Ministerstwo Sprawiedliwości skierowało do opiniowania projekt zmian w Kodeksie karnym, Kodeksie postępowania karnego i m.in. wykonawczym, który ma usunąć z tych regulacji przepisy niekonstytucyjne lub naruszające prawa obywatelskie. Duża część dotyczy prawa do obrony, z Kodeksu karnego znika też m.in. bezwzględne dożywocie. Przy okazji resort chce rozwiązać kwestie problematycznych formularzy uzasadnień - ale nie rezygnuje z nich, jak proponuje m.in. Naczelna Rada Adwokacka, pozostawiając sędziom taką możliwość. 

Czytaj: Likwidacja formularzy w sprawach karnych - w Sejmie pierwsze czytanie>>

 

Sędzia zdecyduje, obowiązku nie będzie

Chodzi o art. 99a par. 1 k.p.k. Zakłada on odstąpienie od obowiązku sporządzania uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji, w tym wyroku nakazowego i wyroku łącznego, oraz wyroku sądu odwoławczego i wyroku wydanego w postępowaniu o wznowienie postępowania na formularzu według ustalonego wzoru, który został wprowadzony ustawą z dnia 19 lipca 2019 r.

-  Przyjęty wzór formularzy uzasadnień wyroków nie zawsze daje możliwość zamieszczenia informacji o przebiegu procesu wyrokowania, w szczególności argumentach i wnioskowaniach, które doprowadziły sąd do zapadłego rozstrzygnięcia. Wzory mają charakter hermetyczny, nakazujący pogrupowanie określonych dowodów w ramach poszczególnych sekcji, czy to w zakresie ustaleń faktycznych, czy to w kwestii oceny dowodów, przez co mogą – w niektórych sprawach złożonych przedmiotowo lub podmiotowo – prowadzić do zawężenia realizacji normy prawnej wysłowionej w art. 424 par. 1 i 2 k.p.k (elementy uzasadnienia) - wskazano w uzasadnieniu.  

Projektodawca przytacza również m.in. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 17 czerwca 2020 r. (II AKa 64/20, LEX nr 3055805), zgodnie z którym obowiązek sporządzenia uzasadnienia orzeczenia jest nie tylko wymogiem formalnym, ale ma istotne znaczenie merytoryczne. - Uzasadnienie, przedstawiając tok rozumowania poprzedzający wydanie orzeczenia, umożliwić ma stronom, a zwłaszcza oskarżonemu, jego kontrolę. Pełni zatem nie tylko funkcje procesowe, lecz także buduje autorytet wymiaru sprawiedliwości i kształtuje zewnętrzne przekonanie o sprawiedliwości orzeczenia - dodano. 

Powołując się z kolei na Trybunał Konstytucyjny projektodawca wskazuje, że uzasadnienie orzeczenia jest podstawą kontroli zewnętrznej orzeczenia przez organ wyższej instancji, bowiem dokumentuje argumenty przemawiające za przyjętym rozstrzygnięciem. - Rzetelne, logiczne i zrozumiałe dla strony uzasadnienie wyroku umożliwia skuteczne wywiedzenie apelacji, gdyż stwarza stronie możliwość zapoznania się z argumentami przemawiającymi za przyjętym przez sąd rozstrzygnięciem (por. wyrok TK z dnia 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, OTK-A 2006/1, poz. 2, teza 4.3. uzasadnienia) - wskazano, dodając, że nie chodzi zatem o jakiekolwiek uzasadnienie wyroku, ale takie, które umożliwia jego społeczną kontrolę, kontrolę wysłuchania stron w danym postępowaniu, zaś stronom umożliwia rzeczywiste wykorzystanie przysługujących im środków procesowych, zwłaszcza odwoławczych. 

