Tłem tej sprawy było roszczenie przeciwko bankowi w związku z udzieleniem kredytu denominowanego we frankach szwajcarskich. Roszczenie główne obejmowało ustalenie nieważności umowy, a roszczenie ewentualne - było roszczeniem o zapłatę.
Wyrokiem z 28 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Legnicy w sprawie przeciwko Bank Spółce Akcyjnej, przyjął, że umowa kredytu zawarta przez strony 7 maja 2008 r. jest nieważna.
Sprawdź również książkę: Apelacja w postępowaniu cywilnym. Komentarz. Orzecznictwo >>
Unieważnienie umowy kredytu
Sąd pierwszej instancji zasądził od pozwanego banku na rzecz powodów 185 tys. 641 zł i orzekł o kosztach procesu. Apelację od wyroku złożył pozwany bank. Wyrokiem z 5 stycznia 2023 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu uchylił wyrok z 28 marca 2022 r. i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Legnicy do ponownego rozpatrzenia.
Sąd Apelacyjny ocenił, że sąd pierwszej instancji rozpoznał sprawę w zakresie żądania głównego i nie rozpoznał żądania ewentualnego. Uznał zarazem, że uwzględnienie żądania głównego przez sąd pierwszej instancji było niezasadne.
Według Sądu Apelacyjnego fakt, że w sprawie nie zostało ocenione żądanie ewentualne miał uzasadniać uchylenie zaskarżonego wyroku z powodu nierozpoznania istoty sprawy. Zażalenie na wyrok z 5 stycznia 2023 r. złożyli powodowie, zarzucając m.in. naruszenie art. 386 par. 4 k.p.c. i wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku.
SN – uchylenie wyroku niezasadne
Sąd Najwyższy, rozpoznając po raz pierwszy zagadnienie uznał, że w sytuacji procesowej, która zaistniała, brak było podstaw do uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku z 28 marca 2022 r. z powodu nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji. Zarzut naruszenia art. 386 k.p.c. jest zatem trafny, a zażalenie powodów uzasadnione.
Ale na tym sprawa nie zakończyła się, powróciła do Izby Cywilnej w postaci zagadnienia prawnego:
Czy sąd drugiej instancji, rozpoznając apelację od wyroku uwzględniającego żądanie główne, oparte na założeniu nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy i uznając żądanie główne za nieuzasadnione, powinien rozpoznać żądanie ewentualne, oparte na założeniu abuzywności niektórych postanowień tej umowy? Czy też powinien uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania (art. 386 par. 4 k.p.c.)?
Izba Cywilna SN podjęła 3 lipca uchwałę w składzie rozszerzonym, według której jeśli sąd drugiej instancji, w wyniku rozpoznania apelacji od wyroku uwzględniającego żądanie główne, uznaje to żądanie za niezasadne, powinien zmienić zaskarżony wyrok, oddalając żądanie główne i oznaczając zmieniony wyrok jako częściowy oraz uchylić zawarte w nim rozstrzygnięcie o kosztach procesu. W takim wypadku sąd drugiej instancji pozostawia rozpoznanie żądania ewentualnego sądowi pierwszej instancji.
Zasada dwuinstancyjności
Jak wskazuje Agata Wróbel, raca prawny, z Kancelarii SPCG, reprezentująca pozwany bank, jeśli sąd drugiej instancji uznaje za niezasadne roszczenie główne, to nie może orzec o roszczeniu ewentualnym.
- To roszczenie jest przekazane do sądu pierwszej instancji. A roszczenie ewentualne jest oparte na założeniu, że umowa jest ważna tylko powinna być wykonywana po wyeliminowaniu pewnych postanowień - dodaje mec. Wróbel i podkreśla, że w tym wypadku roszczeniem głównym było żądanie ustalenia, że umowa jest nieważna. A więc, jeśli sąd rozstrzyga roszczenie główne, to nie może rozstrzygać ewentualnego.
Mecenas Wróbel dodaje, że SN wyjaśnił, że przyjęcie odmiennego stanowiska oznaczałoby, że sąd drugiej instancji orzekałby po raz pierwszy o żądaniu ewentualnym – czyli o czymś, co w ogóle nie było przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji. Jest to niedopuszczalne, skoro sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę jedynie w granicach apelacji. Ponadto SN podkreślił, że takie działanie (rozpoznanie przez sąd drugiej instancji roszczenia ewentualnego) naruszałoby konstytucyjną zasadę dwuinstancyjności postępowania, gdyż pozbawiałoby każdą ze stron jednej instancji.
- Cieszy mnie, że SN podzielił argumentację zaprezentowaną przez pozwany bank i słusznie stwierdził, że w analizowanej sytuacji to sąd pierwszej instancji powinien rozpoznać żądanie ewentualne - mówi mec. Wróbel.
Prawnicy uważają, że uchwała ta będzie miała znaczenie nie tylko dla umów kredytowych, ale także - dla uchwał spółek.
Rozpoczyna się rewolucja sądowa w procesach cywilnych, w których zgłoszono roszczenia ewentualne. Od dłuższego czasu zwiastuny tej zmiany pojawiały się już w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Wskazywały na potrzebę, a nawet konieczność wydawania wyroków częściowych co do zgłaszanych roszczeń.
Uchwała siedmiorga sędziów Izby Cywilnej SN z 3 lipca 2024 r., sygnatura akt III CZP 61/23
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
