Trzech sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego przekazało zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Kielcach do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi.
Czytaj: SN: Wytyki sędziowskie nie w Izbie Dyscyplinarnej>>
Sąd Najwyższy przypomniał pierwotną treść art. 40 § 1 ustawy o ustroju sądów powszechnych, którą zakwestionował Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 15 stycznia 2009 r., K 45/07.
Trybunał stanął na stanowisku, że regulacja wytyku w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych nie zawiera gwarancji proceduralnych dla sędziów. Osoby, których dotyczy postępowanie wytykowe, nie mają możliwości wysłuchania. Ma to znaczenie wówczas, gdy czynność podjęta z obrazą przepisu nie podlegała uzasadnieniu. Uprawnienie sądu odwoławczego do żądania wyjaśnień od przewodniczącego posiedzenia, nie zapewnia możliwości wysłuchania sędziego orzekającego w pierwszej instancji i przedstawienia swego stanowiska. Skoro następstwa wytyku odnoszą się do konkretnych praw i mają materialne konsekwencje, otwarcie określonej drogi wyjaśniającej lub odwoławczej dla członków składu jest konieczne.
Trybunał stwierdził, że nie ma procedury, która gwarantowałyby złagodzenie konsekwencji wytyku dla sędziów zasiadających w składzie sądu.
Brak ram czasowych
Trybunał uznał, że przepis ten w zakresie, w jakim nie zapewnia członkowi składu orzekającego prawa złożenia wyjaśnień do wytknięcia sądowi uchybienia, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
Przepis art. 40 § 1 ustawy został zmieniony, jednak regulacja ta, jakkolwiek przyznająca gwarancje procesowe członkom składu orzekającego w pierwszej instancji w postaci prawa do złożenia wyjaśnień, okazała się niepełna, nie uwzględnia bowiem cezury czasowej, wyznaczonej datą orzekania w przedmiocie środka odwoławczego. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z 12 grudnia 2018 r., podkreślając, że procedura wytyku judykacyjnego musi być rozciągnięta w czasie, obejmując kilka etapów.
W pierwszym etapie, następującym w toku narady nad wyrokiem, sędzia sprawozdawca lub inny członek składu orzekającego zwraca uwagę na określoną wadę orzeczenia sądu pierwszej instancji. Jeśli zostanie ona zaakceptowana przez skład orzekający, powinna znaleźć odzwierciedlenie w pisemnych motywach wyroku sądu drugiej instancji, które po podpisaniu przez członków składu orzekającego stanowią impuls do dalszych czynności.
Pouczenie w warunkach brzegowych
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że chodzi o pouczenie sędziego (asesora) wchodzącego w skład sądu orzekającego w sądzie pierwszej instancji o możliwości złożenia wyjaśnień na piśmie.
Uznał, że ten schemat był zachowany w sprawie, w której w dniu doręczenia pełnomocnikowi strony uzasadnienia sąd zwrócił się do sędziego z informacją o możliwości złożenia wyjaśnień na piśmie, a po złożeniu wyjaśnień wydał postanowienie w przedmiocie wytyku w terminie 14 dni, co spełnia „warunki brzegowe” art. 40 ust. 1 u.s.p.
Pogląd ten nie jest jednolicie przyjmowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego, gdyż w wyroku 28 sierpnia 2019 r., wskazano, że konieczność zrealizowania przez sąd odwoławczy obowiązku pouczenia sądu pierwszej instancji o możliwości złożenia wyjaśnień co do przewidywanego wytyku i obowiązku oczekiwania na złożenie tych wyjaśnień w sposób oczywisty wpływa na tok postępowania odwoławczego, w ramach którego możliwe jest zachowanie standardu konstytucyjnego wyznaczonego przez Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyroku.
Pouczenie w tym samym dniu co orzeczenie
Sąd Najwyższy uznał, że zachowanie tego standardu jest możliwe, jeśli w chwili orzekania w sprawie środka zaskarżenia sąd odwoławczy wyda postanowienie dotyczące uruchomienia procedury określonej w art. 40 § 1 u.s.p. A niezwłocznie po wpłynięciu wyjaśnień lub upływie terminu do ich złożenia wyda postanowienie w przedmiocie wytknięcia uchybienia. W wyroku tym zatem uznał, że postanowienie zawierające pouczenie o możliwości złożenia powinno być wydane w tym samym dniu, w którym zapadło orzeczenie w przedmiocie środka odwoławczego.
Przytoczone orzeczenia Sądu Najwyższego wskazują na istotne rozbieżności w wykładni art. 40 ust. 1 u.s.p., w szczególności w zakresie wykładni pojęcia „przy rozpoznaniu sprawy”, a w konsekwencji w określeniu terminów, w jakich należy dokonać czynności procesowych przy uruchomieniu procedury wytyku judykacyjnego.
Pewne jest tylko to, że mechanizm gwarancyjny wprowadzony nowelizacją z 18 sierpnia 2011 r. powoduje, iż postanowienie w przedmiocie wytyku będzie zawsze wydane nie „przy”, ale „po” rozpoznaniu sprawy przez sąd drugiej instancji.
Ustawa precyzyjnie reguluje jedynie terminy, w jakich sędzia (asesor) może skorzystać z gwarancji procesowych przez:
- złożenie wyjaśnień (7 dni) i
- wniesienie odwołania do Sądu Najwyższego (14 dni).
Sąd Najwyższy uwypuklił również – choćby hipotetyczną – możliwość nadużywania tej instytucji i wpływania za jej pomocą na niezawisłość sędziów. W ocenie Sądu Najwyższego, brak określenia terminów, w jakich sąd drugiej instancji dokonuje czynności procesowych w ramach procedury wytyku może prowadzić do zachwiania gwarancji leżących u podstawy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 stycznia 2009 r.
Zapewnienie standardu konstytucyjnego wymaga, aby wdrożenie procedury wytyku miało ścisły związek funkcjonalny i czasowy z rozpoznaniem sprawy, a ramy czasowe, w jakich może nastąpić zarówno pouczenie sędziego (asesora) o możliwości złożenia wyjaśnień, jak i wydanie postanowienia w przedmiocie wytyku były określone możliwie precyzyjnie i jednolicie.
Jak zauważył sędzia sprawozdawca - praktyka orzecznicza wskazuje, że wykładnia art. 40 ust. 1 ustawy jest rozbieżna, a terminy, o jakich mowa w tym przepisie, stosowane są dowolnie, obejmujący okresy od kilku do kilkunastu dni, albo – jak w rozpoznawanej sprawie – do kilku miesięcy.
Dlatego Izba Cywilna podjęła uchwałę, zgodnie z którą sąd odwoławczy, stwierdzając przy rozpoznaniu sprawy oczywistą obrazę przepisów, poucza sędziego, asesora sądowego, wchodzących w skład sądu orzekającego o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień w dniu wydania orzeczenia. Postanowienie zawierające wytknięcie uchybienia powinno być wydane niezwłocznie po złożeniu wyjaśnień lub upływie terminu do ich złożenia.
Uchwałę podjęli sędziowie: Dariusz Dończyk (przewodniczący), Teresa Bielska-Sobkowicz, Monika Koba (sprawozdawca), Grzegorz Misiurek, Agnieszka Piotrowska, Krzysztof Strzelczyk i Dariusz Zawistowski.
Sygnatura akt III CZP 99/20, uchwała siedmiorga sędziów Izby Cywilnej z 16 grudnia 2021 r.
Cena promocyjna: 39.5 zł
Cena regularna: 79 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 31.61 zł
