Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiorga sędziów rozpoznał zagadnienie prawne, przedstawione przez Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców: „Czy Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców, który wniósł skargę do sądu administracyjnego, może zostać obciążony kosztami postępowania wywołanego tą skargą?"

W tej kwestii ukształtowały się dwa rozbieżne stanowiska:

  1. Zwolnienie rzecznika MiŚP z opłacania kosztów sądowych w postępowaniu administracyjnym. Dzieje się tak z mocy prawa, gdyż zwolnienie takie dotyczy prokuratora, jak również RPD, RPO.
  2. Nie zwalnia się rzecznika MiśP z kosztów, gdyż należy wąsko interpretować art. 239 par. 1 pkt. 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Ostatnie orzeczenie NSA, które nakazało rzecznikowi opłacić koszty pochodzi z czerwca tego roku. Pozostałe najnowsze orzeczenia przyjmujące odrębne stanowisko wydały wojewódzkie sądy administracyjne.

Według art. 239 par. 1 p.p.s.a. zwolnienie od kosztów przysługuje:

  • prokuratorowi, Rzecznikowi Praw Obywatelskich i Rzecznikowi Praw Dziecka;
  • kuratorowi strony wyznaczony przez sąd orzekający lub przez sąd opiekuńczy dla danej sprawy;
  •  stronie, której przyznane zostało prawo do pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym (prawo pomocy), w zakresie określonym w prawomocnym postanowieniu o przyznaniu tego prawa.

Jak przekonywał przed NSA radca prawny Mateusz Langer, pełnomocnik wnioskodawcy, mamy do czynienia z aktualną, realną i trwałą rozbieżnością w orzeczeniach sądów administracyjnych.

- Za zwolnieniem z kosztów rzecznika przemawiają względy celowościowe, gdyż rzecznik, podobnie jak prokurator, nie występuje po żadnej ze stron, ale – w interesie publicznym - chroni interes mikro i małych przedsiębiorców przed sądami – mówił mec. Langer.

Czytaj w LEX: Instytucja ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Wybrane zagadnienia > >

 

NSA: Ścisłe stosowanie przepisu

Naczelny Sąd Administracyjny 2 grudnia br. odmówił podjęcia uchwały. Zdaniem sądu, wniosek rzecznika nie spełnia kryteriów ustawowych z punktu widzenia przedmiotowego.

- Rozbieżność to nie każde inne orzeczenie, odbiegające od głównej linii, chodzi o to, że rozbieżność ma występować w Naczelnym Sądzie Administracyjnym, a nie w sądach I instancji – wyjaśniała sędzia Hanna Kamińska. – Rozbieżność musi być aktualna. A rzecznik wskazał tylko trzy orzeczenia NSA zwalniające z kosztów sądowych, a ostatnie orzeczenie pochodziło z czerwca i nie zwalniało z obowiązku - dodała sędzia.

NSA stanął na stanowisku, że przepis o kosztach należy interpretować ściśle, literalnie: podmiot musi być wprost wymieniony w przepisie, a rzecznika w art. 239 p.p.s.a. nie wymienia się.

Mec. Langer czuł się rozczarowany wynikiem postępowania i brakiem uchwały. Wskazał, że inaczej tę kwestię rozpoznał Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. W uchwale z 18 października 2023 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie wniesienia skargi nadzwyczajnej przez Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców koszty postępowania przed Sądem Najwyższym podlegają wzajemnemu zniesieniu (sygnatura akt I NZP 1/23). A co więcej - Sąd Najwyższy postanowił nadać uchwale moc zasady prawnej.

Zobacz w LEX: Zwolnienie od kosztów sądowych > >

 

Racjonalny ustawodawca

W uzasadnieniu uchwały SN wskazał, że co prawda art. 398 (18) k.p.c. w swoim literalnym brzmieniu ogranicza wzajemne zniesienie kosztów postępowania wyłącznie do:  prokuratora generalnego, rzecznika praw obywatelskich oraz rzecznika praw dziecka, to jednak należy pamiętać, że przepis ten odnosi się do postępowania wszczętego wskutek złożenia skargi kasacyjnej. Z tych też względów w swojej treści normatywnej nawiązuje on bezpośrednio do przepisu wyznaczającego katalog podmiotów uprawnionych do złożenia tego nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Skarga kasacyjna to środek cywilnoprawny, nieznany postępowaniu karnemu oraz zasadniczo różniący się od środka o tożsamej nazwie występującego w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

Wykładnia przeciwna – jak wskazał sędzia sprawozdawca Paweł Księżak - prowadziłaby do tego, że w postępowaniu ze skargi nadzwyczajnej Skarb Państwa w odniesieniu do jednego z podmiotów wykonujących zadania publiczne w pewnych sytuacjach musiałby uiszczać albo rozliczać opłaty wniesione na swoją rzecz.

Bez wątpienia byłoby to sprzeczne z zasadą racjonalności ustawodawcy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 8 maja 2013 r., I CZ 109/12). Trzeba zauważyć, że niezależnie od złożonej struktury podmiotów tworzących sferę publiczną podmiot uprawniony do pobierania i rozliczania opłat nie powinien występować nigdy w roli zobowiązanego. Wynika to z budżetowo-fiskalnego uzasadnienia regulacji, które powinny chronić zasadę nieprzenoszenia środków pieniężnych między częściami budżetu państwa, którego dochód stanowią opłaty i z którego pokrywane byłyby opłaty, gdyby Skarb Państwa nie był zwolniony od ich ponoszenia

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 grudnia 2024 r., sygn. akt II GPS 1/24

Zobacz także w LEX: Obowiązek ponoszenia kosztów sądowych przez kuratora spadku w postępowaniu przed sądami administracyjnymi > >

 

Przedsprzedaż
System Prawa Sądownictwa Administracyjnego, Tom 2. Zakres podmiotowy i przedmiotowy postępowania sądowoadministracyjnego [PRZEDSPRZEDAŻ]
-15%
Przedsprzedaż
System Prawa Sądownictwa Administracyjnego, Tom 2. Zakres podmiotowy i przedmiotowy postępowania sądowoadministracyjnego [PRZEDSPRZEDAŻ]

Grzegorz Łaszczyca, Wojciech Piątek

Sprawdź  

Cena promocyjna: 211.65 zł

|

Cena regularna: 249 zł

|

Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 174.3 zł


 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.