1. Wprowadzenie
Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613 z późn. zm.) – dalej u.p.o.l. – przewiduje w zakresie podatku od nieruchomości dosyć szeroki katalog zwolnień z opodatkowania. Część z nich stanowią zwolnienia o charakterze podmiotowym przyznane określonym kategoriom podatników ze względu na pełnienie przez nich szczególnych, istotnych z perspektywy państwa funkcji. Jednym z tych zwolnień objęte są podmioty prowadzące zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej, realizujące istotne dla państwa funkcje społeczne w zakresie zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Zwolnienie z podatku od nieruchomości powyższych podmiotów nie ma jednak bezwzględnego i bezwarunkowego charakteru, zaś przepis art. 7 ust. 2 pkt 4 u.p.o.l. ustanawia kilka warunków, które muszą być spełnione, aby powyższe zwolnienie mogło być zastosowane.
2. Pojęcie „zakładu pracy chronionej"
Pomimo wprowadzenia na mocy art. 7 ust. 2 pkt 4 u.p.o.l. podmiotowego zwolnienia z podatku od nieruchomości podmiotów prowadzących zakłady pracy chronionej żaden przepis ustawy o podatkach i opłatach lokalnych nie wprowadza definicji pojęcia „zakładu pracy chronionej". Pojęcie to zostało jednak zdefiniowane w rozdziale szóstym ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407) – dalej u.r.z.s. Zgodnie z art. 28 ust. 1 u.r.z.s. pracodawca prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy1, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez okres co najmniej 6 miesięcy, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli:
1) wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi:
a) co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności2, albo
b) co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności3;
2) obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:
a) odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,
b) uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich4;
3) jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;
4) wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej.
Ponadto spółdzielnia socjalna powstała w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych mających status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli wystąpi z wnioskiem o nadanie takiego statusu w terminie trzech miesięcy od daty wpisu tej spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego (art. 28 ust. 1a u.r.z.s.). Zgodnie z art. 30 ust. 1 u.r.z.s. decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej, potwierdzającą spełnianie warunków uprawniających do uzyskania tego statusu (art. 28 u.r.z.s.), wydaje wojewoda. Wojewoda i Państwowa Inspekcja Pracy mogą kontrolować spełnianie warunków uprawniających do statusu zakładu pracy chronionej, przy czym przeprowadzenie tej kontroli raz na trzy lata jest obligatoryjne.
3. Pojęcie „zakładu aktywności zawodowej"
Pojęcie „zakładu aktywności zawodowej" zostało zdefiniowane, podobnie jak pojęcie „zakładu pracy chronionej", w rozdziale 6 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 29 ust. 1 u.r.z.s. „zakład aktywności zawodowej" oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostkę utworzoną przez gminę, powiat lub fundację, stowarzyszenie lub inną organizację społeczną, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych, która spełnia poniższe warunki:
1) co najmniej 70% ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowią osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy:
a) zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,
b) zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, w tym osób, w stosunku do których rada programowa5 zajęła stanowisko uzasadniające podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej6,
2) obiekty i pomieszczenia użytkowane przez tą jednostkę:
a) odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,
b) uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich,
3) jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne,
4) uzyskane dochody jednostka ta przeznacza na zakładowy fundusz aktywności oraz
5) posiada pozytywną opinię starosty o potrzebie utworzenia zakładu aktywności zawodowej.
Zgodnie z art. 30 ust. 1 u.r.z.s. decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu aktywności zawodowej, potwierdzającą spełnianie warunków wymienionych w art. 29 u.r.z.s., wydaje wojewoda. W razie niespełniania któregokolwiek z warunków przyznania statusu zakładu aktywności zawodowej wojewoda podejmuje decyzję stwierdzającą utratę przyznanego statusu zakładu aktywności zawodowej (art. 30 ust. 3 u.r.z.s.). Decyzja ta jest ważna od dnia zaprzestania spełniania jakiegokolwiek z wymienionych warunków lub obowiązków. Od powyższej decyzji wojewody pracodawcy przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego (art. 30 ust. 3a u.r.z.s.). Podobnie jak w przypadku zakładów pracy chronionej, w zakładach aktywności zawodowej wojewoda i minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego mogą przeprowadzać okresowe, nie rzadziej niż co dwa lata, i doraźne kontrole spełniania warunków i obowiązków określonych w art. 28 i art. 29 u.r.z.s. (art. 30 ust. 3b u.r.z.s.). Ponadto kontrolę przestrzegania przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przeprowadza w zakładach pracy chronionej i w zakładach aktywności zawodowej Państwowa Inspekcja Pracy nie rzadziej niż co trzy lata (art. 30 ust. 3c u.r.z.s.).
