W wystąpieniu do ministra sprawiedliwości dr Adam Bodnar powołuje się na konieczność większej ochrony ofiar przed tzw. wtórną wiktymizacją.
Rzecznik przypomina, że według art. 185a Kodeksu postepowania karnego, pokrzywdzonego przestępstwem seksualnym - który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat - przesłuchuje się jako świadka jedynie wtedy, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla sprawy i tylko raz. Powtórne przesłuchanie jest możliwe tylko, jeśli wyjdą na jaw istotne okoliczności lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania. Przesłuchanie przeprowadza sąd z udziałem biegłego psychologa. Mogą w nim wziąć udział prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego.
Z kolei zgodnie zaś z art. 185c ust. 1 Kpk, w przesłuchaniu jako świadka ofiary przestępstwa seksualnego, która ma więcej niż 15 lat, udział biegłego psychologa nie jest obligatoryjny (wykluczony jest udział oskarżonego). Ewentualne ponowne przesłuchanie może się odbyć na wniosek pokrzywdzonego w drodze teletransmisji - jeśli jest obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na świadka. Możliwość powtórnego przesłuchania takiego pokrzywdzonego nie jest w tym wypadku doprecyzowana. Kpk nie określa przesłanek powtórzenia tej czynności.
To niezgodne z prawem UE
Rzecznik podkreśla w swoim wystąpieniu, że takie zróżnicowanie procedury przesłuchania ofiar przestępstw seksualnych z względu na ich wiek nie znajduje oparcia w dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady, które miały być implementowane do polskiego porządku prawnego. Według Dyrektywy 2012/29/UE liczba przesłuchań ofiar powinna być ograniczona tylko do przypadków absolutnie niezbędnych. Powinne być one prowadzone przez odpowiednich specjalistów lub z ich udziałem (chodzi o psychologów). Ryzyko wtórnej wiktymizacji, zastraszania oraz odwetu ze strony sprawcy należy ograniczyć przez prowadzenie postępowań w sposób skoordynowany i taktowny, tak aby ofiary traktowano z szacunkiem i by mogły nabrać zaufania. Ochronę praw i interesów ofiar jako świadków gwarantuje też Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.
Metodyka pracy biegłego psychiatry, psychologa oraz seksuologa w sprawach karnych, nieletnich oraz wykroczeń >>
Porównując standardy przesłuchań ofiar przestępstw seksualnych, Rzecznik wskazuje, że:
- gdy oskarżony o taki czyn wobec osoby powyżej 15. roku życia - zawiadomiony o przesłuchaniu swej ofiary - nie ma obrońcy, sąd powinien wyznaczać mu go z urzędu; dziś jest to w dużym stopniu uzależnione od uznania sądu;
- brakuje zasady jednokrotnego przesłuchania ofiary powyżej 15. roku życia;
- nie ma określonych przesłanek uzasadniających jej ponowne przesłuchanie;
- nie ma obowiązkowego udziału psychologa podczas przesłuchania takiej ofiary;
- brakuje przesłanek ponownego przesłuchania ofiary powyżej 15. roku życia, która może być przesłuchiwana wielokrotnie; może o to bowiem wnosić każdy występujący w danej sprawie podejrzany - i w śledztwie, i podczas procesu.
Są wątpliwości konstytucyjne
Adam Bodnar wskazuje, że w literaturze prawniczej podważa się zgodność z Konstytucją procedury przesłuchań ofiar przestępstw seksualnych. Prawnicy podkreślają, że Kpk różnicuje bowiem sytuację podejrzanego co do możliwości wnioskowania o ponowne przesłuchanie - decydującym kryterium jest wiek pokrzywdzonego. Powtórne przesłuchanie małoletniego będzie zatem musiało nastąpić, gdy wniesie o to obrońca, z którego pomocy podejrzany nie mógł korzystać w czasie pierwszego przesłuchania. Takiego zastrzeżenia nie ma w przypadkach przesłuchania osób pełnoletnich.
Dlatego Rzecznik wskazuje na potrzebę odpowiedniego zwiększenia ochrony każdego pokrzywdzonego przestępstwem seksualnym przed zagrożeniem wtórną wiktymizacją.