Trybunał w Strasburgu na straży wolności prasy

Wolność wyrażania opinii, której podstawowym elementem jest swoboda wypowiedzi, zajmuje szczególne miejsce w systemie praw i wolności gwarantowanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka. Problem staje się szczególnie poważny, gdy chodzi o wypowiedzi prasowe, gdyż szeroki krąg ch adresatów powoduje, że przekazanie informacji nieprawdziwej lub nierzetelnej może wyrządzić szkody o nieodwracalnym charakterze pisze na łamach Europejskiego Przeglądu Sądowego prof. Leszek Garlicki z Uniwersytetu Warszawskiego, sędzia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej jako ETPCz) traktuje się ją – z jednej strony – w aspekcie makro, jako zasadę organizacji i funkcjonowania „społeczeństwa demokratycznego”. Nakazuje to zwrócenie uwagi na rolę instytucji społecznych organizujących i kanalizujących debatę polityczną (publiczną), więc – w pierwszej kolejności – środków masowego przekazu. W tym kontekście podkreśla się, że prasie (mediom) przynależy się rola „publicznego strażnika” (ang. public watchdog) demokracji i pluralizmu1. Nadaje to jej (oraz osobom w niej działającym) szczególną pozycję w ramach art. 10 EKPCz, zwłaszcza gdy wypowiedź prasowa dotyczy debaty publicznej. Z drugiej strony – wolność wyrażania opinii musi być rozpatrywana w aspekcie indywidualnym jako konieczny element godności i autonomii jednostki. W tym wymiarze łatwo jednak o konfl ikty o „poziomym” charakterze, bo wykonywanie wolności wyrażania opinii przez jedną osobę może prowadzić do naruszenia praw i wolności innych osób, np. przez naruszenie ich reputacji bądź prywatności, obrazę wartości moralnych czy uczuć religijnych.
Problem staje się szczególnie poważny, gdy chodzi o wypowiedzi prasowe, gdyż szeroki krąg ich adresatów powoduje, że przekazanie informacji nieprawdziwej lub nierzetelnej może wyrządzić szkody o nieodwracalnym charakterze. Nie jest to tylko teoretyczne niebezpieczeństwo i zdawano sobie z niego sprawę w procesie tworzenia EKPCz, uzupełniając jej art. 10 wskazaniem, że korzystanie z wolności wypowiedzi „pociąga za sobą obowiązki i odpowiedzialność” oraz dopuszczając ograniczanie tej wolności ze względu na „ochronę dobrego imienia i praw innych osób”.
Nie jest więc przypadkiem, że większość orzeczeń ETPCz dotyczących art. 10 łączy się z wypowiedziami prasowymi, wobec których pojawiła się konieczność zapewnienia tej ochrony. I choć, generalnie, orzecznictwo strasburskie nakazuje pozostawienie mediom bardzo szerokiej swobody wypowiedzi, dostrzega ono także – zwłaszcza w ostatnich latach – niezbędność istnienia pewnych ograniczeń. Na tym tle uformowało się wiele zasad i reguł, wyznaczających ramy wypowiedziom prasowym.

Cały artykuł w styczniowym numerze miesięcznika „Europejski Przegląd Sądowy”.