Specustawa powodziowa naruszy konstytucyjne prawo właśności?

Projekt specustawy powodziowej w kształcie przedstawionym przez Marszałka Sejmu wykonującego obowiązki Prezydenta RP nie powinien być przedmiotem dalszej procedury legislacyjnej - twierdzi Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Zdaniem autorów tej opinii, proponowane w nim zasady przejmowania nieruchomości będą sprzeczne z konstytucją. Uważają oni także, że Trybunał Konstytucyjny powinien ocenić rozwiązania przyjęte w innych specjalnych ustawach, w tym w drogowej.

Za takim stanowiskiem według Fundacji przemawiają następujące argumenty:
• oparcie rozwiązań przewidzianych w specustawie powodziowej na mechanizmach już obowiązujących specustaw (szczególnie specustawy drogowej), co do których istnieją
poważne i uzasadnione zarzuty naruszania podstawowych, konstytucyjnych i prawnomiędzynarodowych standardów ochrony własności. Dotyczą one przede wszystkim sposobu ustalania i zasad wypłacania odszkodowań z tytułu zajęcia prywatnych nieruchomości na cele publiczne.
• brak wyraźnego uzasadnienia dla wprowadzenia nadzwyczajnych mechanizmów nabywania prywatnych nieruchomości pod inwestycje przeciwpowodziowe, co kłóci
się z konstytucyjną zasadą proporcjonalności ograniczeń praw i wolności jednostki. Przedstawiony projekt nie zawiera jednoznacznych argumentów i szczegółowych danych, które wskazywałyby na nieskuteczność istniejących instrumentów prawnych i przekonywały, że wprowadzenie specregulacji nie jest uzasadnione wyłącznie zamiarem zapewnienia administracji publicznej większej swobody działania kosztem praw i wolności jednostki. Obawiamy się, że kolejna specregulacja ma wyłącznie maskować niewydolność administracji, skoro nie przedstawiono dokładnych danych pokazujących, że inwestycje przeciwpowodziowe w Polsce są blokowane przez przepisy wywłaszczeniowe, a nie np. brak odpowiedniego finansowania, niesprawność administracji wodnej czy brak jasnej strategii przeciwpowodziowej państwa.
• przyjęta formuła prezentacji projektu i sposób prowadzenia procesu legislacyjnego. Istnieje niejasność co do „pochodzenia” projektu przedstawionego przez Marszałka Sejmu. Można domniemywać, że jest on oparty na projekcie opracowywanym przez Ministerstwo Środowiska. Nie wiadomo jednak, jaka relacja łączy oba projekty. Ponadto, co wydaje się jeszcze bardziej niepokojące, przedłożenie projektu jako tzw. projektu prezydenckiego, zdaje się być formą pójścia „na skróty”.
Jednocześnie uznajemy za konieczne szerokie przyjrzenie się już obowiązującym specustawom w zakresie, w jakim regulują one proces nabywania prywatnych nieruchomości na potrzeby inwestycji celu publicznego. Uważamy za konieczne poddanie przewidzianych tam mechanizmów wywłaszczeniowych kontroli konstytucyjności. Wyrażamy nadzieję, iż stosowny wniosek do Trybunału Konstytucyjnego zostanie złożony przez Rzecznika Praw Obywatelskich jako podmiot konstytucyjnie umocowany i zobowiązany do podejmowania
takich działań.
Do czasu zbadania zgodności z Konstytucją mechanizmów przewidzianych w specustawach (w szczególności drogowej) zwracamy się do organów władzy publicznej o niepodejmowanie inicjatyw legislacyjnych powielających kontrowersyjne rozwiązania prawne i rozszerzające zakres ich oddziaływania.

+ opinia Kliniki Prawa Własności HFPC w sprawie tzw. specustawy powodziowej (pdf)