną istotną zmianą było wprowadzenie wymogu złożenia wniosku o uzasadnienie postanowienia sądowego oraz opłacenia go stosownie do art. 25b ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wyjątek stanowiła sytuacja określona w art. 357 par. 6 k.p.c., zgodnie z którą sąd, wydając postanowienie podlegające zaskarżeniu, może, według własnej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy, postanowić o odstąpieniu od jego uzasadnienia, jeżeli w całości uwzględnia zawarty w piśmie procesowym wniosek strony i podziela argumenty strony przytoczone na jego poparcie.

Dodatkowo, zmieniono reguły uzasadniania postanowień sądu pierwszej instancji wydanych na posiedzeniu niejawnym. Nowością było również dodanie art. 357 par. 5 k.p.c., zgodnie z którym sąd, wydając postanowienie, nawet niepodlegające zaskarżeniu, może przy nim zwięźle wskazać zasadnicze powody rozstrzygnięcia, jeżeli mając na względzie okoliczności sprawy uzna, że pozwoli to na usprawnienie postępowania. Takie uregulowanie budziło jednak uzasadnione wątpliwości, szczególnie w przypadku postanowień zaskarżalnych. Zasadnicze powody rozstrzygnięcia można było bowiem łatwo pomylić z uzasadnieniem.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Ustawa naprawcza – nowelizacja z marca 2023 roku

Krótko po zmianach wprowadzonych w 2019 r. zauważono, że postępowanie zażaleniowe wywołuje szereg wątpliwości w praktyce.

Jedną z największych wątpliwości było zagadnienie, które zażalenie – poziome czy dewolutywne, należy uznać za podstawowe. Wątpliwości w tym zakresie wpierw rozwiał Sąd Najwyższy, który wprost wskazał, że przepisy „nie dają jednak podstaw do przyjęcia, że zmianie uległ podstawowy model zażalenia lub że chodzi w nich o nowy, odrębny środek zaskarżenia” a przewidziane ustawą przypadki zażalenia poziomego „należy kwalifikować jako odstępstwa od modelowej konstrukcji zażalenia wyrażonej w art. 394 w związku z art. 395-397 k.p.c.” (Uchwała SN z 27.11.2020 r., III CZP 12/20, OSNC 2021, nr 4, poz. 25.)

Ostatecznym potwierdzeniem stosowania zażaleń dewolutywnych jako zasady było jednak wprowadzenie nowelizacją z 9 marca 2023 roku par. 4 do art. 394 k.p.c., który to wprost stanowił, że jeżeli przepis szczególny przewiduje, że stronie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu, ale nie określa, jaki sąd ma je rozpoznać, zażalenie rozpoznaje sąd drugiej instancji – tym samym rozwiewając wszelkie wątpliwości interpretacyjne w zakresie wszelkich „zażaleń osieroconych”.

W dalszej kolejności w art. 394 par. 1 w pkt 5[1] dodano do katalogu zażaleń dewolutywnych zażalenia na postanowienia, których przedmiotem jest sprostowanie lub wykładania orzeczenia albo ich odmowa. Takie zażalenie miało dotychczas charakter poziomy do innego składu sądu pierwszej instancji.

Nowelizacja rozszerzyła jednocześnie katalog zażaleń poziomych. W art. 394[1a] par. 1 pkt 9) dodano zapis wskazujący, że zażalenia składane do innego składu sądu pierwszej instancji przysługują również na postanowienie sądu w przedmiocie kuratora ustanowionego dla strony w danej sprawie. Dodanie tego zapisu potwierdziło niejako stanowisko Sądu Najwyższego wprost wskazujące, że „na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie wynagrodzenia kuratora strony, której miejsce pobytu nie jest znane, przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu (art. 394[1a] par. 1 pkt 9 k.p.c. per analogiam)” (Uchwała SN z 21.01.2022 r., III CZP 37/22, OSNC-ZD 2023, nr 2, poz. 16).