4. Zakres zwolnienia z podatku od nieruchomości zakładów pracy chronionej oraz zakładów aktywności zawodowej
Podstawy zwolnień podatkowych zakładów pracy chronionej oraz zakładów aktywności zawodowej zostały uregulowane w art. 31 u.r.z.s. Zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 1 lit. a u.r.z.s. prowadzący zakład pracy chronionej lub zakład aktywności zawodowej w stosunku do tego zakładu jest zwolniony z podatków (z pewnymi wyłączeniami), z tym że z podatku od nieruchomości na zasadach określonych w przepisach odrębnych (tj. w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych). Zgodnie z art. 7 ust. 2 pkt 4 u.p.o.l. podmioty prowadzące zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej są zwolnione od podatku od nieruchomości w zakresie przedmiotów opodatkowania zajętych na prowadzenie tego zakładu zgłoszonych wojewodzie, jeżeli zgłoszenie zostało potwierdzone decyzją w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej albo zaświadczeniem, z wyjątkiem przedmiotów opodatkowania znajdujących się w posiadaniu zależnym podmiotów niebędących prowadzącymi zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej. Powyższe zwolnienie ma charakter celowy, albowiem zgodnie z art. 31 ust. 3 u.r.z.s. prowadzący zakład pracy chronionej przekazuje środki uzyskane z tytułu zwolnień z opodatkowania na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w wysokości 10% oraz na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych w wysokości 90%. Z kolei zgodnie z art. 31 ust. 4 u.r.z.s. prowadzący zakład aktywności zawodowej przekazuje środki uzyskane z tytułu zwolnień z opodatkowania oraz wpływy z dochodu związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej na zakładowy fundusz aktywności. Obydwa zwolnienia są zwolnieniami podmiotowymi, które nie przysługują zakładowi pracy chronionej czy też zakładowi aktywności zawodowej, lecz podmiotowi prowadzącemu ten zakład w odniesieniu do nieruchomości związanych z prowadzeniem tego zakładu i wymienionych w decyzji wojewody o nadaniu statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej.
Rafał Aleksander Nawrot
Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613 z późn. zm.) – dalej u.p.o.l. – przewiduje w zakresie podatku od nieruchomości dosyć szeroki katalog zwolnień z opodatkowania. Część z nich stanowią zwolnienia o charakterze podmiotowym przyznane określonym kategoriom podatników ze względu na pełnienie przez nich szczególnych, istotnych z perspektywy państwa funkcji. Jednym z tych zwolnień objęte są podmioty prowadzące zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej, realizujące istotne dla państwa funkcje społeczne w zakresie zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Zwolnienie z podatku od nieruchomości powyższych podmiotów nie ma jednak bezwzględnego i bezwarunkowego charakteru, zaś przepis art. 7 ust. 2 pkt 4 u.p.o.l. ustanawia kilka warunków, które muszą być spełnione, aby powyższe zwolnienie mogło być zastosowane.
2. Pojęcie „zakładu pracy chronionej"
Pomimo wprowadzenia na mocy art. 7 ust. 2 pkt 4 u.p.o.l. podmiotowego zwolnienia z podatku od nieruchomości podmiotów prowadzących zakłady pracy chronionej żaden przepis ustawy o podatkach i opłatach lokalnych nie wprowadza definicji pojęcia „zakładu pracy chronionej". Pojęcie to zostało jednak zdefiniowane w rozdziale szóstym ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407) – dalej u.r.z.s. Zgodnie z art. 28 ust. 1 u.r.z.s. pracodawca prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy1, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez okres co najmniej 6 miesięcy, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli:
1) wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi:
a) co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności2, albo
b) co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności3;
2) obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:
a) odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,
b) uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich4;
3) jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;
4) wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej.
Ponadto spółdzielnia socjalna powstała w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych mających status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli wystąpi z wnioskiem o nadanie takiego statusu w terminie trzech miesięcy od daty wpisu tej spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego (art. 28 ust. 1a u.r.z.s.). Zgodnie z art. 30 ust. 1 u.r.z.s. decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej, potwierdzającą spełnianie warunków uprawniających do uzyskania tego statusu (art. 28 u.r.z.s.), wydaje wojewoda. Wojewoda i Państwowa Inspekcja Pracy mogą kontrolować spełnianie warunków uprawniających do statusu zakładu pracy chronionej, przy czym przeprowadzenie tej kontroli raz na trzy lata jest obligatoryjne.
