Temat pouczeń wraca jak bumerang i to zarówno w kontekście dzieci, jak i osób dorosłych. Prawnicy, ale też obrońcy praw człowieka od dawna podkreślają, że te, które są obecnie stosowane często, ze względu na prawniczy język są niezrozumiałe dla uczestników postępowania karnego. W tej sprawie kilkukrotnie apelował m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich. Ministerstwo Sprawiedliwości zapewnia, że dostrzega problem i opracowuje rozwiązania.  

 

 

- W procesie reformowania sądownictwa konsekwentnie dążymy do pełnej realizacji idei dostępności wymiaru sprawiedliwości i jednocześnie równego traktowania wszystkich obywateli - mówi Prawo.pl dr. Marcin Romanowski, wiceminister sprawiedliwości.

Czytaj: Za przemoc nie tylko na bruk - będzie zakaz zbliżania się i kontaktu z pokrzywdzonymi>>

Pouczenia powinny być zrozumiałe

Resort proponowane zmiany uzasadnia tym, że zapewnienie wszystkim obywatelom dostępu do wymiaru sprawiedliwości wymaga, by procedura pouczania uwzględniała fakt, iż z sądem stykają się osoby o rożnych potrzebach, np. osoby poniżej 18 roku życia, osoby z niepełnosprawnością intelektualną, czy takie, u których na skutek choroby lub z wiekiem doszło do zakłóceń w zdolności postrzegania i odtwarzania postrzeżeń. Dodaje, że pouczenie trudne do zrozumienia dla uczestnika, obniża standard dostępności a czynność, formalnie poprawna, nie pozwala na osiągnięcie celu, dla którego została przewidziana.

Czytaj też: Obowiązek pouczenia o prawach i obowiązkach oraz konsekwencje jego niedopełnienia w kodeksie postępowania karnego >

Zmiany wprowadzane są wraz z projektem noweli kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, który dotyczy nowych narzędzi natychmiastowej izolacji sprawcy przemocy domowej. Chodzi oczywiście o zmianę kodeksu postępowania karnego, a konkretnie art. 300 par. 4 k.p.k. zawierającego delegację ustawową dla Ministra Sprawiedliwości do określenia wzorów pisemnych pouczeń. W projektowanym brzmieniu przepisu, wprowadzany jest wymóg konieczności zapewnienia, aby pouczenia było zrozumiałe dla osób niekorzystających z pomocy obrońcy lub pełnomocnika (tak jest też obecnie) plus - i to część dodana - osób nieporadnych ze względu na wiek lub stan zdrowia.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

- Jednocześnie wprowadzamy zasadę, że odrębne pouczenia mają być skierowane do osób, które nie ukończyły 18 lat. Tak nowelizowany przepis jest wyrazem dążenia do uzyskania tekstu zrozumiałego i implikuje decyzję o opracowaniu pouczeń w tekście prostym, i jednocześnie językiem zróżnicowanym w oparciu kryterium wieku uczestnika. Dodatkowo, chcąc wzmocnić pozycję osób nieporadnych ze względu na wiek lub stan zdrowia oraz osób, które nie ukończyły 18 lat wprowadzamy wymóg zapewnienia im dostępu do wyjaśnień, stanowiących uzupełnienie pouczeń. Będzie to dokument obszerniejszy, gdyż znajdzie się w nim wytłumaczenie znaczenia określonych terminów, przykłady zastosowania - zaznacza wiceminister.

Czytaj: Wiceminister Romanowski: Domykamy system ochrony tych, którzy doznają przemocy domowej >>

Czas na pouczenia graficzne

Delegacja ujęta w art. 300 par. 4 k.p.k. ma przewidywać wprost, że wzór pouczenia oraz wyjaśnienia mogą zawierać graficzne przedstawienie zakresu uprawnień i obowiązków oraz sposobu i warunków przesłuchania. Ma to umożliwić zamieszczenie w tych wzorach grafik ułatwiających zrozumienie przekazywanej treści, a jednocześnie nadanie im „przystępnego” charakteru. To z kolei ma być szczególnie istotne zwłaszcza dla najmłodszych uczestników postępowania oraz uczestników z niepełnosprawnością intelektualną.

- Naszym zamiarem jest, aby wyjaśnieniami dysponowały jednostki organizacyjne policji, prokuratur i sądy, a także, by były one umieszczone na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości. Dzięki temu będzie istniała możliwość zapoznania się z nimi również on-line - dodaje Romanowski.

Czytaj też: II AKz 392/14, Pouczenie podejrzanego o przysługujących mu uprawnieniach procesowych. - Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie >

 

Specjalne warunki przesłuchań

W tym samym pakiecie zmian w k.p.k. MS proponuje się m.in. dodanie art. 185e, zgodnie z którym pokrzywdzonego będącego osobą z niepełnosprawnością intelektualną przesłuchuje się w charakterze świadka tylko raz, chyba, że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga przesłuchania, lub gdy sąd, działając z urzędu lub na wniosek, uzna to za konieczne dla obrony oskarżonego, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego.

Czytaj też: Funkcja informacyjna instytucji przedstawienia zarzutów >>>

Takie przesłuchanie ma być przeprowadzone przez sąd na posiedzeniu, nie później niż w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć w nim udział w przesłuchaniu. Ważne, że w  przesłuchaniu ma uczestniczyć biegły psycholog posiadający wiedzę na temat funkcjonowania osób z niepełnosprawnością intelektualną, a jeśli pokrzywdzony ma problemy z komunikacją werbalną, przesłuchanie przeprowadza się przy wykorzystaniu komunikacji alternatywnej i wspomagającej, którymi posługuje się pokrzywdzony. W projekcie zapisano, że jeżeli jest to konieczne w przesłuchaniu bierze udział biegły posiadający wiedzę w zakresie komunikacji alternatywnej lub wspomagającej. Dodatkowo takie przesłuchanie ma być przeprowadzone w przyjaznych pokojach przesłuchań - w których przesłuchiwane są też dzieci pokrzywdzone przestępstwami, chyba że sąd uzna, że powinno się to odbyć w innym miejscu.

 

 

Ministerstwo pierwszą wersję projektu zresztą poprawiło. Wprowadzony został m.in. kwestionariusz oceny potrzeb pokrzywdzonego – który ma umożliwić ustalenie właściwości i jego warunków osobistych oraz rodzaju i rozmiaru ujemnych następstw popełnionego na jego szkodę przestępstwa.

Co więcej, poszerzono krąg osób, które mają być przesłuchane w przyjaznym trybie – art. 185e k.p.k. Artykuł ma obejmować zarazem pokrzywdzonych i świadków:

  • przed pierwszym przesłuchaniem osoba, przesłuchiwana w trybie 185e, otrzyma informacje co do przebiegu, sposobu i warunków przesłuchania. Wzór informacji może zawierać graficzne przedstawienie przebiegu, sposobu i warunków przesłuchania (będziemy chcieli umieścić piktogramy);
  • przesłuchania w trybie określonym. 185e będzie  przeprowadzane w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub poza jego siedzibą. Będzie mogło być przeprowadzone także w innym miejscu, jeżeli uwzględnia to indywidualne potrzeby świadka (to postulat organizacji pozarządowych, by dostosować miejsce przesłuchania do potrzeb osoby przesłuchiwanej, a może się zdarzyć tak, że nie będzie mogła przybyć do siedziby sądu).

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.