Trzy podstawy do niepłacenia VAT od pro bono

Jest szansa, że spór o to, czy od pomocy prawnej świadczonej bezpłatnie należy odprowadzać VAT, zmierza powoli do zakończenia. Ogłoszone 31 maja br. pismo wiceministra finansów do Naczelnej Rady Adwokackiej wprawdzie nie załatwia tej sprawy kompleksowo, ale przynajmniej wyjaśnia, że podczas organizowanej w najbliższą sobotę przez adwokaturę akcji, bezpłatnych porad prawnych nie trzeba wprowadzać do kas fiskalnych, ani odprowadzać od nich VAT. Na pewne porządkowanie problemu wskazuje fakt, że to już trzeci oficjalny dokument dostępny w tej sprawie.

Ministerstwo
Podpisane przez wiceministra Macieja Grabowskiego stanowisko Ministerstwa Finansów wyjaśnia, że nieodpłatne świadczenie usług co do zasady nie podlega opodatkowaniu. Za odpłatną i opodatkowaną uznana jest jednakże usługa świadczona za darmo, lecz w celu innym niż działalność gospodarcza (art. 8 ust. 2 pkt 2 ustawy o VAT) – np. w celu charytatywnym.
Według pisma wiceministra, udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej nie można uznać za odpłatne świadczenie usług, jeśli będzie się ono wpisywało w cel działalności gospodarczej adwokata (kancelarii). Chodzi np. o sytuację, gdy zaangażowanie w bezpłatne poradnictwo wynikać będzie przede wszystkim z chęci budowania wizerunku kancelarii, co w efekcie pozwoli zdobyć jej nowych klientów. Ważne też, aby znalazło ono odzwierciedlenie w działaniach podatnika-prawnika (np. w formie informacji na jego stronie internetowej, w mediach). Wówczas można uznać, iż takie darmowe porady mieszczą się w celu jego działalności gospodarczej. Zdaniem MF tak właśnie może być z sobotnią akcją adwokatów, ponieważ lista jej uczestników jest podawana do publicznej wiadomości, co służy budowaniu wizerunku ich kancelarii i pozytywnemu ich postrzeganiu.
W ocenie ministerstwa odsuwa to na dalszy plan analizę korzyści, jakie z takich działań odnoszą osoby uzyskujące bezpłatną poradę. Gdyby bowiem celem tychże działań była przede wszystkim ich korzyść w postaci bezpłatnego wsparcia prawnego, to takie usługi byłyby opodatkowane (podstawą opodatkowania byłby koszt wyświadczenia).
Według MF przepisy rozporządzenia o kasach fiskalnych dają podstawę do zwolnienia usług świadczonych pro bono z obowiązku ewidencjonowania kasowego.

Izba skarbowa
W interpretacji  z 3 czerwca 2010 r. dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu potwierdził stanowisko zaprezentowane we wniosku przez Kancelarię Skoczyński Wachowiak Strykowski sp.k., zgodnie z którym świadczenie nieodpłatnych usług prawniczych mające na celu budowanie pozytywnego wizerunku Kancelarii, jest związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W konsekwencji, świadczenia - jako niespełniające dyspozycji art. 8 ust. 2 ustawy - nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
Zgodnie z treścią tego przepisu nieodpłatne świadczenie usługi było zrównane z odpłatnym świadczeniem i podlegało VAT, jeżeli łączenie spełnione zostaną dwa warunki:

·                 nie są one związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

·                 podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług związanych z tymi usługami.

Zdaniem Izby Skarbowej, nie spełnienie któregoś z tych warunków wyłącza opodatkowanie nieodpłatnego świadczenia. Ponieważ świadczenie usług pro bono w ramach działalności podstawowej jest jednym z elementów strategii rozwoju kancelarii, to nie ulega wątpliwości, że usługi te są związane z prowadzonym przedsiębiorstwem. Nie zostaje zatem spełniony pierwszy z warunków opodatkowania nieodpłatnych świadczeń, a więc brak związku świadczonej usługi z prowadzonym przedsiębiorstwem. Już ta okoliczność powoduje, że usługi pro bono świadczone nieodpłatnie nie są opodatkowane VAT.

NSA
Naczelny Sąd Administracyjny 23 marca 2010 roku wydał wyrok uznawany powszechnie za przełomowy w tej dziedzinie. Zdaniem NSA bezpłatne świadczenie usług prawnych przez kancelarie ma oczywisty związek z prowadzoną działalnością. - Kancelaria prawna, która angażuje się w działalność pro bono, utrwala swój pozytywny wizerunek, zdobywa miejsce na rynku - mówiła uzasadniając wyrok sędzia NSA Grażyna Jarmasz. Sąd uznał, że przepisy ustawy o VAT są jasne: opodatkowaniu podlegają tylko te nieodpłatne usługi, które nie mają związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa usługodawcy i co do których przysługiwało odliczenie podatku.
Wyrok NSA jest bez wątpienia precedensowy, ale czy zapewnia on bezpieczeństwo kancelariom, których prawnicy udzielają bezpłatnej pomocy prawnej? Wprost ma takie znaczenie tylko dla Gide Loyrette Nouel, która prowadząc spór z organami podatkowymi doprowadziła do tego wyroku. Jak mówi doradca podatkowy Maciej Grela, który wtedy w GLN przygotowywał wniosek do sądu administracyjnego, wyroki NSA nie mają w Polsce prawotwórczego charakteru i wiążą tylko w konkretnej sprawie. - Jednak poprzez siłę oddziaływania autorytetu tego sądu powinien wpływać na sposób dokonywania przez organy podatkowe wykładni art. 8 ust. 2 ustawy o VAT, w kontekście nieodpłatnego świadczenia pomocy prawnej przez kancelarie. Wyrok ten stanowi sygnał dla organów podatkowych, że w analogicznych sprawach sądy administracyjne będą opierać się na stanowisku wyrażonym w tym zakresie przez NSA. W rezultacie ewentualne próby zajmowania przez organy dotychczasowego niekorzystnego dla podatników stanowiska będą najprawdopodobniej kwestionowane na etapie postępowania sądowo-administracyjnego - mówił po ogłoszeniu wyroku Grela. Opinię tę podzielił w wypowiedzi dla "Dziennika Gazeta Prawna" także Tomasz Michalik, doradca podatkowy z kancelarii MDDP. Jego zdaniem w wyroku z 23 marca 2010 r. NSA jednoznacznie stwierdził, iż działalność kancelarii prawnej polegająca na nieodpłatnym oferowaniu pomocy prawnej nie wiąże się z koniecznością odprowadzenia VAT. - Podatnik świadczący usługi może uznać, że skuteczną formą zachęcenia szerszego kręgu nabywców do skorzystania z jego usług może być wykonanie pewnego zakresu tych usług nieodpłatnie - mówił Michalik.

Komentarz:  Adwokaci wygrali z Rostowskim
Czytaj także: MF zwalnia bezpłatne porady z VAT, ale potrzebne systemowe rozwiązanie
MF: czasami darmowa pomoc prawna podlega VAT