Kodeks karny w minionych latach - na co zwracali uwagę prawnicy - stawał się coraz bardziej represyjny i kazuistyczny. Jedną z jego bolączek, w ocenie dużej części środowiska prawniczego, było też odebranie sędziom możliwości indywidualizowania kary. Zmienić ma to ustawa naprawcza - nowela m.in. kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego, której projekt trafił do opiniowania. Powstała na bazie projektu opracowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa karnego.  

Czytaj: Uzasadnienie na formularzu nie będzie obowiązkiem - sędzia zdecyduje>>

 

30 lat na razie zostaje, ale...

Pozostawiony w niezmienionym brzmieniu pozostał m.in. art. 37 kodeksu karnego, zgodnie z którym kara pozbawienia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 30 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach. Odrębna kara to dożywocie. 

Zmiany następują natomiast w art. 58 dotyczącym wyboru rodzaju kar i prymatu kar wolnościowych. Po pierwsze, zgodnie z nowym brzmieniem par. 1, jeżeli ustawa przewiduje możliwość́ wyboru rodzaju kary, sąd może orzec karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy inna kara lub inny środek przewidziany w tym kodeksie nie spełnia celów kary (obecnie jest to przewidziane dla przestępstw w których zagrożenie kary to maksymalnie pięć lat pozbawienia wolności). 

Dodano również par. 1a, w myśl którego sąd będzie mógł orzec karę dożywotniego pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy zachodzą wyjątkowe okoliczności. Z kolei - w myśl proponowanego par. 1b, jeżeli przestępstwo nie jest zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności, sąd będzie mógł orzec karę pozbawienia wolności w wymiarze przekraczającym 15 lat tylko wtedy, gdy zachodzą wyjątkowe okoliczności.

 

Sędzia wie lepiej, jaką karę zastosować

W uzasadnieniu przypomniano, że ustawa z 7 lipca 2022 r. (obowiązująca od października 2023 r.) zwiększyła górną granice kary pozbawienia wolności z 15 do 30 lat (usuwając jednocześnie kare punktową 25 lat pozbawienia wolności) i znacznie zwiększyła górne granice ustawowego zagrożenia przewidziane za typy opisane w części szczególnej, zwiększając tym samym i to drastycznie możliwość orzekania długotrwałych kar terminowych pozbawienia wolności, których jedynym efektem będzie eliminacja sprawcy ze społeczeństwa. 

- Zaproponowane w projekcie nowelizacji kodeksu karnego zmiany nie są w stanie zniwelować faktu, że potencjalna możliwość wymierzania długoterminowych kar pozbawienia wolności występuje w większej ilości przypadków niż przed wejściem w życie tej ustawy. Przypomnieć także należy, że w obowiązującym od kodeksu Makarewicza ustawodawstwie polskim górna granica kary terminowej pozbawienia wolności zazwyczaj wynosiła 15 lat (dopiero od niedawna wprowadzono możliwość wymierzenia kary pozbawienia wolności w wysokości do 20 lat, a potem do 30). Możliwość wymierzenia kary terminowej powyżej 15 lat jest zatem zjawiskiem stosunkowo nowym, które wymaga szczególnego uregulowania, a przede wszystkim wyczulenia, zarówno osoby stosujące prawo, jak i społeczeństwo, na wyjątkowość tak surowej kary pozbawienia wolności, która de facto pełnić może jedynie funkcje odpłaty i izolacji - zaznaczono.

I dodano, że wprowadzona zmiana ma wprost wskazywać na możliwość orzeczenia kary pozbawienia wolności w wysokości przekraczającej 15 lat tylko przy zaistnieniu wyjątkowych okoliczności. - Projektodawca ograniczył tę zasadę do typów czynów zabronionych, których ustawowe zagrożenie nie obejmuje kary dożywotniego pozbawienia wolności. W przypadku tych typów czynów zabronionych dolna granica kary pozbawienia wolności zazwyczaj jest wysoka (minimum 8 lat, w wielu przypadkach 10 czy nawet 12 lat pozbawienia wolności). Wprowadzenie możliwości wyjątkowego wymierzenia kary pozbawienia wolności przekraczającej 15 lat w przypadku tej kategorii typów czynów zabronionych, z jednej strony prowadzić mogłoby do ograniczenia swobody wymiaru kary przez orzekające w sprawach sądy, z drugiej – nie uwzględniałoby faktu, że czyny zabronione opisane w tych typach z założenia charakteryzują się bardzo wysokim stopniem społecznej szkodliwości, który może uzasadniać wymierzenie kary powyżej 15 lat pozbawienia wolności - dodano.

Zobacz w LEX: Dożywocie tylko dla niepoprawnych zabójców > >

Wyjaśniono też dlaczego, nie zdecydowano się wskazać konkretnych okoliczności, których zaistnienie może uzasadniać wymierzenie czy to kary pozbawienia wolności powyżej 15 lat, czy to kary dożywotniego pozbawienia wolności. - Sędzia może sięgnąć do wypracowanych już przez orzecznictwo kryteriów wymiaru, takich jak: przeważanie okoliczności obciążających zdecydowanie nad okolicznościami łagodzącymi, wyjątkowy charakter popełnionego czynu zabronionego na tle innych przestępstw tego samego typu (atypowo wysoki stopień społecznej szkodliwości uzasadniany okolicznościami popełnionego czynu zabronionego), szczególna demoralizacja sprawcy, która wyklucza de facto osiągnięcie wobec niego celów wychowawczych, uzasadniając jednocześnie długotrwałą jego izolację stanowiącą warunek sine qua non realizacji funkcji ochronnej przez prawo karne - wypunktowano w uzasadnieniu. Dodając, że orzeczenie tak surowych kar musi być "konieczne dla realizacji funkcji sprawiedliwościowej prawa karnego oraz zabezpieczenia dóbr prawnych przed niebezpiecznym sprawcą czynu zabronionego". 

Sprawdź w LEX: Im młodszy był sprawca w chwili zabójstwa, tym trudniej przyjąć, że skazanie go na dożywocie jest uzasadnione > >

 

Nadzwyczajne złagodzenie kary - mniejsza rola prokuratora

Zmiany mają także objąć art. 60 k.k dotyczący nadzwyczajnego złagodzenia kary. Zmieni się m.in. par. 3. Zgodnie z obecnym brzmieniem: na wniosek prokuratora sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. 

Zmiana ma polegać na usunięciu wniosku prokuratora. Pozostaje, że sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesza jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. 

Zobacz także w LEX: Skazanemu na dożywocie nie można zakazać kontaktów telefonicznych. Omówienie wyroku ETPC z dnia 19 października 2021 r., 31469/08 (Danilevich) > >

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.