Zmiany objęły również katalog zażaleń do innego składu sądu drugiej instancji. W art. 394[2] par. 1[1] dodano w pkt 1 zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji, którego przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia. W ocenie ustawodawcy taki zapis miał zlikwidować lukę prawną, spowodowaną zmianą art. 117 par. 6 k.p.c. w której wskazano, że wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego zgłoszony po raz pierwszy w postępowaniu kasacyjnym lub postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sąd przekazuje do rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Rozszerzono również katalog w art. 394[2] par. 1[1] o pkt 4[1], który przewiduje zażalenia na postanowienia w przedmiocie wynagrodzenia biegłego. Również w tym przypadku zabieg miał na celu usunięcie luki prawnej – w analogicznej sytuacji na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie wynagrodzenia biegłego przysługuje bowiem zażalenie do innego składu tego samego sądu.

Kolejne zmiany

Zaledwie siedem dni po wejściu w życie nowelizacji z 9 marca 2023 roku wprowadzono kolejną nowelizację k.p.c. poprzez ustawę z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw.

Ustawodawca w ostatniej nowelizacji, która weszła w życie 28 września 2023 roku doprecyzował m.in. składy sędziowskie rozpoznające zażalenia oraz poczynił kolejne zmiany w katalogu zażaleń poziomych.

Nowelizacja miała także na celu doprecyzować niektóre kwestie pominięte w nowelizacji z marca 2023 roku. Ustawodawca rozszerzył tym samym m.in. art. 394[2] par. 1[1] o pkt 5[1] pozwalający na złożenie zażalenia do innego składu sądu drugiej instancji na postanowienie w przedmiocie odmowy uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia.

Dodatkowo poszerzył art. 394[2] par. 1[1] pkt 4[1] o możliwość zażalenia do innego składu sądu drugiej instancji postanowienia w przedmiocie wynagrodzenia mediatora i należności świadka, prawdopodobnie w celu dostosowania do art. 394 1a par. 1 pkt 9) k.p.c., który przewiduje analogiczną sytuację w przypadku zażalenia do innego składu sądu I instancji. Jednakże luka prawna nadal nie została całkowicie wyeliminowana. Jak bowiem słusznie wskazuje dr hab. Marcin Dziurda – „Trudno zrozumieć, dlaczego nie wprowadzono jednocześnie zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji, którego przedmiotem jest wynagrodzenie kuratora procesowego – chociaż w odniesieniu do postanowień sądu pierwszej instancji takie zażalenie wprost przewidziano w znowelizowanym art. 394[1a] par. 1 pkt 9 k.p.c. Zdarza się przecież, że kuratora procesowego – zwłaszcza przewidzianego w art. 69 k.p.c. – ustanawia sąd drugiej instancji, ustalając też wynagrodzenie takiego kuratora” (M. Dziurda: Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz do nowelizacji z 2023 roku, Warszawa 2023, art. 394(2)).

 

Ocena zmian postępowania zażaleniowego

Ostatnie nowelizacje kodeksu postępowania cywilnego wprowadziły istotne zmiany w zakresie postępowania zażaleniowego. Zmiany zaproponowane przez ustawodawcę miały w zamyśle przyczynić się do przyśpieszenia rozpatrywania odwołań oraz usprawnienia procesu sądowego. Trzykrotna nowelizacja przepisów i to w stosunkowo krótkim okresie ukazała, że zakładane zmiany wymagały dopracowania i dostosowania zamiarów ustawodawcy do realiów polskiego sądownictwa.

Nowelizacje postępowania zażaleniowego wywoływały skrajne oceny. Część zmian należy ocenić pozytywnie, natomiast są też takie, które do tej pory budzą negatywne odczucia w środowisku prawniczym. Przed 2019 r. zażalenia były oceniane jako instytucja stosunkowo prosta, natomiast po wielu zmianach przepisy stały się niezwykle rozbudowane i stworzyły wiele wątpliwości interpretacyjnych. Na ten moment należy mieć jedynie nadzieję, że postępowanie zażaleniowe po ostatnich nowelizacjach ustabilizuje się i nie będzie przedmiotem kolejnych ingerencji ustawodawcy.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.