Czytaj: Formularze uzasadnień przejdą do lamusa? Adwokatura chce uchylenia przepisu >>

Zobacz w LEX: Uzasadnienie wyroku > >

 

W Sejmie projekt poselski po petycji NRA 

Dalej idzie projekt poselski, dla którego punktem wyjścia była petycja NRA. Zakłada on uchylenie przepisu. Adwokatura apelowała zresztą o to od dawna. W swojej petycji (z załączonym projektem), który trafił w lutym br. do posłów, powołała się na wyniki ankiet, które były wspólnym projektem Przemysława Rosatiego, prezesa NRA i sędziego Andrzeja Franczyka z Sądu Rejonowego w Dąbrowie Tarnowskiej, który w 2004 r. otrzymał honorowy tytuł sędziego europejskiego. Ponad 80 proc. ankietowanych adwokatów uważa, że sporządzanie uzasadnień wyroków w sprawach karnych na formularzu utrudnia przygotowanie m.in. apelacji, a blisko 85 proc., że taka forma może naruszać rzetelność procesu. Podobne wątpliwości mają sędziowie, którzy przyznają, że trudniej im uzasadnić wyrok, a formularze zamiast ułatwiać - utrudniają.

Sędzia Franczyk wskazywał w rozmowie z Prawo.pl, że z ankiet wynika, iż uzasadnienie na formularzu jest przydatne i ,,może zdawać egzamin” tylko w prostych sprawach, z prostym stanem faktycznym i nieskomplikowanym materiale dowodowym (np. jeden oskarżony o jeden czyn i nieduża liczba dowodów).

- W większych, wielowątkowych sprawach, sporządzanie uzasadnienia na formularzu jest bardzo uciążliwe i znacznie przedłuża czas jego napisania, prowadzi do chaosu. Formularze są całkowicie nieadekwatne dla uzasadniania wyroków w sprawach wieloosobowych i obejmujących większą liczbę zarzutów. Istotną część czasu przeznaczonego na uzasadnianie wyroku niepotrzebnie poświęca się na edytowanie formularza, dostosowywanie rubryk, tabeli, itp. Formularze w sprawach wieloosobowych, skomplikowanych pod względem podmiotowym i przedmiotowym, do grup przestępczych i do procesów poszlakowych lub przy licznych zarzutach nie mają racji bytu - mówił, bazując na uzyskanych odpowiedziach.

Zobacz wzór dokumentu w LEX: Wniosek o uzasadnienie wyroku > >

 

Są sędziowie, którzy nie stosowali

Sędzia Jakub Kościerzyński z Sądu Rejonowego w Bydgoszczy, przewodniczący Zespołu do spraw Prawa Karnego Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” nie ukrywał, że osobiście nie pisał i nigdy nie napisał uzasadnienia na formularzu. - Uważam, że absolutnie nie można do tego sędziów zmuszać, bo to byłoby wielopoziomowe naruszenie konwencyjnego prawa do rzetelnego procesu - chodzi oczywiście o art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka. I w ten sposób uzasadniam fakt odstępstwa od uzasadnienia - mówi. W jego ocenie sędzia powinien mieć możliwość sporządzania uzasadnień tak, jak chce. - Jeśli chce napisać je na formularzu, to powinien to zrobić na formularzu, może też napisać je normalnie, może i w równoważnikach zdań, pod warunkiem oczywiście, że takie uzasadnienie spełni wszystkie kryteria, wynikające z orzecznictwa polskich sądów i europejskich trybunałów. Formularze natomiast są tak skonstruowane, że wręcz powodują to, że strona nie jest w stanie zorientować się, o co chodzi w wyroku, dlaczego zapadł taki, a nie inny, wyrok. Zwłaszcza w sprawach wielopodmiotowych - wskazywał.

W jednym ze swoich orzeczeń (sygn. akt III K 566/19) podkreślił, że odstąpił od uzasadnienia na formularzu, bo jego zastosowanie narusza prawo strony do rzetelnego procesu. - Obowiązek sporządzenia uzasadnienia orzeczenia jest nie tylko wymogiem formalnym, ale ma istotne znaczenie merytoryczne. Uzasadnienie, przedstawiając tok rozumowania poprzedzający wydanie orzeczenia, umożliwić ma stronom, a zwłaszcza oskarżonemu, jego kontrolę. Pełni nie tylko funkcje procesowe, lecz także buduje autorytet wymiaru sprawiedliwości i kształtuje zewnętrzne przekonanie o sprawiedliwości orzeczenia - podsumował sędzia.  

Zobacz również w LEX: Apelacja od uzasadnienia wyroku > >

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.