3. Pojęcie „zakładu aktywności zawodowej"
Pojęcie „zakładu aktywności zawodowej" zostało zdefiniowane, podobnie jak pojęcie „zakładu pracy chronionej", w rozdziale 6 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 29 ust. 1 u.r.z.s. „zakład aktywności zawodowej" oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostkę utworzoną przez gminę, powiat lub fundację, stowarzyszenie lub inną organizację społeczną, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych, która spełnia poniższe warunki:
1) co najmniej 70% ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowią osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy:
a) zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,
b) zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, w tym osób, w stosunku do których rada programowa5 zajęła stanowisko uzasadniające podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej6,
2) obiekty i pomieszczenia użytkowane przez tą jednostkę:
a) odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,
b) uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich,
3) jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne,
4) uzyskane dochody jednostka ta przeznacza na zakładowy fundusz aktywności oraz
5) posiada pozytywną opinię starosty o potrzebie utworzenia zakładu aktywności zawodowej.
Zgodnie z art. 30 ust. 1 u.r.z.s. decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu aktywności zawodowej, potwierdzającą spełnianie warunków wymienionych w art. 29 u.r.z.s., wydaje wojewoda. W razie niespełniania któregokolwiek z warunków przyznania statusu zakładu aktywności zawodowej wojewoda podejmuje decyzję stwierdzającą utratę przyznanego statusu zakładu aktywności zawodowej (art. 30 ust. 3 u.r.z.s.). Decyzja ta jest ważna od dnia zaprzestania spełniania jakiegokolwiek z wymienionych warunków lub obowiązków. Od powyższej decyzji wojewody pracodawcy przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego (art. 30 ust. 3a u.r.z.s.). Podobnie jak w przypadku zakładów pracy chronionej, w zakładach aktywności zawodowej wojewoda i minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego mogą przeprowadzać okresowe, nie rzadziej niż co dwa lata, i doraźne kontrole spełniania warunków i obowiązków określonych w art. 28 i art. 29 u.r.z.s. (art. 30 ust. 3b u.r.z.s.). Ponadto kontrolę przestrzegania przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przeprowadza w zakładach pracy chronionej i w zakładach aktywności zawodowej Państwowa Inspekcja Pracy nie rzadziej niż co trzy lata (art. 30 ust. 3c u.r.z.s.).
4. Zakres zwolnienia z podatku od nieruchomości zakładów pracy chronionej oraz zakładów aktywności zawodowej
Podstawy zwolnień podatkowych zakładów pracy chronionej oraz zakładów aktywności zawodowej zostały uregulowane w art. 31 u.r.z.s. Zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 1 lit. a u.r.z.s. prowadzący zakład pracy chronionej lub zakład aktywności zawodowej w stosunku do tego zakładu jest zwolniony z podatków (z pewnymi wyłączeniami), z tym że z podatku od nieruchomości na zasadach określonych w przepisach odrębnych (tj. w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych). Zgodnie z art. 7 ust. 2 pkt 4 u.p.o.l. podmioty prowadzące zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej są zwolnione od podatku od nieruchomości w zakresie przedmiotów opodatkowania zajętych na prowadzenie tego zakładu zgłoszonych wojewodzie, jeżeli zgłoszenie zostało potwierdzone decyzją w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej albo zaświadczeniem, z wyjątkiem przedmiotów opodatkowania znajdujących się w posiadaniu zależnym podmiotów niebędących prowadzącymi zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej. Powyższe zwolnienie ma charakter celowy, albowiem zgodnie z art. 31 ust. 3 u.r.z.s. prowadzący zakład pracy chronionej przekazuje środki uzyskane z tytułu zwolnień z opodatkowania na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w wysokości 10% oraz na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych w wysokości 90%. Z kolei zgodnie z art. 31 ust. 4 u.r.z.s. prowadzący zakład aktywności zawodowej przekazuje środki uzyskane z tytułu zwolnień z opodatkowania oraz wpływy z dochodu związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej na zakładowy fundusz aktywności. Obydwa zwolnienia są zwolnieniami podmiotowymi, które nie przysługują zakładowi pracy chronionej czy też zakładowi aktywności zawodowej, lecz podmiotowi prowadzącemu ten zakład w odniesieniu do nieruchomości związanych z prowadzeniem tego zakładu i wymienionych w decyzji wojewody o nadaniu statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej.
Rafał Aleksander Nawrot