Dnia 20 sierpnia 2021 r. Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia uchwały. Problem zażaleń poziomych od półtora roku stanowi trudność dla sędziów. Zwłaszcza w sprawach rodzinnych, takich jak rozwody czy uchylanie się od obowiązków wynikających z orzeczenia sądów. Problem dostrzega też Ministerstwo Sprawiedliwości, ale w kolejnych zmianach kodeksu  postępowania cywilnego nie wprowadzono poprawek w tym zakresie.

Nic dziwnego, że z powodu tych wątpliwości sprawy rozwodowe trwają dłużej niż przed nowelizacją.

Zobacz szkolenie online w LEX: Postępowanie zażaleniowe po nowelizacji KPC w praktyce >

Zabezpieczenie potrzeb rodziny

Sąd Okręgowy w Warszawie, rozpoznając powództwo o rozwód na czas trwania postępowania, zobowiązał Stefana O. do łożenia 3 tys. złotych miesięcznie "tytułem zabezpieczenia zaspokojenia potrzeb rodziny".

Ostatniego dnia grudnia 2019 r. odpis postanowienia doręczono pełnomocnikom stron postępowania, bez pouczenia. Pełnomocnik pozwanego adwokat Daniel Jaworski odebrał odpis postanowienia 3 lutego 2020 r.

Zażalenie do innego składu sądu I instancji wniósł pozwany małżonek.

Zobacz w LEX: Praktyczne problemy reformy KPC - postępowanie odwoławcze - nagranie ze szkolenia >

Problem składu sądu

Sąd Okręgowy wniósł w tej sprawie do Sądu Najwyższego pytanie, czy postanowienie o odrzuceniu zażalenia przysługującego do innego składu sądu I instancji, niedopuszczalnego z mocy ustawy, powinno nastąpić w składzie jednego sędziego czy trzech sędziów?

Uzyskanie odpowiedzi na to zagadnienie ma zasadnicze znaczenie dla podjęcia prawidłowego rozstrzygnięcia. Gdyby zaś sąd wydał orzeczenie w składzie sprzecznym z kodeksem postępowania cywilnego byłaby to przesłanka do unieważnienia zażalenia (art. 379 pkt. 4 kpc).

Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Dopuszczalność przedstawienia Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego w postępowaniu zażaleniowym >

Ponadto sąd chciał wyjaśnić inną kwestię: kto wydaje takie postanowienie - przewodniczący składu wyznaczony za pośrednictwem Systemu Losowego Przydziału Spraw, czy przewodniczący wydziału?

Zażalenie dotyczy meritum

Wątpliwość sądu przedstawiającego zagadnienie prawne wynika ze sformułowania zawartego w treści art. 397 par. 1 k.p.c. w brzmieniu nadanym ustawą z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw.
Według obecnego brzmienia tego przepisu, sąd rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów, zatem odrzucenie zażalenia powinno nastąpić w takim samym składzie.

Czytaj w LEX: Zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji w postępowaniu cywilnym >

Należy przy tym pamiętać, że uchylenie art. 370 k.p.c. spowodowało przekazanie kompetencji do podejmowania rozstrzygnięć co do środków odwoławczych wyłącznie sądowi drugiej instancji, stosownie do art. 373 k.p.c., odpowiednio stosowanego także w postępowaniu zażaleniowym.
Sąd drugiej instancji zwrócił także uwagę, że przepisy o postępowaniu apelacyjnym są stosowane odpowiednio przy rozpoznaniu zażalenia poziomego przez inny skład sądu pierwszej instancji, co wynika z dyspozycji art. 397 par. 3 k.p.c. w związku z odesłaniem zamieszczonym w art. 394(1a) par. 2 k.p.c.

Czytaj: Nie ten sam sąd a druga instancja - SN wskazuje, kto rozpatrzy zażalenia w sprawie kontaktów

Przepis znowelizowanego art. 397 par. 1 k.p.c. nie dokonuje rozróżnienia na skład sądu, w zależności od przedmiotu rozstrzygnięcia, jak to miało miejsce dotychczas na podstawie art. 367 par. 4 k.p.c., stosowanego odpowiednio do postępowania zażaleniowego.
Wobec braku możliwości kontroli formalnej złożonego środka odwoławczego przez skład sądu, w jakim następuje rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji, wyłącznie władnym do formalnego rozstrzygnięcia o odrzuceniu zażalenia niedopuszczalnego z mocy ustawy byłby sąd rozpoznający sprawę w innym składzie – w składzie trzech sędziów.

Sąd Okręgowy opowiedział się za przyjęciem, iż takie zażalenie rozstrzyga trzech sędziów.

Czytaj w LEX: Zażalenie dewolutywne a zażalenie poziome w postępowaniu cywilnym >

Sąd przedstawiający zagadnienie prawne podkreślił, że za takim rozwiązaniem przemawia także sposób uregulowania przez ustawodawcę przepisów o postępowaniu zażaleniowym. Sąd Okręgowy, mając na względzie, że zakres rozpoznania i orzekania sądu właściwego do rozpoznania zażalenia należy wyznaczyć na podstawie przepisów o postępowaniu apelacyjnym (stosowanych odpowiednio), omówił pojęcie „rozpoznanie” środka odwoławczego.

Sąd stwierdził, że przez rozpoznanie apelacji (odpowiednio zażalenia) nie można rozumieć dokonanie jedynie formalnej kontroli dopuszczalności środka odwoławczego oraz skuteczności jego wniesienia.
Kiedy jeden sędzia?

Podkreślił, że gdy sąd nie rozstrzyga meritum sporu, lecz wydaje jedynie rozstrzygnięcie formalne, polegające na odrzuceniu apelacji na skutek jej uchybień określonych w art. 373 k.p.c. lub jej niedopuszczalności, orzeka na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.
Stosownie do art. 397 par. 3 k.p.c. przepisy te powinny znaleźć także zastosowanie w postępowaniu zażaleniowym. Ustawodawca bowiem w sposób wyczerpujący określił w art. 397 par. 1 k.p.c., stanowiącym normę szczególną w stosunku do przepisów o składzie sądu w postępowaniu apelacyjnym, wyłącznie skład właściwy do merytorycznego rozstrzygnięcia w postępowaniu wywołanym wniesieniem zażalenia.

Zobacz procedurę w LEX: Rozpoznanie zażalenia przez sąd drugiej instancji i wydanie orzeczenia kończącego postępowanie zażaleniowe >

Ze względu na to, że omawiane przepisy odnoszą się zarówno do zażaleń kierowanych do sądu drugiej instancji, jak i zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu pierwszej instancji, odrzucenie zażalenia niedopuszczalnego, spóźnionego lub obarczonego nieuzupełnionymi brakami formalnymi lub fiskalnymi winno, w oparciu o taki sposób rozumienia przepisów kodeksu postępowania cywilnego, następować w składzie jednego sędziego.

 

Sygnatura akt III CZP 40 /20

Czytaj w LEX: System doręczeń z uwzględnieniem e-doręczeń (doręczeń elektronicznych oraz doręczeń przez Portal Informacyjny) >