30 sierpnia Rada Ministrów przyjęła projekt zmian w kilku ustawach - m.in. procedurze cywilnej, Ustawie o Policji i Żandarmerii Wojskowej, zgodnie z którym policjant będzie mógł zakazać sprawcy przemocy w rodzinie zbliżania się, kontaktowania i przebywania w miejscach, gdzie przykładowo - pracują i uczą się osoby przez niego pokrzywdzone. Wejście w życie zmian mają poprzedzić szkolenia dla służb. Prawnicy te rozwiązania oceniają generalnie pozytywnie. Przy okazji doregulowane zostałyby przepisy dotyczące ochrony osób pokrzywdzonych przestępstwem, poprzez zmiany Kodeksu postępowania karnego.
Tu istotny jest art. 22 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE, z którego wynika obowiązek państwa członkowskiego w zakresie zapewnienia, by pokrzywdzonych przestępstwem poddano indywidualnej ocenie, zgodnie z procedurami krajowymi, w celu ustalenia szczególnych potrzeb w zakresie ochrony i określenia, w celu ustalenia indywidualnych potrzeb i zastosowania odpowiednich do nich środków przewidzianych w procedurze karnej, ze względu na ich szczególne narażenie na wtórną i ponowną wiktymizację, zastraszanie oraz odwet. Chodzi m.in. o uwzględnienie w szczególności cechy osobowych pokrzywdzonego, rodzaju lub charakteru przestępstwa i okoliczności przestępstwa.
Zmiana wdrożona kilka lat temu, teraz będzie kwestionariusz
Przypomnijmy, wskazany przepis został wdrożony do prawa krajowego artykułem 52 nowelizacji k.p.k z 16 grudnia 2020 r. Brzmi następująco: Mając na względzie potrzebę zastosowania wobec pokrzywdzonego art. 147 par. 1 w odniesieniu do czynności, o której mowa w art. 143 par. 1 pkt 2, a także art. 177 par. 1a, art. 184-185c , art. 299a par. 1, art. 360 par. 1 pkt 1 lit. d oraz pkt 3, art. 390 par. 2 i 3 oraz art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka, organ prowadzący postępowanie karne ustala okoliczności sprawy, w szczególności dotyczące właściwości i warunków osobistych pokrzywdzonego, a także rodzaju i rozmiaru ujemnych następstw przestępstwa (chodzi m.in. o protokołowanie, rejestrowanie przesłuchań świadków, małoletnich pokrzywdzonych, pokrzywdzonych zgwałceniem czy wymuszeń czynności seksualnych).
Zgodnie z przepisem, przed rozpoczęciem takich czynności odbiera się od pokrzywdzonego oświadczenie, czy chce zastosowania przewidzianych w nich środków, chyba że odebranie oświadczenia jest niemożliwe, zastosowanie określonego środka jest obowiązkowe lub organ prowadzący postępowanie działa na wniosek pokrzywdzonego. Organ bierze pod uwagę oświadczenie pokrzywdzonego. Jak uzasadniano, ma to służyć zebraniu informacji i wysłuchaniu stanowiska pokrzywdzonego w ramach oceny indywidualnej - i tak taka ocena ma być przeprowadzana w związku ze stosowaniem określonych środków. Przykładowo przed każdym przesłuchaniem pokrzywdzonego będzie on mógł złożyć oświadczenie, czy chce, aby jego zeznania były nagrywane, bądź też, aby jego przesłuchanie odbyło się w szczególnych warunkach - np. online, czy przy udziale psychologa.
Czytaj: Romanowski: Będzie natychmiastowy zakaz zbliżania się sprawcy przemocy do osoby pokrzywdzonej >>
Czytaj: Nowa procedura szybkiego reagowania wobec sprawców przemocy domowej >
Ministerstwo Sprawiedliwości twierdzi, że po wprowadzeniu przepisu do resortu napływały informacje, że budzi on wątpliwości interpretacyjne. Przepis uzupełniono więc - obecna propozycja - o dedykowane indywidualnej ocenie narzędzie - kwestionariusz indywidualnej oceny pokrzywdzonego. I tak organ prowadzący postępowanie karne będzie dokonywał ustaleń właściwości i warunków osobistych pokrzywdzonego, rodzaju i rozmiaru ujemnych następstw popełnionego na jego szkodę przestępstwa, przy uwzględnieniu charakteru tego przestępstwa oraz okoliczności jego popełnienia, w oparciu o ustandaryzowany kwestionariusz. Jego wzór ma - w myśl zawartej w projekcie delegacji określić Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia (par.6).
