Przepisy dotyczące wysłuchań wynikają z Kodeksu postępowania cywilnego - niedawno miało miejsce ich uszczegółowienie. Stało się to poprzez wprowadzenie rozporządzenia ministra sprawiedliwości z dnia 21 października 2024 r. w sprawie sposobu przygotowania i przeprowadzenia wysłuchania dziecka oraz warunków, jakim mają odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich wysłuchań (Dz. U. poz. 1579).
- Ogromnie doceniam przyjęcie rozporządzenia. Nareszcie mamy jednolite zasady odnoszące się do reguł i standardów prowadzenia wysłuchań. W szczególności w przepisach opisano różne pomieszczenia, w których można prowadzić wysłuchania, tak aby było to odpowiednie dla dziecka - wskazuje radczyni prawna Aleksandra Ejsmont, prowadząca kancelarię radcowską w Warszawie.
Jak podkreśla mec. Ejsmont profesjonalizm sędziego rodzinnego polega na tym, że przed wysłuchaniem się przedstawi, wyjaśni dziecku co się dzieje i obniży jego napięcie. - Rozporządzenie jest na tyle szczegółowe, że jego treść stanowi instrukcję, szkolenie dla sędziego jak przeprowadzić wysłuchanie. Oczywiście, przydałyby się również szkolenia w formie warsztatów - podkreśla sędzia Anna Begier z Sądu Rejonowego we Wrześni, członkini Zespołu ds. Prawa Cywilnego Stowarzyszenia Sędziów "Iustitia".
Czytaj: Sąd będzie musiał wyjaśnić, dlaczego nie wysłuchał w sprawie dziecka>>
Kluczowe przepisy rozporządzenia
Rozporządzenie określa zarówno sposób przygotowania i przeprowadzenia wysłuchania dziecka na podstawie art. 216(1) par. 1 i par. 3 k.p.c., jak i warunki, jakim mają odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania wysłuchań dziecka. Zwróćmy uwagę na niektóre z przepisów rozporządzenia. Przewidziano tam, że w celu przygotowania wysłuchania dziecka sąd na podstawie akt sprawy, podczas wysłuchania albo przesłuchania rodzica, opiekuna bądź osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, wywiadu kuratora lub opinii biegłego ustala:
- czy rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka umożliwiają przeprowadzenie wysłuchania;
- sposób porozumiewania się dziecka z otoczeniem oraz sposób funkcjonowania dziecka w zakresie istotnym dla nawiązania z nim kontaktu i prowadzenia wysłuchania, w tym porę optymalnej aktywności poznawczej;
- czy zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające obecność przy wysłuchaniu biegłego psychologa.
Przy uwzględnieniu pory i czasu trwania wysłuchania należy brać pod uwagę wiek dziecka, jego stan zdrowia oraz okoliczności dotyczące sposobu funkcjonowania. Termin wysłuchania wyznacza się na dzień inny niż termin rozprawy.
Planując czas trwania wysłuchania, sąd uwzględnia, że może wystąpić potrzeba zarządzenia przerwy w prowadzonym wysłuchaniu.
Czytaj w LEX: Określenie odpowiedniego czasu na dokonanie czynności wysłuchania dziecka w postępowaniu cywilnym > >
Informacja o wysłuchaniu
Jak wskazuje sędzia Anna Begier rozporządzenie nakłada na sędziów obowiązek doręczenia informacji dla dziecka, sporządzonej w sposób dla niego zrozumiały, w której znajduje się wyjaśnienie celu sposobu i miejsca przeprowadzenia wysłuchania oraz pouczenie.
- Niestety rozporządzenie nie zawiera wzoru takiej informacji. Ponieważ redakcja takiego tekstu nie jest prosta, Stowarzyszenie Sędziów Rodzinnych w Polsce oraz Stowarzyszenie Sędziów Polskich "IUSTITIA" wraz z zewnętrznymi ekspertami oraz dziećmi opracowały dwa wzory informacji, dla młodszych i starszych dzieci i są one dostępne dla każdego w internecie - wskazuje sędzia Begier.
Zobacz w LEX: Sądowe wysłuchanie dziecka a stanowisko jego rodziców > >
Nieformalnie - mniej stresująco
Z przepisów wynika, że podczas wysłuchania nie używa się stroju urzędowego. Przed rozpoczęciem wysłuchania sędzia umożliwia dziecku poznanie miejsca wysłuchania lub ponowne zapoznanie się z tym miejscem, wyjaśnia dziecku w sposób dla niego zrozumiały i dostosowany do jego potrzeb zasady wysłuchania oraz prawo do odmowy udziału w wysłuchaniu, a także informuje o celu wysłuchania, wyjaśniając dziecku, że nie ponosi odpowiedzialności za treść orzeczenia, które zostanie wydane przez sąd. Sędzia wyjaśnia również dziecku rolę osób uczestniczących w wysłuchaniu.
