Do podstawowych zmian, które mają być wprowadzone w nowej ustawie o Służbie Więziennej można zaliczyć m.in:
-         poszerzenie katalogu środków przymusu bezpośredniego i uporządkowanie zasad ich stosowania oraz zmianę prawa użycia broni,
-         wprowadzenie nowych uregulowań dotyczących przepisów dyscyplinarnych (przede wszystkim zrezygnowano z sądów dyscyplinarnych),
-         zmodyfikowane rozwiązania dotyczące zatrudniania pracowników cywilnych w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej,
-         kompleksową regulację problematyki ochrony danych osobowych w Służbie Więziennej,
-         określenie wyższych stanowisk kierowniczych w Służbie Więziennej oraz zmiana katalogu zadań realizowanych na tych stanowiskach,
-         kompleksową regulację spraw związanych z opiniowaniem funkcjonariuszy,
-         przepisy odnoszące się do problematyki rozwiązania stosunku służbowego,
-         wprowadzenie przepisów odnoszących się do zdrowia i bezpieczeństwa funkcjonariuszy w służbie,
-         uregulowania odnoszące się do czasu służby funkcjonariuszy,

Jak napisano w uzasadnieniu do projektu nowej ustawy, Służba Więzienna stanowi wyspecjalizowaną formację mundurową, której zasadniczym zadaniem jest realizacja (na zasadach określonych w Kodeksie karnym wykonawczym) zadań związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności. Nowe regulacje są potrzebne, ponieważ obecnie funkcjonowanie Służby Więziennej opiera się na przepisach ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej, która to ustawa od dnia wejścia jej w życie (1 września 1996 r.) do końca roku 2006 była nowelizowana 19 razy.