- Wprowadzenie kwestionariusza indywidualnej oceny pokrzywdzonego zapewni pełne wdrożenie dyrektywy pokrzywdzenie bo umożliwi spojrzenie na osobę pokrzywdzoną i zindywidualizowanie jej potrzeb - mówi Prawo.pl dr Marcin Romanowski, wiceminister sprawiedliwości i dodaje, że tzw. ustawa antyprzemocowa 2.0 wprowadza rozwiązania kompleksowe, które się wzajemnie uzupełniają - polegające na skutecznej polityce karania i odpowiednich gwarancjach procesowych na rzecz pokrzywdzonych.
Termin oceny - najpóźniej przed rozpoczęciem czynności
Co ważne, w projekcie doprecyzowano również, że indywidualna ocena ma być przeprowadzana najpóźniej przed rozpoczęciem czynności wskazanych w przepisach wymienionych. Dyrektywa tego nie określa, co zresztą - jak podkreślają przedstawiciele MS - ma swoje uzasadnienie, gdyż chcąc uwzględnić sytuację danego pokrzywdzonego nie da się wskazać ściśle, a propri, momentu gdy dokonanie takiej oceny będzie możliwe.
- Kwestia ta musi być ustalana indywidualnie przez organ prowadzący postępowanie karne. Tym niemniej, bezspornie, najpóźniejszy moment sporządzenia oceny, to czas przed rozpoczęciem czynności, ujętej w katalogu z art. 52a par. 1 k.p.k. Zgodnie z zasadami logiki, ocena będzie następowała przed odebraniem oświadczenia, dla którego momentem granicznym także jest, rozpoczęcie czynności wskazanych par 1 - wskazano.
Przewidziano także wystąpienie okoliczności uniemożliwiających lub utrudniających użycie kwestionariusza. Wtedy możliwe będzie odstępstwo od jego sporządzenia, ale - co ważne - nie od indywidualnej oceny. - W takim wypadku, informację dotyczącą dokonywania indywidualnej oceny oraz informację dotyczącą oświadczenia pokrzywdzonego, będzie należało zamieścić w protokole czynności (chodzi zarówno o informację o odebraniu, jak i nie odebraniu oświadczenia od pokrzywdzonego). Ma to zapobiec sygnalizowanemu już pomijaniu przez organy prowadzące postępowanie karne dokonywania indywidualnej oceny, a tym samym nie stosowaniu przepisu wprowadzonego w celu implementacji dyrektywy UE - informuje ministerstwo.
Co ważne, przepisy odnoszące się do indywidualnej oceny i kwestionariusza, będą miały odpowiednie zastosowanie do świadka, jeżeli występują u niego zaburzenia psychiczne, rozwojowe, zakłócenia zdolności postrzegania lub odtwarzania postrzeżeń uzasadniające przekonanie, że przesłuchanie powinno się odbyć we wprowadzanym nowym trybie określonym w art. 185e ( przesłuchanie w przyjaznych warunkach osób z niepełnosprawnością intelektualną).
Przepis ma roczne vacatio legis. Resort tłumaczy, że ma to związek z koniecznością przygotowania Rozporządzenia z finalnym wzorem kwestionariusza. Ten będzie opracowany przy współpracy z ekspertami m. in. z zakresu psychologii.
Dotacja z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym? Organizacja ma pomóc
Art. 52a zawiera w swoim katalogu także odwołanie do art. 10 ust. 2 ustawy z 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka zgodnie, z którym "organ albo sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub świadka, wzywa podmiot, który otrzymał dotację z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, do udzielenia pomocy psychologicznej w terminie 14 dni od dnia wezwania.
- Ta czynność także będzie ujęta w kwestionariuszu, dzięki czemu powiążemy „mocniej” Fundusz Sprawiedliwości z procedurą karną i osobami pokrzywdzonymi i rozszerzymy korzystanie ze środków Funduszu, który przecież służy pokrzywdzonym. Po uzyskaniu ostatecznej wersji kwestionariusza zostanie on przedstawiony prokuratorom, policjantom, sędziom wraz z krótką informacją na temat jego celu i wykorzystania. Naszym zdaniem w projekcie weźmie udział KSSiP. W razie konieczności webinaria i szkolenia zorganizuje MS. Mamy już doświadczenia związane z wdrożeniem ustawy antyprzemocowej - dodaje MS.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