Ponadto sędzia poucza dziecko, że jeżeli nie rozumie ono zadawanych pytań, nie zna odpowiedzi na niektóre pytania, potrzebuje ich wyjaśnienia lub uzupełnienia, uważa, że zostało źle zrozumiane, lub ma inne potrzeby, to powinno o tym powiadomić. Sędzia uzgadnia z dzieckiem, w jaki sposób zasygnalizuje ono takie sytuacje.
Zgodnie z przepisami na zakończenie wysłuchania sędzia przeprowadza z dzieckiem rozmowę na temat niezwiązany z przedmiotem wysłuchania, a jeżeli w wysłuchaniu uczestniczy biegły psycholog, o ile jest to wskazane, podejmuje czynności zmierzające do obniżenia napięcia emocjonalnego dziecka, związanego z udziałem w wysłuchaniu.
- Wysłuchanie może być przeprowadzone w obecności psychologa. Nie może być tam obecnych pełnomocników stron. To byłoby źródłem dodatkowego stresu - dodaje mec. Ejsmont.
Cena promocyjna: 79.2 zł
|Cena regularna: 99 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 79.2 zł
Odpowiednie stosowanie
Sędzia Begier z Sądu Rejonowego we Wrześni, członkini Zespołu ds. Prawa Cywilnego Stowarzyszenia Sędziów "Iustitia" podkreśla, że rozporządzenie wydane na podstawie delegacji ustawowej zawartej w przepisie art. 216 (2) k.p.c. - dotyczy więc tylko wysłuchań dziecka w sprawach cywilnych, a nie przesłuchań małoletnich sprawców przestępstw, pokrzywdzonych oraz świadków w sprawach karnych.
- Oczywiście nie ma przeszkód by w tych samych pokojach przeprowadzać również przesłuchania w sprawach karnych - zaznacza sędzia Begier.
Miejsce wysłuchania może mieć ogromne znaczenie. Przy wyborze pomieszczenia należy uwzględnić potrzeby dziecka.
W szczególności w rozporządzeniu wskazano, że dzieci, u których występują zaburzenia psychiczne lub zaburzenia rozwojowe, oraz dzieci, które nie ukończyły 13 lat, wysłuchuje się w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach na terenie sądu lub poza jego siedzibą. Pomieszczenia te spełniają następujące warunki:
- kolorystyka ścian w pomieszczeniu jest utrzymana w jasnych i stonowanych barwach;
- podłoga w pomieszczeniu jest wyłożona miękką wykładziną;
- w pomieszczeniu znajdują się meble dostosowane dla dziecka;
- kolorystyka mebli i wykładziny jest utrzymana w jasnych i stonowanych barwach;
- zainstalowane oświetlenie jest ciche i ma możliwość regulacji;
- wielkość i umeblowanie pomieszczenia dają dziecku możliwość swobodnego poruszania się.
Natomiast dzieci, które ukończyły 13 lat, wysłuchuje się w pomieszczeniu, o którym mowa wyżej albo w odpowiednio przystosowanym gabinecie sędziego lub w innym pomieszczeniu na terenie sądu lub poza jego siedzibą.
- Nawet jeśli sędzia miałby prowadzić wysłuchanie w gabinecie sędziego, to może dziecku obniżyć poziom stresu pokazują swoją togę, opowiadając o tym, gdzie pracuje. Dziecko można zainteresować takimi kwestiami - wskazuje mec. Ejsmont.
Czytaj również w LEX: Wysłuchanie dziecka w procesie cywilnym (art. 216[1] k.p.c.) > >
Niejednolita praktyka
- Znam różne podejścia do wysłuchań dzieci przez sędziów. Opiszę dwa zupełnie różne przypadki, które miały miejsce przed wejściem w życie rozporządzenia. Pierwsza sytuacja to modelowo przeprowadzone wysłuchanie. Przyprowadzałam dziecko do sądu, poprzez rozmowę z dzieckiem udało się obniżyć poziom jego stresu. Sędzia był uważny, empatyczny. Miło przywitał się z dzieckiem. Dziecko po wysłuchaniu rozmawiało ze mną na korytarzu sądowym o strojach prawników, mierzyło togę. Warunki na wysłuchaniu były przyjazne, choć oczywiście mowa była o sprawach trudnych.
Z kolei druga sytuacja dotyczyła chłopca, którego obserwowałam, siedząc na korytarzu w sądzie. Dziecko było wysłuchiwane na sali sądowej. Z korytarza było słychać donośny płacz dziecka. Tam nie było warunków do przesłuchania dziecka - akcentuje mec. Ejsmont. I dodaje, że u dziecka przed wysłuchaniem dostrzegalne było napięcie, dziecko było bardzo zdenerwowane. - Dziecko wysłuchano na sali, a tam mamy ciężkie meble, sędzia siedzi na podwyższeniu. Myślę, że dziecku nikt nie powiedział tego, gdzie będzie, co się stanie - kwituje.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
